بیکاری عامل گرایش دانشجویان به مشاغل کاذب

افزایش بیکاری در بین دانشجویان منجر به روی آوردن آنها به مشاغل کاذب و شرکت های هرمی می شود

در پی انتشار اخباری از دانشگاه‌ها مبنی بر افزایش گرایش دانشجویان به عضویت در شبکه‌های هرمی، برخی از دانشجویان و استادان دانشگاه، نبود فرصت‌های شغلی مطلوب و آینده‌ کاری مبهم را یکی از مهم‌ترین دلایل این گرایش می‌دانند.

طی روزهای اخیر، اظهارات کارشناسان در نشست‌های دانشگاهی نشان داده که فعالیت شرکت‌های هرمی در میان دانشجویان افزایش یافته است به طوری که ۱۰ درصد دانشجویان برتر کشور در دانشگاه شریف عضو شبکه‌های هرمی بوده‌اند. همین مساله روسای دانشگاه‌ها را واداشت تا به تدوین آیین‌نامه‌های انضباطی برای برخورد با دانشجویان فعال در این حوزه بپردازند. این در حالی است که گفتگو با برخی دانشجویان و استادان نشان می‌دهد برخورد انضباطی با دانشجویان راه کاهش گرایش به این شبکه‌ها نیست.

● بیکاری پنهان دانشجویان

با شروع تابستان و آغاز اوقات فراغت دانشجویان ـ که در سن فعالیت اقتصادی قرار دارند ـ کارشناسان هر سال پیش‌بینی ‌می‌کنند که بر نرخ بیکاری افزوده شود، در حالی که گرایش دانشجویان به انواع مشاغل پاره‌وقت، کاذب و حتی عضویت در شرکت‌های هرمی نشان می‌دهد که این قشر به بیکاری پنهانی مبتلاست که در معادلات توزیع فرصت‌های شغلی دیده نمی‌شوند.

مرکز آمار ایران اعلام کرده است که با احتساب دانشجویان و زنان خانه‌دار به عنوان شاغل، نرخ بیکاری کاهش می‌‌یابد، در حالی که تابستان، زمانی است که تبعات شاغل‌سازی دانشجویان نمایان می‌شود و با شروع تعطیلات دانشجویان به جمعیت بیکار جامعه اضافه می‌شوند. براساس گزارش مرکز آمار ایران، نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در تابستان سال گذشته و بررسی نرخ بیکاری در این فصل نشان داد که ۳‌/‌۱۱ درصد جمعیت فعال در این فصل بیکار بوده‌اند. این شاخص نسبت به تابستان سال ۸۷ حدود ۱‌/‌۱ درصد و نسبت به بهار سال ۸۸، ۲ دهم درصد افزایش یافت.

همچنین نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله ـ که دانشجویان هم غالبا در این گروه سنی قرار دارند ـ نشان می‌دهد که ۷‌/‌۲۲ درصد فعالان این گروه سنی در تابستان بیکار بوده‌اند که نسبت به فصل بهار ۳ دهم درصد افزایش داشته است. حتی برخی منابع خبری از رشد ۸‌/‌۱۳ درصد بیکاری جمعیت زیر ۳۵ سال در سال جاری خبر می‌دهند، اما این آمارها، بیکاری دانشجویان را از قلم انداخته و همین رویکرد منجر شده تا در سیاستگذاری‌ها بیکاری این قشر مغفول بماند و دانشجویان به مشاغلی روی بیاورند که گاه در شان آنان نیست.

● از پیک‌موتوری تا بلیت بخت‌آزمایی

با افزایش جمعیت دانشجویی کشور در سال‌های اخیر و ورود سالانه ۳۵۰ هزار نفر به دانشگاه‌های کشور، هرچند بر شمار جمعیت ماهر و دانش‌آموخته کشور اضافه شده، اما آینده شغلی آنان را با ابهام و عدم شفافیت رو به رو کرده است. محمدامین راستی، دانشجوی فوق‌دیپلم حسابداری، ۳ ماه است که به عنوان پیک‌موتوری در یک شرکت خدماتی فعال است، می‌گوید: به نظر من کار کردن، عار نیست. من برای خرج درس و دانشگاه هم مجبورم کار کنم. دوستان من هم کار می‌کنند، اما آن چیزی که دغدغه همه ماست، ادامه این کارها بعد از فارغ‌التحصیلی است که متاسفانه خیلی از بچه‌ها مجبورند بعد از ۲ سال و نیم درس خواندن در چند شرکت، ‌کار کنند تا شاید حقوق مناسبی بگیرند.

نسترن صباح. م،‌ دانشجوی کارشناسی شیمی است که چند بار در جلسات شرکت‌های هرمی شرکت کرده و بعد منصرف شده است، می‌گوید: من دختر چهارم خانواده‌ام هستم، پدرم کارمند و مادرم خانه‌دار است. هر جا که کار پیدا می‌کنم، خانواده‌ام مخالفت می‌کند، چون فضای مناسبی ندارند. مجبور شدم شانسم را در گلدکوئیست امتحان کنم. جمعی از دانشجویان حقوق و ادبیات فارسی گوشه حیاط دانشگاه نشسته‌اند و در پاسخ به این سوال که کدامشان کار می‌کنند، می‌گویند: «تقریبا همه ما». فرشاد اضافه می‌کند: «بازاریابی می‌کنم از لامپ تا لوازم آرایش، مطمئن هستم بعد از فارغ‌التحصیلی هم شغل مناسبی در انتظارم نیست و در نهایت مجبورم در آموزشگاه‌های خصوصی ادبیات تدرس کنم.»

براساس مطالعات انجام شده پیش‌بینی می‌شود که جمعیت جوان و فعال ایران تا سال ۱۴۰۰ به بیش از ۶۰ میلیون نفر برسد و ایران باید تا آن سال ۲۹ میلیون فرصت شغلی ایجاد کند

شاهین اما دانش‌آموخته مهندسی کشاورزی است که هنوز بعد از یک‌سال فارغ‌التحصیلی دنبال شغل مناسب می‌گردد، می‌گوید: «در یک شرکت خصوصی منشی هستم، مهندس کشاورزی یعنی همین!»

براساس اعلام مرکز آمار، متولدان سال‌های ۶۰ تا ۶۶ که حدود ۵‌/‌۹ میلیون نفر از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، این روزها به سن اشتغال رسیده‌اند که جمع عمده‌ای از آنها را دانش‌آموختگان دانشگاهی تشکیل می‌دهند.

کامران . ر، دانشجوی کارشناسی ارشد ژنتیک است که در تمام طول دوران تحصیلش راننده آژانس بوده و در زمان بیکاری با پیکان پدرش مسافرکشی می‌کرده، او هرچند در آزمون دکتری پذیرفته شده اما در مورد وضعیت شغلی خود و دوستانش می‌گوید: تقریبا در تمام دنیا دانشجویان برای گذران زندگی و تامین مخارج تحصیل کار می‌کنند. بعضی‌ها پیشخدمت رستوران هستند یا فروشنده و صندوقدار و راننده‌اند، اما اطمینان دارند بعد از فراغت از تحصیل به شان و پرستیژ اجتماعی و اقتصادی می‌رسند، اما در کشور ما این مساله روشن نیست. من با وجود داشتن مدرک دکتری هم مطمئن نیستم بتوانم شغل ایده‌آلم را داشته باشم. او اضافه می‌کند: در بسیاری از دانشگاه‌های دنیا،‌ دانشجویان به عنوان دستیار پژوهشگر در کنار استادان مجرب کار می‌کنند و به اصطلاح گرنت یا حق‌الزحمه دریافت می‌کنند در حالی که در ایران دانشجو کار می‌کند و گاه استاد فراموش می‌کند، حق‌الزحمه او را بدهد و دانشجو هم حقی ندارد در این باره ادعایی کند.

براساس گزارش‌های موجود، بسیاری از فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم انسانی، پزشکی، کشاورزی، شیمی، کامپیوتر، معماری، صنایع و... با اشباع بازار کار روبه‌رویند و به شغل مورد نظرشان دسترسی ندارند و معمولا در رشته‌ها و فعالیت‌هایی اشتغال دارند که هیچ ربطی به تخصص‌شان ندارد. این امر باعث شده که بیکاری دانشگاهیان ۵ برابر بیش از میزان بیکاری در کل جامعه باشد.

● مراکز کارآفرینی در دانشگاه‌ها، بلااستفاده

چند سالی است که دفاتری با عنوان کارآفرینی در دانشگاه‌ها فعال شده است تا شیوه‌های استفاده تجاری از رشته تحصیلی را به دانشجویان بیاموزد، اما هنوز بسیاری از دانشجویان با این مراکز ارتباط ندارند و مراکز کار‌آفرینی به عنوان دفاتری سوت و کور در کنار دانشکده‌ها بلااستفاده مانده‌اند.

م. موسوی که در یکی از این مراکز فعالیت می‌کند درباره ناآشنایی کارآفرینی در میان دانشجویان می‌گوید: کارآفرینی ابزار می‌خواهد که در اختیار ما نیست. ما حتی توان راهنمایی و مشاوره به دانشجویان را نداریم. به دلیل این که دانشگاه‌ها با مراکز کار و صنعت و خدمات ارتباطی ندارند و مراکز بیرون دانشگاه هم خود را از ارتباط با مراکز آموزش عالی بی‌نیاز می‌بینند.

به هر حال براساس مطالعات انجام شده پیش‌بینی می‌شود که جمعیت جوان و فعال ایران تا سال ۱۴۰۰ به بیش از ۶۰ میلیون نفر برسد و ایران باید تا آن سال ۲۹میلیون فرصت شغلی ایجاد کند. با توجه به این که سهم نیروی متخصص و ماهر از جمعیت بیکار کشور بالاست، پس تعجبی ندارد اگر دانشجویان چه حین تحصیل و چه پس از تحصیل به مشاغل یا فعالیت‌هایی مانند عضویت در شرکت‌های هرمی، مسافرکشی، بازاریابی و... روی آورند که هیچ سنخیتی بین جایگاه علمی و اجتماعی آنان ندارد.

کتایون مصری‌