مدیریت کهنه برای صنعتی نو

آیا گردشگری اسلامی ایران, مهر استاندارد بین المللی را دریافت کرد

در روزهای پنجم و ششم دسامبر ۲۰۱۲ اولین کنفرانس استاندارد در گردشگری اسلامی در مرکز تجارت جهانی شهر کوالالامپور مالزی برگزار شد. از آنجا که ایران هم به عنوان یکی از کشورهای مسلمان که مدعای جذب گردشگران اسلامی را در قالب گردشگری حلال دارد، خالی از لطف نیست که به این صنعت در کشورمان نگاهی داشته باشیم.

گردشگری اسلامی یا همان گردشگری حلال با توجه به تعداد مسلمانان جهان و رشد روزافزون گردشگران مسلمان در دنیا به عنوان یکی از معتبرترین زیرمجموعه‌های صنعت سبز گردشگری بویژه در کشورهای گردشگر‌پذیر معرفی شده است. جامعه مسلمان و کشورهایشان به‌عنوان بازار هدف عمده‌ای برای این کشورها شناخته می‌شود به گونه‌ای که حتی برخی از این کشورها که هیچ مذهب رسمی را نپذیرفته‌اند نیز سعی کرده اند با ایجاد شرایط منطبق با موازین اسلامی توجه گردشگران مسلمان را به دیدنی‌ها و جاذبه‌های منطقه خود جلب کنند.

از سوی دیگر، بنا بر گزارش سازمان جهانی گردشگری ۳/ ۱۲ درصد از کل مبلغ هزینه شده توسط گردشگران بین‌المللی در سال ۲۰۱۱ میلادی مربوط به گردشگران مسلمان بوده است و البته با توجه به رقم کل ۱۰۳۴ میلیارد دلاری درآمد صنعت گردشگری طی این سال مالی، به جایگاه این گروه از گردشگران در درآمد کل صنعت گردشگری جهان پی خواهیم برد. در همین حال می‌توان به انگیزه بالای کشورها برای جذب گردشگران مسلمان پی برد. اما جالب است بدانیم طبق برآوردها این مبلغ یعنی درآمد کل گردشگری حاصل از سفر گردشگران مسلمان تا سال ۲۰۲۰ میلادی به رقمی بالغ بر ۱۹۲ میلیارد دلار می‌رسد، پس بی‌دلیل نیست‌کشورهای گردشگرپذیری چون استرالیا، تایلند، چین و بسیاری دیگر چشم به این رقم دوخته‌اند و سعی می‌کنند با توسعه زیرساخت‌ها و ایجاد شرایط مساعد برای حضور گردشگران مسلمان، سهم بیشتری از این رقم را به گردشگری منطقه خودشان اختصاص دهند.

حال آن‌که ایران به عنوان کشوری مسلمان که تمام امکانات را در این زمینه در اختیار دارد، چه درصدی از این رقم را به خود اختصاص می‌دهد یا به طور کلی برای جذب حداکثری گردشگران مسلمان جهان به ایران چه کاری انجام داده است؟ پاسخ این است حتی نامی از ایران در بین کشورهای پرمخاطب گردشگران مسلمان نیست، در حالی که ترکیه پس از مالزی به عنوان دومین مقصد گردشگران مسلمان به صنعت گردشگری جهانی معرفی شده است و بتازگی مدعیان جدیدی چون چین و تایلند نیز به این جمع پیوسته‌اند!

ایرانی که اساس صنعت گردشگری آن طبق موازین اسلامی است و به تغییر در قوانین خود برای تطبیق آن با مناسبات گردشگران اسلامی نیاز ندارد چرا در این فهرست جایی ندارد؟

به باور گروهی از کارشناسان گردشگری، تکرار مکررات و بی‌برنامگی صنعت گردشگری ایران پاسخ این پرسش است که خود جای بحث و بررسی دارد، اما حداقل می‌توان به نتیجه رسید که امتیازاتی همچون بارگاه امام رضا(ع) و دیگر جاذبه‌های مذهبی ایران به تنهایی برای رشد و گسترش صنعت گردشگری اسلامی در ایران کافی نیست، بلکه باید مدیریتی دقیق و هدفمند این صنعت را رهبری کند تا به سرمنزل مقصود برساند.

شاهد مثال این موضوع یعنی عدم موفقیت گردشگری اسلامی ایران تاکنون در کشور مالزی است که به‌رغم وعده‌های مکرر مسئولان گردشگری ایران مبنی بر جذب حداکثری گردشگران مالایی یا گردشگران دیگر نقاط جهان در نمایشگاه ماتا ـ که چندی پیش در همین کشور یعنی مالزی برگزار شد ـ قرار دارد، مسئولان ایرانی با ارائه تخفیفاتی افسانه‌ای طی مدت برگزاری این نمایشگاه بین‌المللی در صنعت گردشگری سعی در جلب نظر گردشگران مسلمان و غیرمسلمان مالایی به ایران را داشتند، اما پس از صرف هزینه‌های گوناگون، این کنفرانس را که می‌توانست در تکمیل اهدافشان در بازار هدف مالزی بسیار مفید باشد، فراموش کردند و از آن غافل ماندند.

حتی اگر قبول کنیم این کنفرانس محل مناسبی برای تبلیغ گردشگری ایران نبود یا این‌که جایگاه علمی آن زیاد در صنعت گردشگری مهم نبوده، اما از ایران و جامعه دانشگاهی آن که به دنبال رونق صنعت گردشگری تمدن ایران است پذیرفتنی نیست ‌این فرصت مناسب را از دست داده و صنعت گردشگری ایران را - که ذاتا حلال و اسلامی است- در این کنفرانس بدون مسئول به حال خود رها کرده باشد.

انتظار می‌رفت حداقل یکی از دانشگاه‌های معتبر ایران که مشغول تربیت دانش‌آموختگان این رشته یعنی صنعت گردشگری در شاخه‌های مختلف است با توجه به ظرفیت‌های موجود ایران حضوری قدرتمند داشته باشد که متاسفانه این انتظار نیز همانند فرصت‌های بسیار دیگری از بین رفت و تمدن ایران صرفا با یکی دو مقاله از دانشجویان مقیم مالزی به کارزار قدرتمند گردشگری بین‌المللی وارد شد، به طوری که شاهد برگزاری این کنفرانس با پشتوانه مالی هتلی در ترکیه به‌عنوان قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین هتل حلال در منطقه اروپا بودیم. براستی هتل‌های ایران توان رقابت با این‌هتل‌ها که تنها مزیت‌شان پخش اذان هنگام اوقات شرعی در لابی و ایجاد امکانات رفاهی و متناسب تعالیم دینی اسلام برای گردشگران مسلمان است را ندارند؟ آن هم هتل‌هایی که از ابتدای بنایشان طبق موازین اسلام ساخته شده‌اند. بنابراین بازهم کاروان گردشگری ایران از قافله صنعت گردشگری بین‌المللی جاماند.

همان طور که می‌دانیم معیار انتخاب گردشگران مسلمان برای مقصدشان به گفته بسیاری از آنها و البته دست‌اندرکاران صنعت گردشگری امکان انجام فرایض دینی و دسترسی به غذای حلال در کنار جاذبه‌های تاریخی و طبیعی در مناطق مختلف جهان است که ایران همگی را در کنار هم دارد، اما با نگاهی دقیق به مقاصد گردشگران مسلمان در دهکده جهانی که به ترتیب عبارتند از : مالزی، ترکیه، امارات، سنگاپور، روسیه، چین، تایلند، ایتالیا و فرانسه به این موضوع پی می‌بریم ایران به عنوان کشوری گردشگرپذیر برای گردشگران مسلمان نتوانسته بخوبی و با قدرت وارد عرصه صنعت گردشگری اسلامی شود، حتی جاذبه‌های گردشگری ایران به گفته سازمان جهانی گردشگری از بهترین‌هاست و امتیازاتی چون وجود اماکن مقدس اسلامی در کشور نیز نتوانسته ایران را برای گردشگران مسلمان منطقه‌ای مناسب تشبیه کند که این موضوع حاکی از کم‌کاری و عدم مدیریت صحیح متولیان گردشگری کشورمان است.

این کم‌کاری زمانی خودنمایی می‌کند که حامی مالی این کنفرانس، مالک هتلی در ترکیه است که از صنعت گردشگری اسلامی ایران ابراز بی‌اطلاعی می‌کند، در حالی که ایران و ترکیه مرز مشترک با یکدیگر دارند و به نوعی حتی می‌توان گفت مردم دو کشور پیوندهای دیرینه‌ای با یکدیگر دارند و ناخودآگاه با تمدن و پیشینه یکدیگر آشنا هستند.

اما سخنان ماهاتیر محمد، نخست‌وزیر سابق مالزی به عنوان پایان‌دهنده این کنفرانس پاسخی دقیق به وضعیت صنعت گردشگری ایران در جامعه جهانی است. وقتی او در پاسخ به سوال یکی از دانشجویان ایرانی حاضر در کنفرانس درباره گردشگری اسلامی ایران اینچنین گفت: با توجه به تحریم‌های یکجانبه ایران اگرچه برخی‌ها مانع پیشرفت صنعت گردشگری ایران شده‌است ، اما جاذبه‌های تاریخی و مذهبی ایران می‌تواند هرساله تعداد زیادی گردشگر را پذیرایی کند. وی در بخشی دیگر از سخنان خود به اماکن مقدس مذهبی ایران اشاره کرد و گفت هنوز موقعیت گردشگری مناسبی در این مناطق ایران مهیا نیست و مدیریت و سیاست‌های گردشگری آنها از استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد.

با کمی تامل در گفته‌های نخست وزیر سابق مالزی که خود بارها به ایران سفر کرده بود در کنفرانس استاندارد گردشگری اسلامی درباره ایران به این موضوع پی می‌بریم که دلیل اصلی عدم موفقیت گردشگری اسلامی در ایران با وجود این همه امکانات و امتیازات ویژه مدیریت سنتی و فاصله بسیار زیاد این سبک مدیریت با استانداردهای به روز جهانی، صنعت گردشگری بین‌المللی است.

عماد عزتی