اروپای سالخورده وکاهش بهره وری

سالخوردگی جمعیت موجب بروز مشکلا تی برای اقتصاد اروپا خواهد شد و فشارهایی را بر بودجه وارد خواهد آورد که راه حل ساده ای برای آن متصور نیست

سالخوردگی جمعیت موجب بروز مشکلا‌تی برای اقتصاد اروپا خواهد شد و فشارهایی را بر بودجه وارد خواهد آورد که راه حل ساده‌ای برای آن متصور نیست.

آمریکایی‌ها سال‌هاست که به اروپا به چشم جهانی پیر و فرتوت می‌نگرند، اما اینک برای این وجه اختلا‌ف، دلیل دیگری را مطرح می‌سازند. ‌

اروپا با سرعتی بیش از جهان نوین به سوی پیرسالی گام برمی‌دارد. دنیای پیر با چالش‌های جمعیتی نگران‌کننده‌ای مواجه است. افزایش تعداد اعضای اتحادیه اروپا از ۱۵ به ۲۵ کشور، جمعیت آن را از ۳۸۰ میلیون به ۴۵۵ میلیون نفر افزایش داده است که از آمریکای ۲۹۵ میلیون نفر جمعیت بسیار پیشی گرفته است. با وجود این، اگر پیش‌بینی‌ها درست باشد تا سال ۲۰۵۰، ایالا‌ت متحده در مقایسه با جمعیت ۴۳۰ میلیونی اروپا دارای ۴۲۰ میلیون نفر جمعیت خواهد شد و بدین طریق کمبود گذشته را جبران خواهدکرد.

دلیل عمده این امر آن است که زنان اروپایی بچه‌های کمتری دارند. در اروپا و آمریکا بعد از جنگ جهانی در دهه ۱۹۷۰ نرخ رشد جمعیت کودکان به یکباره افزایش چشمگیری داشت ولی میزان باروری از حد تعیین شده بیش از دو بچه برای هر زن پایین‌تر بود. اما نرخ رشد کودکان در آمریکا از آن زمان تاکنون به سطح موردنظر رسیده است،‌درحالی که نرخ رشد در اروپا ۱/۵، در آلمان، اسپانیا و ایتالیا ۱/۳ است.

افزایش سن جمعیت زمانی اتفاق می‌افتد که طول عمر بیشتر و میزان زاد و ولد کاهش یابد. وضعیت بارداری زنان تقریبا در بیشتر کشورهای ثروتمند به‌طور یکسانی رو به افزایش است، اگرچه این شرایط در روسیه با دیگر مناطق تفاوت دارد. لذا می‌بینیم که به خاطر باروری کم، جمعیت اروپا به نسبت آمریکا گام‌های سریع‌تری را به سوی پیری برمی‌دارد. میانگین سن در آلمان از ۴۰ در سال ۲۰۰۰، به ۴۷ در سال ۲۰۵۰ و در ایتالیا این رقم در سال ۲۰۲۵ به ۵۰ خواهدرسید درحالی که در آمریکا برخلا‌ف کشورهای پیش‌گفته این رقم از ۳۵ در سال ۲۰۰۰ فقط به ۴۰ در ۲۰۵۰ افزایش پیدا خواهدکرد. افزایش سریع سن جمعیت اروپا اقتصاد بیمار را متاثر خواهدکرد. ‌

برای شروع ابتدا شاهد کاهش شدید تعداد کارگران خواهیم بود. به‌عنوان مثال، سن نیروی کار در ایتالیا در بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۳۵ به میزان ۲۰ درصد کاهش می‌یابد و تا سال ۲۰۵۰ یک کاهش ۱۵ درصد نیز رخ خواهد داد. اگر تغییراتی در نرخ استخدام و تولید به وقوع نپیوندد، این کاهش تعداد نیروی کار موجب نزول رشد اقتصادی خواهدشد و همین‌طور اگر در وضعیت استخدام و بهره‌وری تغییری حاصل نشود، کاهش تعداد کارکنان افول رشد اقتصادی را به دنبال خواهد داشت. براساس پیش‌بینی صندوق بین‌المللی وارونگی جمعیتی بدین طریق است که در سال ۲۰۵۰، رشد جمعیت اروپا پایین‌تر از نیم‌درصد وضعیت حاضر خواهدرسید.

همانگونه که تعداد کارکنان رو به کاهش می‌نهد، تعداد وابستگان به آنها رو به فزونی می‌گذارد. در ایتالیا بین سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۵۰، تعداد افراد ۶۵ سال و بالا‌تر به یکباره ۴۵ درصد افزایش می‌یابد. این رقم را با کاهش بیش از ۳۰ درصد جمعیت در سن کار در کنار هم قرار دهید، نتیجه حاکی از یک پرش چشمگیر نرخ وابستگی، از ۳۲ درصد در سال ۲۰۰۵ به ۶۷ درصد تا سال ۲۰۵۰ خواهدرسید. در فرانسه نیز اگر چه نرخ زاد و ولد بالا‌ بوده است، اما نرخ وابستگی هنوز به‌طور جهشی از ۲۸ درصد به ۵۱ درصد در همان دوره می‌رسد.

این نرخ افزایشی وابستگی، بودجه اروپا را تا آخرین حد به چالش خواهدکشاند. جهش صعودی نه تنها بودجه را بیشتر صرف پرداخت حقوق بازنشستگی خواهدکرد، بلکه مسائل بهداشتی و مراقبت‌های بلندمدت نیز به میزان زیادی به پرداخت هزینه‌های بالا‌تر منجر خواهدشد. براساس اعلا‌م اتحادیه اروپا، تغییر وارونگی جمعیت می‌تواند موجب افزایش مصرف پنج تا هشت درصدی از تولید ناخالص داخلی (۱۵ در اتحادیه اروپا) تا سال ۲۰۴۰ گردد. البته وادار ساختن مالیات‌دهندگان به تامین این رقم کار مشکلی است. هم‌اکنون بسیاری از کشورهای اروپایی از میزان فشار مالیات در مضیقه بسر می‌برند و دولت‌ها در برابر افزایش میزان مالیات از خود مقاومت نشان می‌دهند.

گویی که تمام این مسائل برای اروپا کافی نبوده، چالش جمعیتی پیش روی اروپا ممکن است حتی بسیار بیشتر از پیش‌بینی‌های به عمل آمده باشد. افرادی که در مورد جمعیت در آینده به اظهارنظر می‌پردازند، در مورد رشد غیرمنتظره و شدید طول عمر، غافلگیر شده‌اند. از طرف دیگر پیشرفت‌های پزشکی هم ممکن است همچنان ادامه یابد و احتمال عمر را به بالا‌تر از حد پیش‌بینی شده برای جمعیت برساند.

چه باید کرد؟ یکی از راه‌حل‌ها تلا‌ش برای تغییر وضعیت جمعیت از طریق تشویق کارگران جوان به مهاجرت است، اما مهاجرت در آن سطح نیازمند متوقف ساختن نرخ رشد وابستگی است که آن هم از نظر سیاسی غیرقابل تصور است. به‌طور مثال، براساس تخمین سازمان ملل، آلمان برای رفع این معضل به‌طور متوسط به مهاجرت ۳/۶ میلیون نفر بین سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۵۰ نیاز دارد.استراتژی جایگزین، تلا‌ش برای بالا‌بردن نرخ زاد و ولد است. در چند سال گذشته در ایتالیا و اسپانیا باروری کمی افزایش یافته است. کوشش‌های اخیر برای تشویق به ازدیاد نسل از طریق افزایش حمایت‌های مالی والدین، در فرانسه و استونی کاملا‌ موفقیت‌آمیز بوده است. اما آیا این روش در بلندمدت هم می‌تواند ثمربخش باشد یا خیر، چندان مشخص نیست.در کشورهای مدیترانه‌ای در حال حاضر که نسبتا تعداد کمی از زنان مشغول کار هستند نرخ زاد و ولد پایین است و در کشورهای اسکاندیناوی که بیشتر زنان کار می‌کنند، این رقم بسیار بالا‌تر است. به نظر می‌رسد که این کشورها راه خود را یافته‌اند. به‌طور مثال، می‌توان به اقدامات حمایتی آنان در ایجاد تسهیلا‌ت بیشتر برای مراقبت از فرزندان و فراهم کردن امکاناتی برای مادران در تطبیق شرایط کار با پرورش فرزندانشان نام برد. اما به نظر می‌رسد که درصورت قطع تسهیلا‌ت، چنین شرایطی زنƒان را در تثبیت خواسته‌هایشان مبنی بر اداره یک خانواده متوسط دونفره، پایدار می‌سازد. شواهد اخیر نشان می‌دهد که متاسفانه در آلمان، زنان واقعا ممکن است که خواهان فرزندانی کمتر از میزان معمول دو فرزند در یک خانواده باشند.

تمامی این مسائل حکایت از آن دارند که اگرچه پیری جمعیت یک مسئله جمعیت‌شناختی است، اما بیشتر به راه حل اقتصادی نیاز دارد. رشد سریع‌تر زاد و ولد به رفع این مشکل کمک خواهدکرد، اما سرمایه‌گذاری بر آن کار احمقانه‌ای خواهدبود. درحقیقت با فرض وجود ارتباط بین ابداع و جوانی، افزایش درآمد هر کارگر ممکن است کاملا‌ موجب پیری اقتصاد گردد. سیلوستر شیبر، رئیس بخش تحقیقات موسسه آماری واتسون یات، می‌گوید که کارفرمایان تمایل دارند که بیشتر از جوانان استفاده کنند.

چنین اقدامی دو راه علا‌ج اقتصادی ممکن را در پیش روی می‌گذارد. اول اینکه باید بیشتر کارگران مسن را به کار گرفت. ‌

دومین راه حل افزایش تعداد کارکنان مسن ازطریق بالا‌بردن سن بازنشستگی است. از آنجا که اروپاییان تمایل دارند تا زودتر از موعد رسمی بازنشسته شوند - به‌طور مثال در آلمان در ۶۰ سالگی به جای ۶۵ سالگی - بنابراین، به خوبی می‌توان از این فرصت استفاده کرد. البته پیشنهاد افزایش سن بازنشستگی بسیار نامانوس خواهدبود. سیاستمداران آلمانی از پیشنهاد سال گذشته یک کمیسیون که پیشنهاد افزایش سن بازنشستگی را در ۶۷ سالگی مطرح کرده بود، بسیار سریع فاصله گرفتند.

این راه‌حل‌ها اگرچه مشکل به نظر می‌آیند، اما اساسی هستند. اروپا برای مقابله با اثرات وارونگی جمعیت ناشی از بالا‌رفتن سن افراد، هنوز کارهای زیادی دارد تا بتواند اصلا‌حاتی را در بازار کار و وضعیت بازنشستگی به وجود آورد. ‌