وقتی برف های خلاقیت ذوب می شود

«خلاقیت», «نوآوری» و «کارآفرین» ۳ حلقه یک زنجیرند

هر آنچه امروز از ساخته‌های بشری در اطراف خود می‌بینیم متأثر از قوه‌ای است که انسان سال‌هاست آن را در کنار خود پرورانده و هر روز بال و پر بیشتری به این بخش از وجود خود داده است. ما امروز در دریای نوآوری و خلاقیت خود و همنوعانمان غوطه‌وریم. برای اثبات این ادعا کافی است نگاهی به اطرافمان بیندازیم یا حتی کمی به سرعت تغییرات و تکامل دستگاه‌هایی فکر کنیم که به شکل روزمره با آنها درگیر هستیم.

اما «کارآفرینی» به عنوان یکی از ضرورت‌های مهم زندگی امروز سخت متکی به «نوآوری» و «خلاقیت» است. در مطلبی که پیش رو دارید تلاش شده به جایگاه نوآوری در حوزه کارآفرینی پرداخته شود.

● مقدمه کارآفرینی، شناسایی ریشه‌های نوآوری در درون

دکتر سیدمهدی گلستان هاشمی، کارشناس در حوزه کارآفرینی در پژوهش خود به ارزیابی «خلاقیت‌شناسی شغلی» می‌پردازد و معتقد است: خلاقیت‌شناسی شغلی مطالعه فرآیندها و پدیده‌های خلاقیت، نوآوری، ابداع‌ها و اختراع‌ها را از زوایای مختلف ممکن می‌سازد. به واقع اصلی‌ترین پیام خلاقیت‌شناسی شغلی این است که هر کس می‌تواند با نوآوری، نیازی را مرتفع کند و شغل جدیدی را به وجود آورد. به سخن دیگر اگر افراد ریشه‌های نوآوری را به درستی در درون خود شناسایی کنند به جای آن که بزرگترین دغدغه‌شان یافتن کاری پشت میز باشد خود به مولد کار و شغل برای خود و دیگران تبدیل می‌شوند.

● «خلاقیت»، «نوآوری» و «کارآفرینی»؛ اضلاع یک مثلث

دکتر گلستان هاشمی ارتباط سه طبقه «خلاقیت»، «نوآوری» و «کارآفرینی» را این گونه توضیح می‌دهد: «خلاقیت» در واقع تولید یک فکر نو و دستیابی به یک راه‌حل جدید برای رفع یک نیاز یا حل یک مسئله است. حال اگر این فکر نو و راه حل جدید که ماحصل و برآیند تفکر خلاق است به مرحله اجرا درآید «نوآوری» اتفاق می‌افتد و اگر این «نوآوری» به مرحله کثرت و عمومی شدن و تولید انبوه یک محصول برسد آن‌گاه ما وارد حوزه «کارآفرینی» شده‌ایم.

وی با ذکر یک مثال مفهوم را به شکل عینی‌تر مطرح می‌کند: فکر ساختن تلفن همراه از سوی مارتین کوپر یک «خلاقیت» است که نیاز به ارتباط‌گیری‌های سریع و بی‌سیم را برطرف می‌کند، اما به مرحله اجرا رسیدن این خلاقیت یعنی تحقق ساخت اولین تلفن همراه یک «نوآوری است» و در پایان تولید انبوه تلفن همراه و در اختیار مردم قراردادن این فناوری و تبدیل شدن آن به یک کالای مصرفی، «کارآفرینی» است.

البته «کارآفرینی» با «خود اشتغالی» یکسان نیست چرا که فرآیند کارآفرینی از میزان خلاقیت و نوآوری بیشتری در قیاس با خوداشتغالی برخوردار است. کارآفرینی می‌تواند با ایجاد شغل جدید، خوداشتغالی هم به همراه داشته باشد اما هر خود اشتغالی نتیجه کارآفرینی نیست.

اما به اعتقاد این کارشناس هر فعالیت کارآفرین چهار گام اساسی را دربرمی‌گیرد که در ادامه به اختصار به آن اشاره می‌شود.

۱) گام اول

▪ ایده‌یابی با دقیق شدن در دامنه نیازها

همان طور که پیش‌تر اشاره شد اساس هر نوع کارآفرینی بر مبنای یک فکر جدید یا راه‌حل نو برای رفع یک نیاز است. از این رو نخستین گام برای آغاز فعالیت کارآفرینی، «ایده‌یابی یا طرح‌یابی» است. این گام به تنهایی مرحله‌ای خلاق و اکتشافی را شامل می‌شود که در حل آن نیاز جامعه نسبت به آن ایده یا طرح سنجیده و به عنوان یک مسئله راه‌حل آن تعیین می‌شود.

این نیاز می‌تواند دامنه و دایره وسیعی از نیازهای فردی (رفاهی، بهداشتی، تحصیلی، تفریحی، آموزشی، درمانی، ورزشی و ...) یا نیازهای متنوع گروهی ـ سازمانی را دربر بگیرد.

اما برای ایده‌یابی کارآفرینی و دستیابی به فرصت‌های کارآفرین می‌توان از شیوه‌های پائین بهره گرفت.

ـ مشاهده خلاق، اندیشمندانه و هدفمند نیازهای مختلف هر یک از گروه‌های جامعه (کودکان، نوجوانان، جوانان، سالمندان، دانش‌آموزان، دانشجویان، کارمندان، کارگران، معلولان و ...) و پی بردن به وجه پنهان و بی پاسخ این نیازها

ـ حضور اندیشمندانه و فعال در نمایشگاه‌ها و بازارها به منظور شناسایی نیازهای پنهان و ایده‌یابی

ـ مطالعه خلاق منابع اطلاعاتی

ـ مراجعه به سازمان‌های مرتبط با نیازها و طرح‌ها

۲) گام دوم

▪ جامه‌پوشاندن به ایده

اما در این مرحله باید به فکر خلاق یا ایده کارآفرینی عینیت و وجود خارجی داد. اگر کسی از میان فکرهای خلاق پاسخ‌هایی برای رفع نیاز در یک موضوع خاص انتخاب کرد. باید آن را عملی کند. به عنوان مثال اگر فکر اختراع «ویلچری» که بتواند از پله‌ها بالا و پائین برود ایجاد شده باشد باید پس از اولویت بندی و انتخاب، امکان تحقق و اجرایی شدن ساخت وسیله مورد نظر بررسی شود و در صورت امکانپذیر بودن، یک نمونه از آن ساخته و مورد ارزیابی قرار گیرد.

۳) گام سوم

▪ طرح کارآفرینی، نقشه راه

در صورت انتخاب نهایی موضوع فعالیت کارآفرینی (تعیین شدن ارائه محصول یا خدمت خاص برای عرضه عمومی و ارائه به بازار مصرف) لازم است طرح و برنامه تجاری‌سازی (برنامه کسب و کار) تهیه شود. اما طرح و برنامه کارآفرینی، اطلاعات ضروری و مهمی مانند طرح و برنامه تولید، سازماندهی مالی، بازاریابی و نیروی انسانی را دربرمی‌گیرد و پاسخگوی سه سؤال اساسی است: «اکنون کجا هستیم؟ کجا می‌خواهیم برویم؟ و چگونه می‌خواهیم برویم؟»

در واقع کارآفرین به مثابه مسافری است که می‌خواهد با یک وسیله نقلیه و مجموعه‌ای از امکانات، از یک مبدأ، حرکت را شروع کند و به مقصدهای مشخص و از پیش تعیین شده برسد، بنابراین لازم است تا حد امکان، کلیه عامل‌های خارجی (امکانات، منابع علمی، اطلاعاتی، مالی، انسانی و ...) و نیز عامل‌های خارجی (تغییرات اجتماعی، تغییر قانون‌ها، تغییر نیازها، تغییر فناوری و نظایر آن) در نظر گرفته شوند. هر قدر تهیه طرح و برنامه کارآفرینی بهتر، دقیق‌تر و کامل‌تر صورت گیرد، انجام فعالیت کارآفرینی، موفق‌تر خواهد بود چرا که طرح و برنامه کارآفرینی مانند یک نقشه راه است که مسیرهای لازم در آن مشخص شده است، بنابراین طراحی و تهیه آن باید با دقت، حوصله و ماهرانه انجام شود.

۴) گام چهارم

▪ رویارویی با نقص‌ها، نماندن در دروازه‌های سکون

مدیریت خلاق در جهت کارآفرینی مشتمل بر فعالیت‌های مختلف مدیریتی نظیر مدیریت استراتژیک، مدیریت اجرایی، مدیریت تولید، مدیریت تبلیغات و بازاریابی و مدیریت نیروی انسانی است. ضمن این که همواره در همه این اجزا از خلاقیت و حل خلاق مسئله استفاده می‌شود.

نکته بسیار طبیعی در کارآفرینی وجود نقص یا ضعف در مراحل مختلف اجرایی است که بایستی با تدبیر، پشتکار، امید، خلاقیت و صبوری نسبت به حل آنها اقدام شود.

اغلب فعالیت‌های کارآفرینی بویژه گروهی که از میزان خلاقیت و نوآوری بیشتری برخوردار هستند، به طور معمول به علت ناآشنایی و ناآگاهی جامعه، در مراحل آغازین فعالیت، به کندی پیش رفته و ممکن است با رکود و کم استقبالی مواجه شوند اما به تدریج وضعیت تغییر مثبت یافته و پیشروی شتاب می‌گیرد. اگر فرد یا گروه مجری برنامه کارآفرینی مطمئن شود که طرح مورد نظر به هر دلیلی چندان موفق نیست در این صورت بایستی طرح و برنامه کارآفرینی مورد بررسی دوباره و بازنگری قرار گیرد و بویژه روش‌های اجرای برنامه مورد ارزیابی و تحلیل واقع شود تا با تکیه بر اصل «انعطاف‌پذیری» و «خلاقیت» روش‌ها تغییر یابد. اگر سرگذشت کارآفرینان بزرگ و داستان کارآفرینی‌های بزرگ آنان، مطالعه و بررسی شوند ملاحظه خواهد شد که همه آنان در طی مسیر خلاق و کارآفرینانه خود، شکست‌های کوچک و بزرگی را از سر گذرانده‌اند با این همه در دروازه‌های سکون و یأس نمانده‌اند.