عطر گمشده پلو ایرانی در دیس برنج خارجی

واردات بی رویه برنج خارجی و تأثیر آن بر بازار داخلی

هیچ کس در هیچ زمان و روزگار سرزمین مان حتی تصور نمی کرد شکوه و پیوستگی فراوانی محصول کشتزارهای سبز و شالی های طلایی گونه برنج در گستره خطه شمال به موقعیتی برسد که امروزه روز در سایه برنج های وارداتی و بعضاً سمی قرار داده شود و شالیکار ایرانی نگران محصولی باشد که از سال پیش در انبارها و بی مشتری مانده است.

دفتر و دستک حساب و کتاب رسمی آن چنان لازم نیست که میزان عرضه و تقاضای کالای مورد مصرف عام برآورده شود. حتی هنگامی که شالیکار پس از ماه ها زحمت و پایکوبی جشن درو و برداشت می خواهد شیرینی سلامتی محصول را بچشد اما ناگهان با حکایت غم انگیز واردات بی رویه برنج روبرو می شود.

مهی رقیق و نرمه نسیمی روح پرور در شناوری بوی خوش خاک و عطر سبزه زارهای پراکنده در هوای پس از مختصر باران شمال که بند آمده است و نوای ویلن پرویز یاحقی و صدای گرم یکی از خوانندگان برنامه گلها، همگی دست به دست هم داده اند تا سرشار دیداری دلپذیر از گستره فرش واره شالیزارهای پشت کوچه ای مسکونی در محدوده «رویان» در شمال کشور فراهم شود.

احساس می کنم خون در بدنم شتاب فراتر از جریان معمولی دارد. کوچه نسبتاً طولانی است. یک طرف آن، خانه های اغلب یک طبقه و بعضاً حیاط شنی ساکنان بومی است. سوی دیگر، تقریباً سراسر مجتمع های ویلایی بنا شده است. محل این ویلاها که بیشتر یک طبقه هستند، باغات و اراضی کشت و زرع بوده اند و به مرور سال ها تبدیل به ساختمان سازی شده اند. در لابلای مجتمع ها هنوز یک دو باغ بدون کشت و کار باقی مانده که تاکنون اره و کلنگ و... به سروقت شان نرفته است. به انتهای کوچه می رسم، پیچ کوتاهی را هم می گذرانم. روبرویم زمین های کشتزارهای برنج خواهند بود. سال ها پیش هم اینجا آمده ام و ساعت ها کار شالیکارها را تماشا کرده ام که تا سر زانو چکمه هاشان توی آب فرو رفته است. حالا... اما...! یکبار دیگر به ستون بتن آرمه، و کلاف بندی تیرآهن ها خیره می شوم... یک آن احساس سرگیجه می کنم حتی به خود می گویم: اشتباه آمده ام... اما نشانی و نشانه ها آشنایند.

لحظه ای مژه برهم می زنم و دوباره چشم باز می کنم. یکبار دیگر کارگران را می بینم که مشغول ساختمان سازی اند و گله به گله مصالح ساختمانی روی خاکی که دیگر سبزینه ای نخواهد رویاند قرار گرفته اند. نگاه می کنم فاصله این اندک کشتزار با آن قسمت که در دست ساختمان سازی است شاید کمتر از صدمتر است و صدای چند نفر به گوش می رسد. آنان چند ده متری با ساختمان های نیمه تمام فاصله دارند. آرام نزدیک شان می روم. ظاهراً چند غیربومی (مسافر) هستند. با یکی از افراد محلی درباره چند و چون خرید و فروش زمین و ویلا صحبت می کنند. مرد واسطه فروش توضیح می دهد و مخاطبان را به مناسب بودن منطقه، چشم اندازها، فاصله حدود دویست متر با ساحل دریا، قطعه بندی از چهارصدمتر به بالا و قیمت مناسب تشویق می کند. بعد شماره تماس به یک دو نفر مخاطبان می دهد... نمی خواهم شاهد شنیدن این گفت وگوهای ناخواسته باشم. دل ناخوش از آنچه بر سر کشتزارها آمده و خواهد آمد، راه برگشت را پیش می گیرم.

● تولید دو میلیون و سیصدهزار تن برنج در سال

به گفته برخی از آگاهان کشت و زرع، تولید سالانه محصول برنج کشورمان حدود دومیلیون و سیصدهزار تن است اما میزان مصرف حدود پانصدهزار تن بیش از رقم تولید است. به اعتبار این داده های آماری، کشورمان در سال نیاز به واردات پانصدهزار تن برنج دارد اما شاهدیم طی سال های اخیر فراتر از نیاز متعارف کنونی و حتی هم زمان با فصل درو و تولید در شمال کشور، برنج وارد می شود. این شیوه غیرمتعارف و بدون ضابطه سبب زیان مالی و سرمایه ای میلیون ها دست اندرکار شالیکاری و خانوارشان می شود.

● دغدغه های شالیکاران

ارزیابی عضو یک خانواده برنجکار پرسابقه در لاهیجان نیز براین محور است که واردات برنج به سود یک عده و خسارت زیاد تولیدکنندگان برنج داخلی تمام می شود مضاف به این که شالیکار نگران کاهش شایان توجه قیمت برنج مقطع کنونی در مقایسه با سال گذشته است. این وضعیت، نهایتاً به تشویش خاطر تأمین معاش زندگی شان انجامیده است.

«دکتر ابوالحسن مهاجری» می گوید: «امسال برنج تولید نکردند چون هزینه ها از جمله دستمزد کارگران بالا است. از طرفی سال گذشته هر کیلو برنج داخلی ۲۵۰۰ تومان فروش می رفت اما امسال همان برنج کیلویی ۱۷۰۰ تومان فروخته می شود.»

این خانواده شالیکار، سال ۸۷ در زمینی به مساحت پنج هزار مترمربع کاشت برنج داشته که سود حاصل آن فقط ۱۰۰هزار تومان بوده است، در حالی که گفته می شود ارزش همین متراژ زمین حدود ۲۵۰ میلیون تومان است. در چنین وضعی دست اندرکاران تولید برنج و سایرین حاضر نمی شوند سرمایه، جوانی و سلامت خود را در شالیکاری خرج کنند.

برنجکار صاحب شالیزار خود و ۵فرزندش در طول ماه ها سختی شرایط کار را تحمل می کنند به امید این که محصول شان به موقع و به نرخ مناسب وارد بازار فروش شود اما با واردات همزمان برداشت برنج داخلی، موزائیک انتظارشان ترک می خورد. این وضعیت در شرایطی اتفاق می افتد که مقادیری از محصول برنج سال ۸۷ در انبار و روی دست شان مانده است. می گوید: «هیچ کس حامی پایدار کشاورزان نیست.» همچنین به باور «مهاجری» برنجکاران تنها در سال قبل نفس راحت کشیدند. قبل و بعداز آن همچنان دغدغه تامین روزی شان را داشته و دارند. به همین سبب است که اکثر کشاورزان سلف فروش هستند و محصول شان را زیرقیمت بازار عرضه می کنند.» وی ولی این را هم به زبان می آورد: «دولت ما انقلابی، طرفدار- مستضعف و عدالت مدار است، بنابراین از کارگزاران و مدیران دستگاه های اجرایی انتظار می رود با عدالت محوری، برنجکاران را مورد حمایت قرار دهند.»

حرف آخر این که نرخ برنج های وارداتی بالاتر از قیمت برنج تولید داخل است، اگرچه ظاهر پاره ای از برنج های خارجی مثلا درشت بودن دانه و یازودپخت بودن توجه برخی را جلب می کند لیکن عطر و کیفیت برنج محصول داخل را ندارند. به همین دلیل اکثر مردم شمال به رغم فراوانی برنج خارجی و بسیار بیش از برنج داخل در همین خطه، همچنان لذت چشایی خود را حفظ کرده و برنج داخلی مصرف می کنند.

● خرید تضمینی

خرید تضمینی برنج پرمحصول از کشاورزان مازندران از حدود دو هفته پیش شروع شده است.

به گفته «حیدری» مدیرعامل شرکت غله و خدمات بازرگانی منطقه دو تا هفته اول مهرماه ۴هزار تن برنج پرمحصول از کشاورزان برنجکار خریداری شده است.

خرید برنج در استان مازندران طی سال های گذشته به عهده دو مرکز بود. بنابه آنچه که این مدیرعامل اظهار داشته است امسال استقبال بیش از حد کشاورزان در تحویل برنج به دولت به چهار مرکز اصلی و یکصد مرکز فرعی که عموما کارخانجات شالیکوبی هستند افزایش یافته است.

وی همچنین به «مهر»گفت شرکت بازرگانی دولتی ایران هیچ زمانی خرید تضمینی برنج محلی را در دستور کار خود قرار نداده بود.

از یک شهروند بازنشسته به نام «امین» در حالی که جلوی یک مغازه تمام عیار برنج فروشی ایستاده وبرنج ها و نرخ ها را مظنه می کند، درباره برنج های وارداتی و قیمت ها می پرسیم. تبسمی می کند می گوید: «حقیقت این است سال ها پیش کسی فکر نمی کرد نیاز به واردات برنج داشته باشیم. همه مان از بچگی با برنج شمال آشنا شده ایم. آنچه از دوستان شمالی ام شنیده ام این است که ما نیاز به این همه برنج خارجی نداریم. در حالی که می گویند برنج از پارسال انباشته مانده است. الان می بینم بیش از برنج داخلی، برنج وارداتی است. این مسلما روی تولید و ذائقه مان اثر می گذارد، قیمت هاشان هم آن چنان ارزان و مناسب نیست.»

وی می گوید: «به نظر من برای حمایت و رونق مناسب تولید داخلی یک راهش این است که تمام ادارات چه کارگری و کارمندی و بازنشستگان برنج تولید خودمان را با نرخ متعادل در دسترس این قشرها قرار دهند. قیمت برخی برنج های وارداتی که اوایل واردات شان بسیار ارزان بود. الان نزدیک به نرخ برنج های داخلی ۵-۴ سال پیش رسیده است.»

● پازل نامشخص روی میز اصرار و انکار

پازل کارشناسی تخصصی آلوده بودن یا نبودن برنج های وارداتی از ۲۰ کشور روی میز نشست چند جانبه مسئولان ذیربط برخی دستگاه های رسمی در چند هفته اخیر هنوز چینش مشخصی نیافته و تردید وجود آلودگی فلزات سرب، کادمیوم و آرسنیک و یا سمی نبودن برنج های موصوف بر اذهان مردم سایه افکنده است.

بر پایه آمارهای منتشره طی سال های ۸۶ و ۸۷ و سه ماهه ۸۸ بیش از دو میلیون و هشتصد هزار تن برنج وارد کشور شده است.

از طرف دیگر میزان تولید برنج داخل همانطور که پیشتر اشاره شد حدود دو میلیون و سیصد هزار تن و میزان مصرف دو میلیون و هشتصد هزار تن است. در نتیجه سالانه حدود پانصد هزار تن نیاز به واردات احساس می شود. حال چنانچه رقم تولید داخل را از مجموع میزان واردات دو سال و اند مذکور کم کنیم و سپس جمع کسری نیازمان در همین مدت زمان از مجموع رقم واردات مزبور کم کنیم درمی یابیم یک میلیون و ششصد و هفتاد و پنج هزار تن برنج مازاد بر نیاز کشور ظرف دو سال و سه ماه یاد شده، واردات برنج داشته ایم. این اتفاق یعنی بی ضابطگی برنامه ریزی، خروج ارز (سرمایه) ملی، تضعیف و به سایه کشاندن تولید داخل، انبار شدن برنج خودمان و... و... و همین معمای سمی بودن واردات برنج.

برنج مخل سلامت در سفره مردم!

برخی از دست اندرکاران و منتقدان بر افراط و بی رویگی واردات برنج تاکید دارند و معتقدند نباید شرایطی به وجود آید که نبض بازار متعادل از دست دستگاه های دخیل و مسئول و حتی شالیکاران، در دست عده ای سودجو و دلال، آرام و قرار گیرد. برنج در کشورمان بعد از نان، غذای دوم مردم است، پس نباید غفلت کرد و گذاشت واردکنندگان به ضرب تبلیغات و تزریق وسوسه ها از جمله شعار مرغوبیت چنین برنج های وارداتی مخل سلامتی را سر سفره میلیون ها خانواده ایرانی بگسترانند، چرا که به زیان اقتصاد و تولید کشور، مأیوس کردن و ضرر برنجکاران و تغییر ذائقه مردم مصرف کننده خواهد انجامید.

دیگ واردکنندگان برای خودشان می جوشد

«موسی زاده» شغل آزاد، با لحن معترضانه ای به سؤالم که پرسیدم چه نظری درباره برنج های وارداتی دارید؟ چنین پاسخ می دهد: «اگر سخت گرسنه هم باشم لب به برنج خارجی نمی زنم. برنج خودمان باب خوراک و دندان ماست. این همه تبلیغ می کنند فلان برنج بخرید، خوش عطر است. یک بند انگشت قد می کشد! نباید زیر بار این حرف ها برویم. این ها که برنج های خارجی وارد می کنند دیگ دلشان برای ما نمی جوشد. فکر جیب خودشانند. همه ما باید به فکر ادامه کار شالیکار و باغدارمان باشیم که با عرق جبین قوت ما مردم را تامین می کنند.»

● بازار در قبضه برنج خارجی

یک خواربارفروش که تمایل ندارد خود را به نام فامیل معرفی کند و نام کوچک خود را «سعدالله» می گوید، در خصوص برنج های وارداتی، چنین اظهار می دارد: «از چند هفته پیش که صحبت و خبرها از آلوده بودن این برنج ها شد، مشتری کمتر به سراغ برنج خارجی می آید مگر برخی که چندان وسع مالی ندارند. برنج داخلی نسبتاً معروف الان هر کیلو دو هزار و خرده ای فروخته می شود و برنج نیمدانه چیزی حدود هفتصد تومان است. برنج های خارجی بازار را قبضه کرده است. یکی از مشتریان آشنا می گفت برنج خودمان مطمئن ترین و خوش طعم ترین برنج های دنیا است. وارد کردن برنج خارجی باعث رکود مصرف برنج داخلی نمی شود اما از کشتکاران برنج آن طور که باید حمایت نمی شود.» وی می افزاید: «واردات برنج باید به حد نیاز کنترل شود و هر برنجی وارد نشود.

سلامت برنج باید به تأیید وزارتخانه های مربوطه برسد، چون الان مسئله همین است. مردم چه خبر دارند کدام برنج سالم است. پیش از توزیع و پیش از واردات لازم است از هر جهت دقت شود. واردکننده اول از همه صلاح و مصلحت خودش را در نظر می گیرد.»

انتشار خبرهای آلوده بودن و قابل مصرف نبودن برنج های وارداتی و سپس تناقض نظرات مسئولان دستگاه های ذیصلاح و نظارتی، خواسته ناخواسته می تواند تأثرات روانی در مردم ایجاد کند به ویژه آن که سال ها واردات برنج از کشورهای دور و نزدیک ادامه داشته است و تا حال بحث تأیید یا تکذیب مبنی بر آلودگی یا عدم آلودگی برنج های وارداتی به فلزات سمی، در میان مسئولان ذیربط و آزمایشگاهی نبوده است. در هر حال بحث این موارد و عدم شفافیت و اعتمادسازی برای مردم پس از چند هفته حساسیت هایی ایجاد کرده است و دامنه موضوع به صحن مجلس هم کشیده شد.

● کمیسیون مشترک مدیران و مجلس آزمون نهایی

عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی، چند روز پیش از برگزاری جلسه بررسی آلودگی برنج های وارداتی در کمیسیون مذکور با حضور مسئولان ذیربط دستگاه های دولتی خبر می دهد. به گفته «داود محمدجانی» در جلسه مزبور پس از ابراز نظرات مسئولان در خصوص صحت و سقم آلوده بودن برنج های وارداتی، مسئولان گمرک اعلام کردند بدون استعلام از مراجع ذیربط از جمله سازمان حفظ نباتات، وارداتی انجام نشده است و برنج های موجود در بازار دارای مجوز هستند اما مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، برنج وارداتی را بررسی کرده که بخشی از آن مشکل آلودگی داشته و وجود فلز سنگین و سمی آرسنیک در حد بالاتر از استاندارد در آن دیده شده است.»

نماینده مردم آباده، بوانات و خرم بید در مجلس، می افزاید: «آنچه سازمان استاندارد قبلا اعلام کرده درباره ۱۳ نوع برنج از یک کشور است، در حالی که ایران از بیست کشور برنج وارد می کند و فقط یکی از این کشورهای مبدا دارای مشکل بوده است. بقیه برنج های وارداتی به گفته این مدیران حاضر در جلسه مشکلی نداشته است. لذا به جهت اعلام قبلی همه برنج های وارداتی دارای مشکل نیستند. در این زمینه بین مدیران مختلف اختلافاتی وجود داشت که در نهایت تصمیم بر این شد کار گروه مشترکی از مدیران مربوطه دولتی با کمیسیون کشاورزی تشکیل شود و نمونه های برنج وارداتی در آزمایشگاه پیشرفته ای مورد آزمون قرار گیرد و در اسرع وقت گزارش آن به کمیسیون ارسال شود.»

وی در ادامه می گوید: «تا آخر هفته آینده- هفته دوم مهر ماه- باید نتایج اعلام شود. در این جلسه حساسیت نمایندگان به افراد ذیربط دولتی در مورد سلامت مصرف کنندگان اعلام و خواستار بررسی جدی تر مسئله شدند. اگر پس از آزمایش های دقیق، برنج خارجی مشکل داشت، همگی با توافق اعلام کنند و اگر مشکل نداشت نیز به اطلاع مردم برسد تا مصرف کننده و واردکننده دچار زیان نشوند.»

حسن آقایی