جایگاه مدارا

انسان در زندگی فردی و اجتماعی وظایف و تکالیفی دارد که باید آنها را انجام دهد و چنانچه در انجام آنها کوتاهی کند مقصّر و مسئول است در اصل انجام وظایف چیزی به نام مدارا وجود ندارد البته در راه کارها و کیفیت انجام وظیفه, مدارا یک اصل انکارناپذیر است که برای رسیدن به هدف, رعایت آن امری حتمی و ضروری است

انسان در زندگی فردی و اجتماعی وظایف و تکالیفی دارد که باید آنها را انجام دهد و چنانچه در انجام آنها کوتاهی کند مقصّر و مسئول است. در اصل انجام وظایف چیزی به نام مدارا وجود ندارد.البته در راه‌کارها و کیفیت انجام وظیفه، مدارا یک اصل انکارناپذیر است که برای رسیدن به هدف، رعایت آن امری حتمی و ضروری است. به تعبیر دیگر، جایی نوبت به مدارا می‏رسد که ابتدا وظیفه اوّلی خود را انجام داده باشیم، درصدد دعوت به خیر، موعظه، امر به معروف، نهی از منکر و... برآمده باشیم و در صورتی که سطح دلخواه از انجام کار خیر عملی نشد، دست‏کم برای تحقق سطوح پایین‏تر به مدارا رو بیاوریم. معنای مدارا این نیست که وقتی از کسی تخلّفی می‏بینیم، او را دعوت به خیر نکنیم، موعظه ننماییم، امر به معروف و نهی از منکر نکنیم و نام آن را مدارا بگذاریم. این معنای مدارا نیست، بلکه نوعی بی‏تفاوتی و بی‏مبالاتی نسبت به امور دینی است. نمی ‏توان فرار از مسئولیت را مدارا نامید. سستی، بی ‏اراده بودن و تزلزل بعضی افراد را باید از نمونه‏های مدارا خارج دانست. خداوند متعال در آیه ۳۴ سوره مبارکه «نساء» درباره زنانی که بیم سرکشی و نافرمانی در آنان وجود دارد، فرموده است: آنان را موعظه کنید. اگر موعظه کارگر نیفتاد، به نوعی نگرانی خود را به آنها نشان دهید. چنانچه این نیز تأثیر نداشت، با نوعی تنبیه که نشانه ناراحتی کسی‏است‏که‏به‏شدّت‏دلسوزی او را تنبّه (آگاهی) دهید. این دستور خداوند متعال است به مردانی که با چنین زنانی روبه‏رو هستند. پس نمی‏توان به بهانه مدارا از انجام تکلیف سرپیچی کرد. انجام هیچ‏یک از وظایف، رفتار او را تغییر ندهد، مدارا در دستور کار قرار می‏گیرد. به دیگر سخن، ارتکاب کار خلاف مصداق و نمونه مدارا نیست. مرد یا زن هیچ کدام حق ندارند تحت عنوان مدارا با همسر به کار خلاف رو آورند. هرگز نمی‏توان با سوژه قرار دادن مدارا به نافرمانی حق پرداخت.هم‏رنگی با جماعت، پایبندی به بعضی از سنّت‏ها و حفظ موقعیت به هر قیمت، نمی‏تواند نمونه‏ای از مدارا باشد. کاری که از ناحیه شارع مقدس مجوّزی برای انجام آن صادر نشده است، به بهانه مدارا مجوّز پیدا نمی‏کند.

● حدّ و مرز مدارا

بی‏شک، زندگی باید با تدبیر همراه باشد. مدیر خانواده چنانچه از تدبیر برخوردار نباشد مشکلات فراوانی در زندگی‏اش ایجاد می‏شود. مدّبر کسی است که به همه راه‏ها بیندیشد و راهی که بیشترین خیر و کمترین ضرر را دارد، برگزیند.اندیشه در متون دینی چنین نتیجه می‏دهد که افراد جامعه باید با یکدیگر مدارا کنند و آن را یک اصل فراگیر در زندگی به حساب آورند.البته به ندرت مواردی یافت می‏شود که اسلام مدارا را به دلیل عوارضی، شایسته نمی‏داند.

● مقابله با آسیب‏ها

به طور طبیعی، مدارا می‏تواند زمینه افزایش رفتار خلاف متخلّف را فراهم کند و فراوانی آن را به دنبال داشته باشد. برای مقابله با این آسیب، تدبیر و آشنایی با روانشناسی مفید است. مدارا در برابر رفتار نامناسب راهکاری است که از یک‏سو می‏خواهد به زندگی آرامش بخشد و از سوی دیگر، در درازمدت زمینه رفتار مثبت را فراهم سازد. بنابراین، برای رسیدن به این اهداف تدبیر لازم است. چنانچه در برابر رفتار منفی واکنشی نشان ندهیم و درصدد تهیه مقدمات تحقق رفتار مثبت و ترک رفتار منفی نیز برنیاییم، دیگران به غلط، ما را خودی تلقّی خواهند کرد و نه تنها به خلافکاری خود ادامه می‏دهند بلکه ما را نیز از مخالفان دیروز و موافقان امروز به حساب می‏آورند. پس ضمن اینکه مدارا می‏کنیم، دیگران باید همواره از رفتار ما در برابر کار خلافشان نگران باشند، از خاطری امن برخوردار نباشند و از اینکه شاید رفتار امروز ما کاسه صبرمان را لبریز و ما را از آرامش دور کند، دلهره داشته باشند. پس الگوی اجرای مدارا را باید با تدبیر انتخاب کرد. گاهی ممکن است مدارای ما در برابر کسی، سکوتی معنادار همراه باشد؛ سکوتی که طرف مقابل تحمّل آن را نداشته باشد و در تغییر رفتارش مؤثر واقع شود. البته در زمینه الگوی رفتاری نمی‏توان یک قاعده کلی داد، بلکه هر کس باید با توجه به تیپ شخصیتی و احساسات فرد مقابل، بهترین الگو را انتخاب کند.