نبرد با فروید

الن سیزو (Helene Cixous)، فیلسوف و نظریه پرداز فمینیست، نمایشنامه نویس، داستان نویس، منتقد، زندگینامه نویس و استاد دانشگاه فرانسوی (۱۹۳۷). سیزو از پیشگامان اندیشه و اصالت عمل (اکتیویسم) فمینیستی است و به همراه «لوس ایریگارای» و «ژولیاکریستوا» از برجسته ترین فعالان و نظریه پردازان فمینیست فرانسوی است که با بهره گیری از نظریه های ساختگرایی، پساساختگرایی، نشانه شناسی و روانکاوی معاصر به ابزاری برای بررسی مساله انقیاد و بازنمایی زنان دست یافت.به باور سیزو تفاوت زنان و مردان نه فقط در جنسیت که در زبان آنها است و زبان متعارف بخشی از گفتمان مردانه یی است که زن را حذف می کند. وی ثنویت هایی که زن را همواره در قطب منفی و منفعل، در تقابل با مرد فعال قرار می دهند محکوم می کند. تقابل هایی چون روز / شب، سر / قلب، پدر / مادر، لوگوس / پاتوس، گفتار / نوشتار و... که همیشه قطب اول در این تقابل های دوتایی مثبت (مردانه) و سویه دوم منفی (زنانه) به شمار می آید. اما شهرت سیزو بیشتر به خاطر پرداخت نظریه «نوشتار زنانه» و تجربه عملی در این زمینه است. وی به این دلیل که نوشتار مرسوم مردسالار را همواره در کار لگام زدن و محاط شدن بر سوژه ها می داند، تعریف اصطلاح «نوشتار زنانه» را در قالب یک نظریه، امکان پذیر ندانسته اما در عوض می کوشد تا در عمل آن را متبلور کند. در نتیجه نوشتار او با شعر افراط، تکرار، بازی کلامی و تاکید بر عاطفه یا احساسی خاص از دیگران متمایز می شود. سیزو «نوشتار زنانه» را مختص زنان نمی داند و مردانی چون جولیس، مالارمه، آرتو و باتای را در کنار دوراس و وولف در زمره آفرینندگان «نوشتار زنانه» قرار می دهد.سیزو در نمایشنامه های خود علاوه بر استفاده از امکانات و ویژگی های نوشتار زنانه، زمان غیرخطی و راستی روایت را نیز به چالش می گیرد. «پرتره دورا» و «نام ادیپ» دو نمونه از پرآوازه ترین نمایشنامه های سیزو هستند که در ارتباط مستقیم با نظریه روانکاوی نوشته شده اند و به تبعیض جنسی (جنس پرستی) موجود در روانکاوی سنتی سرسختانه انتقاد می کنند. «پرتره دورا» (۱۹۷۵) اقتباسی است از بخشی از سرگذشت نمونه تحقیقی فروید، زن جوانی که فروید او را دورا می نامید. دورای فروید به ویژه در محافل فمینیستی یک رسوایی ننگین است. فروید در مطالعه دورا، از سوگیری ها و جهت مندی های کلامی بیمار خود پرده برمی دارد اما از جهت گیری ها و تعصباتی که به وضوح گفتمان خود وی را می سازند غافل می ماند. فروید به همراه خانواده و جامعه دورا می کوشد هویت و میلی مردسالارانه را به او تحمیل کند اما دورا از پذیرفتن آن سر باز می زند. قرار ملاقات های خود را با فروید به هم زده، جلسات تحلیل را ترک می کند و در نتیجه مورد مطالعاتی فروید ناتمام می ماند و شکست می خورد. دورای سیزو در ابتدا نمایشنامه یی رادیویی بود؛ شیوه یی مطلقاً کلامی مانند یک جلسه «گفت وگودرمانی» روانکاوانه. دراماتیزه کردن اثر در صدای کاراکترها موجب تمرکززدایی از روایت مسلط فروید شد و به سیزو این امکان را بخشید تا قصه دورا را رها از زیر سیطره فروید بازگویی کند. در روایت جدید سیزو مانند اغلب خوانش های فمینیستی از این داستان، دورا همچنان که قربانی نظامی مردسالار است که الگویی نامناسب و ناروا را به روان او تحمیل کرده، قهرمانی نوپا نیز هست که از پذیرش عقاید تلقینی سر باز می زند. سیزو نمایشنامه رادیویی خود را با کمک «سیمونه بن موسی» کارگردان و «مارگریت دوراس» فیلمساز به قطعه نمایشی چندرسانه یی بدل کرد.«نام ادیپ» اثر دیگر سیزو متن اپرایی است برگرفته از نمایشنامه سوفوکل با محوریت نظریه روانکاوی. سیزو در عنوان فرانسوی نمایشنامه
«Le Nom doedipe» با دو کلمه هم آوای nom/non (نام / نه) بازی می کند. هر دو این واژگان در زبان فرانسه بدون تلفظ حرف آخر و هم شکل ادا می شوند و به این ترتیب «نام ادیپ» می تواند «نه ادیپ» هم باشد. مثل کاری که لکان در «نام پدر» انجام می دهد.عنوان فرعی نمایشنامه، به هواداری از ژوکاست - مادر - «آواز تن ممنوع» است. هر کاراکتر در نمایش همزادی دارد که نقش آنها را یک بازیگر و یک خواننده ایفا می کنند. کار با تداخل و همپوشانی اصواتی راز آمیز و اورادگونه آغاز می شود. سیزو در این متن از هر نظر از پرورش روایتی خطی می پرهیزد و حتمیت و ناگزیری تراژدی را رد می کند. او در این دو نمایشنامه برای به اجرا درآوردن طغیان در برابر ارزش های مردسالار فروید و فرار از آنها که زن را در نقشی آزارنده و روانشناختی محبوس می کند از ساختمایه های خود فروید بهره می برد.سیزو در «Aller a la mer» و «خنده مدوسا» (۱۹۷۵) که بیانیه هایی شاعرانه و نوشته های نظری وی هستند اذعان می دارد که تئاتر کلاسیک غالب، نه فقط قهرمان های زن خود - مانند الکترا یا افلیا - که همچنین تماشاگران مونث خود را شیئی سازی کرده و قربانی می کند. سیزو در خانواده یی یهودی در الجزیره استعماری زاده شد. خانواده او از یهودیانی بودند که از قتل عام های جنگ جهانی دوم جان به در بردند. شاید از این رهگذر وی میان مردسالاری و سرکوب گری و ظلم استعمار رابطه هایی تنگاتنگ یافت. او خود این دریافت را به ویژه حاصل کار روی نمایشنامه های حماسی تاریخی می داند که از سال ۱۹۸۰ برای تئاتر سولی به کارگردانی آرین منوشکین به نگارش درآورد. نمایشنامه های «داستان مخوف اما ناتمام نورودم سیانوک، شاه کومبودیا» (۱۹۸۵) و «ایندیاد یا هندوستان رویاهای آنها» (۱۹۸۷) از آن جمله هستند.

منابع؛ - Theatre / Theory
- The Routledge comparion to theatre and Performance.
ترجمه و تلخیص؛ آزاده شاهمیری

منبع : روزنامه اعتماد