سرت را بالا بگیر

دنیای آرام و عالمانه دیرین‌شناسی دیروز به دنبال آخرین حمله در قالب استدلالی که به دوران ژوراسیک بازمی‌گردد، دچار آشوبی کم‌نظیر شد. ولوله هنگامی به پا شد که گروهی از سنگواره‌شناسان …

دنیای آرام و عالمانه دیرین‌شناسی دیروز به دنبال آخرین حمله در قالب استدلالی که به دوران ژوراسیک بازمی‌گردد، دچار آشوبی کم‌نظیر شد. ولوله هنگامی به پا شد که گروهی از سنگواره‌شناسان انگلیسی در یک ژورنال سطح بالا تحلیلی تازه‌ای از استخوان‌های جانوران به چاپ رساندند. آنها در این مقاله دیدگاهی درباره دایناسورها را به چالش کشیدند که از فرط آشنایی و جاافتاده بودن تقریبا به حقیقتی پذیرفته‌شده تبدیل شده است. این اختلاف نظر تا اعماق درک ما از بزرگ‌ترین دایناسورها، یعنی سوروپودها که حدود ۱۵۰ میلیون سال پیش و در اواخر دوره ژوراسیک فراوان شدند به پیش می‌رود. به گفته این پژوهشگران، گردن این جانوران برخلاف آنچه اغلب تصویر می‌شود از جلوی بدن‌شان بیرون نزده بود بلکه آنها سرشان را با شکوه تمام بالا نگه می‌داشتند و همچون قو به گردن خود انحنا می‌دادند.

این ادعا تصور عمومی را که حاصل نمایش این جانوران در موزه‌ها و مستندهای تلویزیونی مانند «همگام با دایناسورها» از شبکه بی‌بی‌سی است و آنها را موجوداتی غول‌آسا که ناشیانه و سنگین حرکت می‌کنند، واژگون می‌سازد. بسیاری از دایناسورهای پیش از تاریخ که بهتر از همه شناخته شده‌اند ازجمله دیپلودوکوس و آپاتوسوروس (که قبلا برونتوسوروس نامیده می‌شد) در میان سوروپودها رده‌بندی می‌شوند. بعضی از سوروپودها بیش از ۴۰ متر طول و بیش از ۱۰۰ تن وزن داشتند. مایک تیلور (M.Taylor) دیرین‌شناس دانشگاه پورتس‌موث در انگلستان که سرپرستی این پژوهش را به عهده داشت، می‌گوید: «باید انتظار داشته باشیم که گردن سوروپودها در قاعده به شدت به سمت بالا انحنا داشته باشد، مگر آنکه آنها سر و گردن‌شان را متفاوت از تمام مهره‌داران امروزی نگه می‌داشتند. در بعضی سوروپودها این به معنای انحنای باوقار Sشکل و قومانندی در گردن است و ظاهری متفاوت از بازسازی‌هایی که امروزه به دیدن‌شان عادت کرده‌ایم به آنها می‌دهد.»

تیلور و هم‌گروهی‌هایش در این پژوهش وضعیت طبیعی قرار گرفتن گردن را در طیف گسترده‌ای از مهره‌داران خشکی، مانند گربه، خرگوش، لاک‌پشت و تمساح بررسی کرده‌اند. آنها دریافتند که تقریبا همه آنها گردن‌شان را در انحنایی قائم و Sشکل نگه می‌دارند، هرچند تحلیل استخوان‌ها به تنهایی نشان خواهد داد که گردن آنها باید به صورت افقی از بدن بیرون بزند. این مقاله در ژورنال Acta Paleontologica Polonica منتشر می‌شود. تیلور می‌گوید: «بار اثبات عمدتا به دوش کسانی است که می‌خواهند به نفع آن وضعیت دیگر قرار گرفتن گردن استدلال کنند. درواقع آنها هستند که دارند می‌گویند سوروپودها این کار را متفاوت از تمام موجودات دیگری که امروزه زنده‌اند، انجام می‌دادند.»

دیو مارتیل (D.Martill) دیرین‌شناس دیگری که در دانشگاه پورتس‌موث کار می‌کند، می‌گوید شکارچیان سنگواره و کارکنان موزه خیلی آسان می‌توانستند در طرز ایستادن دایناسورها اشتباه کنند. اما او می‌افزاید: «در این مورد یافته اخیر واقعا تکان‌دهنده است، زیرا درک ما از این جانوران ریشه‌دار و دیرینه است و آن وقت ۵۰ سال بعد کسی از راه می‌رسد و می‌گوید اصلا این طور نیست.» این اظهارات واکنش فوری موزه تاریخ طبیعی لندن را برانگیخت که کارشناسان دایناسور آن با تیزهوشی اشاره کردند امکان ندارد با اطمینان بتوان گفت که این جانوران در محیط طبیعی‌شان چگونه جابه‌جا می‌شدند. پل بارت (P.Barrett) یکی از اعضای این موزه که درباره دایناسورها پژوهش می‌کند، گفت: «این انتقاد که همه موزه‌های گوناگون دایناسورهایشان را به شیوه‌ای نادرست سوار کرده‌اند مطلقا بی‌معناست. به گمان من هیچ موزه‌ای یک سوروپود را در وضعیتی که نمی‌توانست به خود بگیرد، سوار نکرده است. شاید گردن آنها هرازگاهی در حالت عمودی قرار می‌گرفت اما بازهم می‌توانستند برای نوشیدن آب سرشان را پایین بیاورند.» اما آنچه در این بحث دارای اهمیت است فراتر از غرور آکادمیک است. اگر سوروپودها با گردن افراشته راه می‌رفتند، برداشت دیرین‌شناسان از رفتار آنها نیز تغییر خواهد کرد. توانایی آنها برای تعیین موقعیت شکارچیان و جفت‌های بالقوه فوق‌العاده متفاوت خواهد بود. از این گذشته دیدگاه کارشناسان در مورد نقش بوم‌شناختی آنها به عنوان جانورانی که می‌توانستند از غذاهایی تغذیه کنند که خارج از دسترس بسیاری از دایناسورهای دیگر بودند را نیز تغییر خواهد داد. این ایده که سوروپودها گردن‌شان را به صورت قائم نگه می‌داشتند، ایده جدیدی نیست. تا دهه ۱۹۵۰ بیشتر کارشناسان دایناسور این حالت را وضعیت طبیعی ایستادن آنها به شمار می‌آوردند. این دیدگاه هنگامی کنار گذاشته شد که دانشمندان گفتند گردن افراشته فشار خون این جانوران را تا حد فاجعه‌باری بالا می‌برد.

در مقاله‌ای که همین ماه گذشته به چاپ رسید، دیرین‌شناس استرالیایی راجر سیمور (R.Seymour) محاسبه کرد که چنانچه یک سوروپود سرش را بالا نگه دارد، باید نیمی از انرژی‌اش را صرف پمپ کردن خون به مغزش کند و نیازمند یک قلب دو تنی است که به زحمت درون قفسه سینه‌اش جا می‌شد. اما تیلور می‌گوید که این برآوردها درمورد فشار خون مبتنی بر قیاس با جانوران کوچک‌تر هستند که به اعتقاد او درمورد جانوران بزرگ‌جثه‌تر اعتبار ندارند. بارت می‌گوید: «شاید سوروپودها هم راه‌حلی مشابهی زرافه‌ها برای دور زدن این مساله یافته بودند اما هیچ راهی نیست که ما از آن مطمئن شویم. درمورد سوروپودها نمی‌توان با اطمینان چیزی در این باره گفت به این دلیل که همه آنها اکنون مرده‌اند.»

ترجمه کاوه فیض اللهی