ام اس, بیماری مرموز

مالتیپل اسکلروزیس Multiple Sclerosis که اختصارا به آن «ام اس» گفته می شود, نوعی بیماری مزمن دستگاه اعصاب مرکزی مغز و نخاع است که در اثر تخریب سلول های عصبی ایجاد می شود

مالتیپل اسکلروزیس (Multiple Sclerosis) که اختصارا به آن «ام‌اس» گفته می‌شود، نوعی بیماری مزمن دستگاه اعصاب مرکزی (مغز و نخاع) است که در اثر تخریب سلول‌های عصبی ایجاد می‌شود.

هر سلول عصبی یا نورون از بخشی به نام جسم سلولی، شاخه‌ای بلند به نام «آکسون» و یک یا چند شاخه نازک و کوتاه به نام «دندریت» تشکیل شده است. اطراف آکسون و دندریت‌های هر سلول عصبی با پوشش یا غلاف مخصوصی به طور کامل احاطه شده است که به «غلاف میلین» معروف است. وظیفه این غلاف که تقریبا مشابه پوشش عایق اطراف سیم برق است، محافظت و کمک به افزایش سرعت انتقال پیام‌های الکتریکی است که در سراسر سلول‌های عصبی بدن جریان دارد. صدمه دیدن غلاف میلین اطراف سلول‌های عصبی در هر کدام از اندام‌های بدن، می‌تواند منجر به بروز علایم «ام‌اس» در آن قسمت شود، به این شکل که با آسیب پوشش میلین، سرعت انتقال پیام‌های الکتریکی بسیار کاهش یافته و این مساله با بروز اختلال در کارکرد طبیعی آنها همراه است. این تخریب ، زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از گلبول‌های سفید خون که جزو سیستم ایمنی بدن محسوب می‌شوند و نقش دفاعی از سلول‌های بدن را دارند، از سد مغزی عبور کرده و به سیستم اعصاب مرکزی وارد می‌‌شوند و به غلاف میلین سلول‌های عصبی (به جای عوامل بیگانه) حمله کرده و سبب آسیب و ایجاد لکه‌های سخت در آنها می‌شوند. علت این واکنش «خود ایمنی» هنوز معلوم نیست. «ام‌اس» به طور خاص با تخریب پوشش میلین در عصب‌های یک منطقه از بدن شروع شده و به دنبال آن، مناطق دیگری از بدن به صورت غیرقابل پیش‌بینی درگیر می‌شود و بسته به اینکه چه بخشی دچار ضایعه شده یا اندازه پلاک‌های ایجادشده روی اعصاب به چه اندازه است، فرد مبتلا علایم گوناگونی را نشان می‌دهد.

چنانچه آسیب وارده در سلول‌های مغزی باشد، حافظه، قدرت تمرکز و یادگیری مختل می‌شود، ایجاد ضایعه در منطقه مخچه، با عدم تعادل در ایستادن و حرکت مشخص می‌شود و آسیب در سلول‌های عصبی نخاع، با بروز اختلال در اندام‌ها و بافت‌هایی از بدن که با آن سلول‌های عصبی ارتباط دارند، همراه است. به عبارتی با آسیب دیدن غلاف میلین سلول‌های عصبی، انتقال پیام‌ها به سوی مغز یا نخاع یا از این مراکز به اندام‌های مربوطه مختل می‌شود، به عنوان مثال پیام مربوط به حرکت دادن انگشتان دست از بین می‌رود و هرگز به عضلات انگشتان دست که ظاهرا سالم نیز هستند، نمی‌رسد و به این ترتیب فرد قادر به تکان دادن انگشتان خود نیست.

● علایم «ام‌اس»

بیماری «ام‌اس» شامل دوره‌های فعال (حاد) و غیرفعال (مزمن) است و علایم بیماری از فردی به فرد دیگر متفاوت است. درگیری و اختلالات چشمی توام با کاهش قدرت بینایی در این بیماری معمولا شایع است. علایم «ام‌اس» به طور کلی شامل ضعف و گرفتگی عضلات، وضعیت نیمه‌فلجی، بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن و خواب‌رفتگی دست و پاها، حرکات غیرارادی، لرزش، اشکال در تعادل بدن، سرگیجه، مشکل در بلع غذا، اختلال در تکلم و کاهش دید است. گاهی گوش‌ها دچار وز وز یا کاهش شنوایی می‌شوند. اوج بروز این بیماری در سنین ۲۰ تا ۴۰ سالگی است و در زنان بیشتر از مردان رخ می‌دهد.

● شایع‌ترین نوع «ام‌اس»

«ام‌اس» انواع گوناگونی دارد. شایع‌ترین نوع آنکه معمولا ۷۵ درصد افراد، به این نوع مبتلا می‌شوند به نوع «عودکننده- فروکش‌کننده» معروف است. در این نوع، حملات بیماری به طور ناگهانی ایجاد شده و بخش‌هایی از بدن بیماران را در‌گیر می‌کند. سپس علایم بعد از مدتی فروکش کرده و تا حدودی بهبودی ایجاد می‌شود. حمله بعدی بیماری می‌تواند بعد از مدت کوتاهی باشد یا سال‌ها بعد اتفاق بیفتد. اغلب مدت‌زمان عود بیماری و حمله شدید ۲۴ تا ۴۸ ساعت طول می‌کشد.

● علل موثر در بروز «ام‌اس»

دانشمندان علل و عوامل گوناگونی را در بروز این بیماری موثر دانسته‌اند، ولی هیچ کدام از آنها هنوز به درستی ثابت نشده است. از این عوامل می‌توان به وضعیت سیستم ایمنی بیمار، وراثت و برخی از عوامل محیطی مانند ابتلا به عفونت‌های ویروسی، موقعیت جغرافیایی محل زندگی بیمار و تاثیر برخی از هورمون‌ها اشاره کرد. تحقیقات علمی نشان داده است، افرادی که به حملات «ام‌اس» دچار می‌شوند، احتمالا استعداد و زمینه ابتلا را از بدو تولد به ارث برده‌اند و با داشتن زمینه ارثی، وقتی بیماری در آنها بروز می‌کند که عوامل محیطی گوناگون نیز محرک ایجاد آن باشند. مطالعات علمی بروز این بیماری را در بین سفیدپوستان بیشتر از سایر نژادها گزارش کرده‌اند.

منیره دادخواه