وقتی قدرت یکپارچه در چنگ دولت است

دموکراسی یک روش برای مدیریت کلان جامعه ها و سازمان هاست که در برابر سایر روش ها خودنمایی می کند و به ویژه با روش خودکامگی و استبدادی مقایسه می شود. روش دموکراتیک اگرچه در مقایسه …

دموکراسی یک روش برای مدیریت کلان جامعه ها و سازمان هاست که در برابر سایر روش ها خودنمایی می کند و به ویژه با روش خودکامگی و استبدادی مقایسه می شود. روش دموکراتیک اگرچه در مقایسه با سایر شیوه های حاکمیتی نوپا و جوان است اما امتیازها و برتری های آن راه رشد شتابان را برایش هموار کرده است. در دنیای امروز کمتر حزب، گروه، روشنفکر، سیاست ورز و تکنوکراتی وجود دارد که تمایل و علاقه خود را به دموکراسی اظهار نکند و خواستار این روش نباشد. واقعیت این است که عینیت پیدا کردن، ممارست و تمرین می خواهد و الزام های این روش باید پذیرفته شود. یکی از زیربنایی ترین الزام های ذهنی و عملی برای اینکه روش دموکراتیک بر ارکان و اجزای یک جامعه یا سازمان استیلا پیدا کند، مقوله شریف و ناب آزادی است. بدون آزادی و الزام ها و پیامدهای این عنصر گرانسنگ در ذهن و عمل شهروندان و دموکراسی به مثابه یک روش امکان عینی نخواهد یافت و در غیاب آزادی حسرت دموکراسی بر دل شهروندان جامعه ها می ماند. در سازمان یا جامعه یی که شهروندان آزادی انتخاب سبک زندگی، آزادی انتخاب حزب و گروه مورد علاقه خود، آزادی انتخاب خرید انواع کالا و... را ندارند سخن گفتن از اینکه دموکراسی وجود دارد، بی معنی است.

این پرسش جدی اما وجود دارد که آزادی به مثابه زیربنای دموکراسی با کدام نظام فکری و اقتصادی سازگار است. طرفداران نظام اقتصاد آزاد باور دارند که اولاً، دموکراسی بر مبنای آزادی با ساز و کارهای اقتصاد باز و مبتنی بر رقابت سازگاری تمام عیار دارد و ثانیاً، اعتقاد دارند دموکراسی با دیدگاه و روش دولت باور که معتقد است برای خوشبختی جامعه همه قدرت باید در نهاد دولت متمرکز شود، سازگاری ذاتی ندارد. به این ترتیب که «دولت باوری و دولت گرایی» به طور ذاتی با دموکراسی بر پایه آزادی ناسازگار است. دولت باوران طیفی اند که در یک سر آن دولت باوران ارتدوکس، جزم اندیش و سخت سر قرار دارند که هرگز حاضر نیستند برگی در درختی تکان بخورد که مهر و اجازه دولت را ندارد. این طیف در دنیای امروز طرفداران آشکار کمتری نسبت به طیف مدرن و نوتر دولت باوران دارد. دولت گرایان جدید برای رهایی از مخمصه و ناکامی تاریخی لباس تازه پوشیده و نام های تازه یی انتخاب کرده اند که سوسیال- دموکرات شاید برازنده ترین این نام ها باشد. این گروه تازه از سر دلسوزی، حسن نیت، کج فهمی و سخت سری به نوعی آشتی میان بازار- دولت علاقه دارند و اتفاقاً در ایران نیز طرفداران جدل در میان روشنفکران مذهبی و ملی- مذهبی و سایر نحله ها دارند. این گروه به دولت پاک، دولت متعهد و دولت توسعه گرا باور پیدا کرده و باور دارند اگر افراد و احزاب پاک دست، متعهد و توسعه گرا در راس و در حاکمیت باشند، شرایط برای دموکراسی را درک کرده و به شهروندان اجازه می دهند این روش مدرن را انتخاب کنند.

این ادعا و باور اما به دلایل گوناگون دولت باوران از هر طیف و گروه، توجه ندارند که متمرکز کردن قدرت اقتصادی در نهاد دولت حد و مرز ندارد و از ارتفاع کوتاه شروع شده و به مرور برج رفیعی از اقتدار نهاد دولت در برابر نهادهای مدنی درست می شود که پیامد آن سلب آزادی شهروندان است. دولت باوران در ذهن و در عمل خود را مسوول خوشبختی و رفاه مادی جامعه می دانند و معتقدند عقل دولت است که باید این مقوله ها را برای شهروندان به ارمغان بیاورد. بنابراین وقتی نهادی مسوولیت تضمین رفاه و خوشبختی جامعه را بر دوش می کشد، نیازمند اختیارات و اقتدار کامل برای برنامه ریزی و هدایت شهروندان است. از آنجا که میزان قدرت در هر مقطع از زمان بی نهایت نیست، پس باید سهم بیشتری به دولت داده شود و... در جامعه دولت سالار نمی توان انتظار داشت که نهاد دولت قدرت سیاسی محض، قدرت اقتصادی محض یا قدرت فرهنگی محض داشته باشد و به مرور به سمت متمرکز کردن همه انواع قدرت حرکت می کند. این اتفاق که بیفتد آزادی انتخاب در کجا قرار می گیرد؟ دولت باوران نشان داده اند برای انجام مسوولیت خوشبخت کردن جامعه در نهایت آزادی را تعطیل خواهند کرد و نهادهای مدنی، بنگاه ها و خانواده ها و احزاب را به انزوا می کشانند، چون بدون این امکان ندارد به تعهد و رسالت خود عمل کنند.

محمدصادق جنان صفت