هدفمند کردن یارانه ها در یک گام یا چند گام

در ماه های اخیر, هدفمندسازی یارانه ها و تاثیر آن بر متغیرهای کلان اقتصادی از بحث برانگیزترین مباحث اقتصادی بوده است

در ماه‌‌های اخیر، هدفمندسازی یارانه‌‌ها و تاثیر آن بر متغیرهای کلان اقتصادی از بحث برانگیزترین مباحث اقتصادی بوده است. مهم‌ترین قسمت این طرح، اصلاح قیمت حامل‌های انرژی به‌تدریج تا پایان برنامه پنجم می‌باشد. شاید بتوان گفت که در کشور ما از میان متغیرهای اقتصادی، سطح عمومی قیمت‌ها و چگونگی روند آن بیشترین توجه را به خود جلب می‌کند.

بنابر این، افزایش قیمت انرژی و چگونگی اثرگذاری آن بر سطح عمومی قیمت‌ها اهمیت زیادی دارد. در ایران رشد نقدینگی، افزایش هزینه‌های تولیدی و تورم انتظاری از علت‌های افزایش سطح عمومی قیمت‌ها و در نتیجه تورم به شمار می‌رود. آزادسازی قیمت انرژی و به‌خصوص سوخت، تورم ناشی از فشار هزینه و افزایش تورم انتظاری را در پی دارد. بیشترین حساسیت عموم مردم کشور ما در پیش‌بینی سطح عمومی قیمت‌ها و در نتیجه تورم انتظاری، تغییرات قیمت بنزین است. به‌راستی انرژی چند درصد از هزینه‌های خانوارها را شامل می‌شود، آیا بخش عمده‌ای از تورم انتظاری ناشی از آزادسازی قیمت‌ها، کاذب نیست؟ افزایش قیمت حامل‌های انرژی به چه میزان بر تورم کشور ما تاثیر ‌می‌گذارد؟ و در نهایت این سوال مطرح می‌شود که چگونه می‌توان تاثیر تورم‌زای این طرح را به کمترین میزان رساند؟

در بیشتر صنایع، انرژی با درصدهای مختلف به‌کار برده می‌شود. بنابراین با قطع شدن یارانه انرژی بهای تولیدی کالاهای مختلف افزایش می‌یابد. در نتیجه صنایع تلاش می‌کنند این افزایش قیمت را با مصرف بهینه سوخت و ارتقای بهره‌وری جبران کنند.

همچنین با اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌‌ها مسلما عده‌ای با سوءاستفاده، قیمت‌ها را به صورت غیرواقعی بالا خواهند برد. در اینجا اهمیت نقش نظارتی بالا می‌رود.

با اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌‌ها قیمت بنزین و سایر فرآورده‌های نفتی مستقیما از قیمت جهانی نفت تاثیر می‌پذیرد. از اوایل دهه ۱۹۷۰ و با افزایش قیمت نفت، جهان شاهد چند شوک نفتی بوده است. شوک‌های نفتی در بخش‌های تولیدی کشورهای واردکننده نفت، موجب افزایش هزینه‌های تولید به علت گران شدن انرژی می‌شود. افزایش هزینه‌های تولید نیز افزایش سطح عمومی قیمت‌ها را در پی دارد. در کشور ما آزادسازی قیمت سوخت همچون شوکی بر اقتصاد عمل می‌کند.

برای اینکه ببینیم افزایش قیمت انرژی چه تاثیری روی اقتصاد ما می‌گذارد، کشور ایران را همانند کشورهای واردکننده عمده انرژی در نظر می‌گیریم، با مقایسه تاثیر شوک‌های بزرگ نفتی روی سطح عمومی قیمت‌های کشورهای عمده وارد کننده نفت، تغییرات حاصله از طرح هدفمند کردن یارانه‌‌ها را همانند یک شوک نفتی می‌بینیم. با توجه به اینکه ایران از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت جهان می‌باشد، مطمئنا تفاوت‌هایی بین تاثیر افزایش قیمت انرژی در ایران و اثر شوک‌های نفتی در این کشورها وجود دارد.

کشورهای آمریکا، ژاپن، چین، آلمان، فرانسه، کره‌جنوبی، ایتالیا و هند از بزرگ‌ترین واردکنندگان نفت جهان می‌باشند. در جدول ۱ آمار مربوط به قیمت جهانی نفت و شاخص سطح عمومی قیمت‌ها و تورم در این کشورها در دوره زمانی ۱۹۷۰-۲۰۰۵ آورده شده است.

در سال‌های ۱۹۷۳، ۱۹۷۸- ۷۹، ۱۹۹۰، ۱۹۹۹-۲۰۰۰ و ۲۰۰۹ جهان شاهد افزایش شدید قیمت نفت بوده است. تجربه کشورهای وارد کننده نفت نشان داده است که تورم در این کشورها بر اثر شوک‌های نفتی تنها مربوط به کوتاه‌مدت بوده است و پیامدهای افزایش قیمت ناشی از تورم در بلندمدت تعدیل شده است. برای مثال با توجه به جدول ۲ پس از شوک نفتی ۱۹۷۳، تورم در آمریکا از ۳۱/۳ درصد در سال ۱۳۷۲ به ۲۲/۶ درصد در سال ۱۹۷۳، ۰۴/۱۱ درصد در سال ۱۹۷۴، ۱۳/۹ درصد در سال ۱۹۷۵ و ۷۴/۵ درصد در سال ۱۹۷۶ رسیده است. با شوک مجدد نفتی، در سال ۱۹۸۰ به ۵۱/۱۳ درصد رسیده و سپس سیر نزولی داشته و در شوک بعدی نیز همین روند مشاهده شده است. در کشور کره‌جنوبی در سال ۱۹۷۳ تورم ۲۲/۳ درصد، در سال ۱۹۷۴ تورم ۳۰/۲۴ درصد، در سال ۱۹۷۵ به ۳۱/۲۵ درصد، در سال ۱۹۷۶ به ۳۰/۱۵ درصد رسیده و پس از آن، سیر نزولی داشته است. در کشور هند نیز تورم در سال ۱۹۷۲، به میزان ۴۶/۶درصد بوده، در سال ۱۹۷۳، ۹۳/۱۶ درصد و در سال ۱۹۷۴ به میزان ۶۰/۲۸درصد رسیده است. در سال‌های بعدی تورم ۷۴/۵، ۶۳/۷- و ۳۲/۸ و ۵۲/۲ درصد مشاهده شده است. در دوره‌‌های بعدی و در سایر کشورها تقریبا همین روند افزایش و کاهش وجود داشته است.

همان‌طور که بیان شد، آزادسازی یکباره قیمت حامل‌های انرژی و تاثیر آن بر اقتصاد کشور ما، همچون شوک نفتی بر اقتصادهای بزرگ واردکننده نفت عمل می‌کند. بنابراین، با تخصیص بهینه منابع تولیدی، تصحیح و کنترل تورم انتظاری مردم و نظارت دولت برای جلوگیری از بالا بردن قیمت‌‌ها به صورت کاذب، می‌توان امیدوار بود که در دوره زمانی کوتاه جنبه تورمی طرح هدفمند کردن یارانه‌ها حل شود.

پیشنهاد می‌شود به علت اینکه افزایش قیمت انرژی آثار کوتاه‌مدت دارد و آثار آن در بلندمدت تعدیل می‌شود و از آنجا که افزایش قیمت حامل‌های انرژی در طرح هدفمند کردن یارانه‌ها که توسط مجلس محترم شورای اسلامی به تصویب رسیده است در چند مرحله می‌باشد، می‌توان با کاهش تعداد دفعات تغییر در قیمت انرژی از تاثیرات کوتاه‌مدت آن در چند مرحله جلوگیری کرد. در این حالت، کل اقتصاد منتفع خواهد شد. همچنین تاثیر آن بر اقشار آسیب‌پذیر کمتر خواهد بود. از آنجا که بیشترین توجه در این طرح به حداقل رساندن تاثیر بر این قشر از جامعه می‌باشد و تاخیر و تامل و اندیشه دولت محترم و مجلس جمهوری اسلامی به خاطر همین قشر است تا آسیب احتمالی به حداقل برسد، آیا بهتر نیست تعداد گام‌های اجرایی کاهش یابد؟

معاون اقتصادی سازمان امور اقتصادی و دارایی استان قم

مجید آقاعلی

کارشناس اقتصادی سازمان امور اقتصادی و دارایی استان قم

زینب هاشم‌پور