طبی به قدمت ایران زمین

در پزشکی گذشته با توجه به آنکه پزشکی بیشتر بر مبنای تجربه فردی پزشکان بوده است، مکاتب گوناگونی در نقاط متعدد دنیا به وجود آمده‌اند. شکی نیست که یکی از مکاتب پزشکی قوی در گذشته، مکتب پزشکی یونانیان بوده و در واقع پیشتازان طب در غرب، یونانیان بوده‌اند. افرادی چون بقراط و جالینوس که از سرشناسان علم طب در گذشته هستند، در این مکتب پرورش یافته‌اند.
در کنار این مکاتب، مکتب پزشکی ایرانی یک مکتب بدون‌رقیب و بلامنازع است. این مکتب پس از ورود اسلام به ایران شکل و ماهیت جدیدی به خود گرفت و از آن زمان به بعد تا دو تا سه قرن پیش همه پزشکی دنیا تحت تاثیر طب ایرانی بودند. البته نباید از این نکته غافل شد که به علت وجود دانشگاه جندی‌شاپور و تردد پزشکان و دانشمندان هندی به ایران، پزشکی ما از پزشکی هند تاثیراتی را پذیرفته است. اما آنچه مسلم است، در نهایت مکتب طبابت ایرانی با خصوصیات خود شکل گرفته است، تا آنجا که آن چیزی که امروز در شبه قاره هند به عنوان طب یونانی به مردم عرضه می‌شود، تماما براساس پزشکی ایرانی است.
● چرا پزشکی ایرانی یک مکتب است؟
اصولا یک مکتب پزشکی باید دارای مولفه‌هایی باشد و در صورت دارا بودن این مولفه‌ها و شاخصه‌ها می‌توانیم آن را مکتب قلمداد کنیم. این مولفه‌ها شامل مواردی چون آموزش پزشکی، دارا بودن منابع علمی، فرهنگ و وجود محل‌هایی برای درمان است. در هر کدام از این موارد که اشاره شد، پزشکی ایرانی وارد شده و براساس اصول علمی در آنها به عمل پرداخته است.
● اثرگذاری طب ایرانی بر دانش طب
برخی اوقات دیده شده که گفته می‌شود ایرانیان در توسعه دانش پزشکی دنیا نقش نداشته‌اند، اما با نگاه به گذشته می‌بینیم کتاب‌های بزرگی در علم پزشکی به وسیله ایرانیان نگاشته شده است. به عنوان مثال زکریای رازی در کتابش به بسیاری از عقاید و ایده‌ها و تجارب پزشکان و دانشمندان یونان قدیم، اشکالات اساسی وارد کرده است. وی باوجود آنکه از جالینوس به عنوان استاد مسلم خود یاد می‌کند، اما کتاب مفصلی در رد نظرات جالینوس به رشته تحریر درمی‌آورد. این موارد در کنار نو‌آوری‌هایی که پزشکان ایرانی، در درمان بیماران به کار بسته‌اند، همه نشان از آن دارد که طب ایرانی یک مکتب کارآمد بوده و چون طب ایرانی از مشخصات کلی علم تبعیت کرده است،‌ به کارگیری واژه «مکتب» برای آن امری درست و به‌جا است.
از دیگر علل پویایی مکتب طب ایرانی، وجود بیش از هزار کتاب معتبر و علمی است که ماحصل تلاش‌ دانشمندان ایرانی هستند. تاکنون بیش از هزار کتاب پزشکی ایرانی در کتابخانه‌های کشور پیدا شده‌اند و اگر با نگاه دقیق کتابخانه‌های دنیا را نیز بررسی کنیم، قطعا به آماری بیش از این دست خواهیم یافت.
● طب ایرانی، یک مکتب شامل
مطلب مهم و اساسی دیگر که در پزشکی ایرانی قابل بحث است، وسایل و امکاناتی است که به وسیله ایرانیان برای جراحی به کار گرفته می‌شده است. این نکته نشان می‌دهد مکتب پزشکی ایران، همه شاخه‌های طب را در برمی‌گرفته و کامل و شامل بوده است. دستوراتی که در طب ایران راجع به طب ورزش، دندانپزشکی، جراحی‌های پیشرفته (مانند جراحی سرطان‌ها)، روان‌پزشکی و... در کتب پزشکی نگاشته شده‌اند، نشان می‌دهد طب ایرانی در تمام گستره پزشکی نقش ایفا می‌کرده است.
در گذشته محل‌هایی برای آموزش اطبا بر بالین بیماران در ایران وجود داشته است. طب سنتی ایران از چند دهه پیش به آرامی و بدون ایجاد چالش، در یک مبارزه آرام اما هدایت شده از سوی کسانی که فرهنگ و تمدن ایران را نشانه گرفته بودند، جای خود را به طب جدید داد. طب کلاسیکی که نمی‌توان منکر توانایی‌های بسیار خوب آن در کمک به مردم شد. امروزه طب کلاسیک کمک‌های قابل توجهی به بیماران می‌کند، اما نباید فراموش کرد طب ایرانی در بسیاری از جاها می‌تواند در کنار طب کلاسیک به خدمت‌رسانی به مردم بپردازد.
پس از آنکه بسیاری از مسوولان و دست‌اندرکاران نظام و همچنین نظام سلامت در پی احیای طب ایرانی برآمدند، این پرچم را وزارت بهداشت و درمان بر دست گرفت و با اعطای مجوز تاسیس دانشکده طب سنتی به دانشگاه علوم پزشکی تهران، این دانشکده شکل گرفت و اکنون با پذیرش دانشجوی طب سنتی و داروسازی سنتی در مقطع PhD، در حقیقت در پی احیای طب سنتی ایران در عرصه سلامت است. این دانشکده با برگزاری کلاس‌های آموزش و همچنین با ایجاد کلینیک‌های طب سنتی در این عرصه وارد شده است. از آنجا که طب ایرانی، طب نیاکان ما است و براساس امزاج، اخلاط و حالات فرد به درمان او پرداخته می‌شود،‌ دارای مزیت‌هایی هست که می‌تواند جایگاه ویژه و منحصر به فردی را در عرصه سلامت به دست آورد. فرهنگ استفاده از این خدمات در میان مردم نسل به نسل منتقل شده و به همین لحاظ رواج استفاده از آنان راحت‌تر خواهد بود.
وقتی ابعاد مکتب پزشکی ایران به خوبی روشن شود، جایگاه خدمت‌رسانی این مکتب نیز به نحو بهتری تبیین خواهد شد. امیدوارم پزشکی ایرانی در کنار پزشکی مدرن و کلاسیک امروزی و با استفاده از راهکا‌رهایی که هر کدام از این مکاتب می‌توانند ارایه دهند، بتواند در عرصه خدمت‌رسانی به مردم موفق‌تر عمل کند.
یادآوری این نکته ضروری است که کسب موفقیت‌های بسیار زیاد در مدت کوتاهی که مکتب پزشکی ایرانی به مداوای بیماران پرداخته، نشان دهنده اصالت این مکتب است. استفاده از داروهای طبیعی در طب ایرانی در بازگرداندن سلامت مردم و حفظ آن بسیار موثر است، چراکه عوارضی که ممکن است برخی از داروهای شیمیایی داشته باشند، در داروهای گیاهی به مراتب کمتر است.
با درایت نظام جمهوری اسلامی، طب ایرانی که یک رشته علمی است، در جایگاه آموزشی و دانشگاه علوم پزشکی تهران قرار گرفت. این نشان می‌دهد رویکرد نظام سلامت به طب ایرانی، یک رویکرد علمی است. سعی و تلاش اصلی دانشگاه علوم پزشکی تهران آن بوده که جایگاه طب ایرانی حفظ شود و ضمن احیای آن، اگر در بخش‌هایی نیاز به ارتقا‌بخشی است نیز به طور فعال وارد شود.
دانشکده طب ایرانی در نظر دارد با همکاری و کمک گرفتن از مولفه‌های طب جدید،‌ به تبیین اظهارات دانشمندان گذشته بپردازد و هم‌زمان با آن سعی در استفاده از طب ایرانی دارد.
● پژوهش و طب ایرانی
به طور مسلم، علم رشد نخواهد کرد،‌ مگر با پژوهش. رشد کشورهای غربی نیز مرهون این قضیه بوده است. با اعتقاد به این مطلب، پژوهش در دانشکده طب ایرانی از دو زاویه متعدد شروع شده است:
اول، پژوهش در منابع ایرانی برای یافتن مطالبی که امروزه قابل استفاده هستند و دوم، آزمایش روش‌های توصیه شده در طب ایرانی با معیارهای امروزی تا بتوان اثربخشی آنها را به اثبات رساند. از آنجا که این دانشکده در یک محیط مستعد پژوهشی تاسیس شده، به نظر می‌آید که به زودی شاهد نتایج حاصل از پژوهش همکاران پژوهشگر در این عرصه باشیم.
در مجموع با استقبال مردم و مسوولان از طب ایرانی، در کنار اقدامات انجام شده، آینده درخشانی پیش روی این مکتب قرار دارد.

دکتر محمدرضا شمس‌اردکانی
رییس دانشکده طب سنتی و مکمل،
دانشگاه علوم پزشکی تهران

منبع : هفته نامه سپید