راهکاری برای کاهش تاثیر منفی تحریم های اقتصادی

می گویند روباه ها وقتی برای گرفتن مرغ به مرغدانی می زنند, معمولا با در بسته مواجه می شوند

می‌گویند روباه‌ها وقتی برای گرفتن مرغ به مرغدانی می‌زنند، معمولا با در بسته مواجه می‌شوند. سوراخ‌های مرغدانی هم به قدر کافی بزرگ نیستند که روباه بتواند از آن وارد شود. حیله‌ای که روباه می‌زند، این است که دم خود را از سوراخی وارد مرغدانی می‌کند و به شدت تکان می‌دهد. مرغ‌ها از این کار آشفته می شوند و به این طرف و آن‌طرف می‌پرند. در نهایت برخی از آنها سوراخی پیدا می‌کنند و خود را بیرون می‌اندازند. بیرون انداختن همان و طعمه روباه شدن همان.

استادی گرانمایه این مثال را می‌زد و می‌گفت اثر سیاست‌های تخریبی کشورهای خارجی بر یک کشور تحت تحریم اقتصادی، شبیه این است؛ یعنی کشورهای خارجی می‌توانند صدماتی را به کشور تحت تحریم بزنند؛ ولی در نهایت این صدمات در مقابل صدماتی که سیاست‌های غلط اقتصادی می‌تواند بر سر کشور آورد، به مراتب کمتر است.

این روزها تحریم‌های اقتصادی، تقریبا تمامی بخش‌های اساسی اقتصاد کشور را در بر گرفته؛ به علاوه بخش سرمایه‌گذاری در نفت و گاز هم با محدودیت‌های شدید روبه‌رو است؛ اخیرا صحبت از تحریم فعالیت‌های بانک مرکزی به میان آمده که هر چند فقط در حد حرف و حدیث است، اما در صورت اجرایی شدن، انتقالات پول را با مشکلات مضاعفی مواجه می‌کند. همچنین صحبت‌هایی در مورد احتمال تحریم خرید نفت توسط برخی از کشورهای اروپایی شنیده می‌شود. البته بدون تردید ایران می‌تواند بخشی از این تحریم‌ها را دور بزند. حتی شاید تحریم‌کنندگان به عمد راهی برای دور زدن باز گذاشته باشند تا بازار‌های جهانی با مشکل بزرگ ناشی از کاهش عرضه نفت ایران مواجه نشوند.

اما پس از استفاده از روش‌های مختلف دور زدن تحریم‌ها، مشکلی که همچنان باقی می‌ماند، این است که واردکنندگان نفت از ایران و نیز صادرکنندگان کالا به ایران، در مبادله با ما قدرتی شبه‌انحصاری پیدا می کنند؛ یعنی کالای خود را اندکی گران‌تر می‌فروشند و کالای ما را اندکی ارزان‌تر می‌خرند که طبیعتا چنین وضعیتی، با در نظر گرفتن حجم واردات و صادرات ما، هزینه‌هایی را به اقتصاد کشور تحمیل خواهد نمود.

حال در این شرایط، برای کاهش هزینه‌های ناشی از تحریم‌های اقتصادی، چه می‌توان کرد؟ بخش سیاسی قضیه را طبیعتا باید سیاست‌دانان جواب بدهند و بنده وارد این بحث نمی‌شوم. اما پاسخ اقتصادی این است که در شرایط بحرانی باید بیشتر مراقب منابع محدود باشیم. در وهله اول تصمیم‌گیران باید مراقب ارزهای کشور باشند. سیاست ارزی سال‌های اخیر و به خصوص ماه‌های اخیر، نشان از نوعی سردرگمی دارد. در مورد ضعف‌های این سیاست‌ها، به کرات نوشته‌اند و چندان نیازی به تکرار آنها نیست. فقط به مطالب پیشین می‌افزایم که تحریم‌ها می‌تواند دسترسی کشور به ارز را محدود کند، ولی این سیاست‌های ارزی اشتباه است که ارز محدود را به باد می‌دهد.

در پایان، یادآوری خاطراتی از دهه ۱۳۶۰، شاید بتواند اهمیت بحث را بیشتر مشخص کند: در دهه شصت که کشور با محدودیت ارزی شدید روبه‌رو بود و در عین حال بازار ارز کشور نیز چندنرخی بود، مسافران خارجی می‌توانستند ارز ارزان را با ارائه بلیت هواپیما دریافت کنند درست مشابه سیاست فعلی بانک مرکزی در فروش ارز ارزان‌تر به مسافرین خارجی)؛ این مساله عامل پیدایش نوعی شغل شده بود، می‌توانستی عده‌ای را استخدام کنی، برایشان بلیت ترکیه بگیری، چند روزی با آنها در ترکیه در هتلی ارزان سپری کنی و در قبال هزینه‌های چنین مسافرتی، هیچ هزینه‌ای از آنها دریافت نکنی و فقط با آنها توافق کنی که سهمیه دلار ارزان دریافتی‌شان را به تو بدهند تا در بازار آزاد بفروشی و سود مناسبی به دست آوری.

به این ترتیب در شرایطی که کشور به دلیل شرایط جنگی و تحریم‌ها با کمبود شدید ارز مواجه بود، سیاست ارزی نامناسب و وجود اختلاف قابل توجه بین قیمت رسمی و قیمت بازار آزاد دلار، باعث می‌شد که بخشی از دلارهای موجود در کشور، برای مسافرت‌های خارجی مصنوعی از کشور خارج شود؛ مسافرت‌هایی که در صورت حاکمیت وضعیت تک‌نرخی در بازار ارز، اصلا انجام نمی‌شدند.

متاسفانه به نظر می‌رسد که در شرایط فعلی نیز، در حال حرکت به چنین سمت و سویی هستیم...

استاد اقتصاد دانشگاه «بلومبزبرگ»