ایلام یادگاری از تمدن پارت ها

استان ایلام در غرب ایران محدوده زاگرس چین خورده و جلگه آریوخ پاره هایی از پیکر یکی از قدیمی ترین تمدن های عهد باستان واقع است

استان ایلام در غرب ایران محدوده زاگرس چین خورده و جلگه آریوخ‌پاره‌هایی از پیکر یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های عهد باستان واقع است. ایلام روزگاری ساتراپ نشین دولت ماد و یکی از هفت شهر پارتیان بوده است. استان ایلام اینک با ۱۹ هزار و ۸۶ کیلومتر مربع وسعت از شمال به استان کرمانشاه،‌ از جنوب به استان خوزستان،‌ از غرب به کشور عراق و از شرق به استان لرستان محدود می‌شود.پوشش جنگلی و دیواره‌های سنگی کوه‌های قد برافراشته مانشت و شلم و سیوان شهر ایلام را احاطه کرده است.

قلب تپنده تاریخ شهر ایلام قلعه والی است،‌ این قلعه در سال ۱۳۲۶ هجری قمری با ۶۴۸۷ متر مربع و نمایی ذوزنقه‌ای بر روی تپه چقا میرگ ساخته شده است. تنوع آب و هوایی و موقعیت کوهستانی، تفرجگاه‌‌های زیبایی را در ایلام به وجود آورده است که از آن میان می‌توان به پارک جنگلی ششدار و تجریان اشاره کرد. پارک جنگلی ششدار که در فاصله ۶ کیلومتری شهر ایلام واقع است، با سایه‌گستره انبوهی از درختان بلوط و فرشی از سبزه‌های نورسته مفری برای گریز از زندگی ماشینی و هیاهوی شهرنشینی است.

در میان تفرجگاه‌ طبیعی ششدار کوه قد برافراشته و سترگ قلاقیران خود نمایی می‌کند از دیگر مناطق تفریحی دل‌انگیز و روحنواز ایلام،‌ تنگه ارغوان است که زیبایی طبیعی تنگه و طنازی گل‌های ارغوان هر روز به ویژه در فصل بهار میزبان گشاده روی دوستداران طبیعت است.

یکی دیگر از منابع طبیعی گردشگری استان ایلام جاذبه‌های آبی آن است،‌ آب زلال چشمه‌ساران و در سفر بودن رودخانه‌ها با توجه به کوهستانی بودن منطقه و شیب تند کوهساران، آبشار‌های زیبایی را پدیدآورده است.

برخی از این رودها با عبور از شیب دره‌ها و کوه‌ها و سیراب کردن زمین‌های اطراف،‌خود را به وسعت آبی دریاچه سدگردلان می‌رسانند.

● دهلران

شهرستان دهلران یکی از شهرستان‌های هفتگانه ایلام است که با گستره ۶۶۶۴ کیلومتر مربع در جنوب شرق این استان واقع است.

این شهرستان با بخش‌های مرکزی،‌ زرین‌آباد و موسیان مرزبان جنوبی ایلام است؛ آب و هوای گرمسیری و دشت‌های بکر و وسیع دامنه‌های اناران و سیاهکوه از مظاهر زیبایی دهلران است.

بر اثر رانش زمین بر یکی از سفره‌های زیر زمینی روستای بیشه‌دراز از توابع شهرستان دهلران، استخر زیبایی ایجاد شده که به غار هویر معروف است. غاری با اختلاف دمای زیاد با بیرون و با آبی زلال و نوشین درگذر.

دهلران را می‌توان سرزمین عجایب طبیعی نامید در این منطقه وجود جاذبه‌های ثبت شده در آثار ملی، غار خفاش، چشمه آبگرم و عجیب‌تر از همه چشمه‌قیر، بی شک حیرت هر بیننده‌ای را بر خواهد انگیخت.

این پدیده شگفت انگیز واقع در دامنه‌های سیاهکوه شامل سه چشمه است که آب گوگرددار به همراه قیر از آن می‌جوشد و در دشت‌های اطراف پراکنده می‌شود.

آبگرم و معدنی دهلران از دیگر جاذبه‌های دیدنی این شهرستان است، آبی شفا بخش و موثر در دمان برخی امراض.

● دشت ایوان

دشت ایوان، بامرکزیت شهر ایوان و سه بخش مرکزی ، زرنه و سراب ایوان از شهرستان‌های جدید استان ایلام است، این شهرستان از شمال به استان کرمانشاه ، از شرق به شیروان چرداول و از جنوب به ایلام و از غرب به کشور عراق منتهی می‌شود.

وسعت منطقه و خاک حاصلخیز آن ایوان را به یکی از دشت‌های مهم کشاورزی ایلام تبدیل کرده است، این شهر در حوزه آبریز رودخانه‌های مرزی استان واقع است.

مهمترین رودخانه ایوان رودخانه دایمی کنگیر است، بی‌شک چشم‌اندازهای بکر طبیعی همسو با آثار به جا مانده تاریخ از جاذبه‌های دیدنی هر منطقه به شمار می‌آید.

این شهرستان باداشتن آثار فاخر به جا مانده از تمدن‌های پیشین ، از گذشته خود سخن‌ها دارد.

در بیست و پنج کیلومتری جنوب شهر ایوان و در مسیر روستای سرتنگ بقایای آتشکده‌ای با قدمت ۱۷۰۰ سال نمایان است. آتشکده سیاهکل بنایی ساخته شده از سنگ و ساروج که می‌توان آن را مجمل شعله‌های آتش تاریخ نامید.

از دیگر آثار به جا مانده این شهرستان و شاید قدیمی‌ترین آنها طاق شیرین و فرهاد است، دو طاق با یک در بزرگ، تمام بدنه این دو طاق از سنگ‌های حجاری شده بزرگ با معماری ویژه و بدون استفاده از ملات روی هم چیده شده است.

این طاق در تنگه کوشک و در چهارکیلومتری روستای چهل زری در مسیر جاده ایوان به سومار واقع است. در جنوب غرب دشت ایوان و در دامنه‌های کوه‌های شره‌زول تفرجگاه جنگلی خوران با انبوهی از درختان و زلالی از چشمه ساران به چشم می‌خورد.

● مهران

مهران ، شهر مقاومت ، شهر سال‌های جنگ، شهر نخل‌های در اسارت ، شهر اشغال شده و شهری از نو ساخته شده ، این شهرستان با وسعت ۴۱۶۴ کیلومتر مربع در جنوب غرب استان ایلام و در ساحل چپ رودخانه کنجانچم جای دارد.

مهران به دلیل کمترین فاصله با کشور عراق به عنوان مرز غربی کشور انتخاب شده است، پایانه مرزی این شهر بر آن شده تا سهم قابل توجهی از صادرات غیر نفتی کشور و همچنین کنترل رفت و آمد روزانه چند صد نفر از میهمانان عراقی و نیز ایرانیان و زائران عتبات‌عالیات را بر عهده گیرد.

رودخانه کنجانچم که از کوه‌های ایلام سرچشمه می‌گیرد، پس از آباد کردن زمین‌های اطراف خود در شهرستان مرزی به رودخانه‌گاوی‌ می‌پیوندد.

مهران همچون دیگر شهرهای استان ایلام مأمنی برای بقایای تاریخ است، در حاشیه رودخانه کنجانچم قلعه نظامی به نام کنجانچم با پلانی مربع و چهار برج دیدبانی برپاست، این قلعه در سال ۱۳۰۵ هجری قمری ساخته شده است. در شمال غرب شهر مهران و در مسیر جاده ایلام به مهران بخش صالح آباد با ۵۸۴ متر ارتفاع از سطح دریا واقع شده است، در پنج کیلومتری جنوب شرق این بخش غاری شگفت‌انگیز با یک کیلومتر طول وجود دارد.

غاری روباز با آبی فراوان، آبچک‌هایی طبیعی، قندیل‌هایی متعدد و دهلیزهایی آبگیر... غار زینگان غاری خنک و با ۵۰ درجه سانتی‌گراد اختلاف دما با بیرون، این اختلاف دما در منطقه گرمسیری بخش صالح‌آباد چنان است که زینگان را غاز بهشت گویند.

● شیروان چرداول

شهرستان شیروان چرداول در شمال غرب استان ایلام واقع است و شامل دو بخش شیروان و چرداول می‌شود. مرکز این شهرستان شهر سرابله بوده که در بخش چرداول واقع شده و دارای اهمیت سیاسی و اداری است.

وجود رودخانه‌های پر آب سیمره و کله شاخ مردم منطقه را بر آن داشته است تا تأمین‌کننده بخش قابل‌توجهی از محصولات کشاورزی استان ایلام باشند.

ردپای رودخانه شیروان این سفیر آبادگری سبب شده که مردم از برکاتش بهره‌مند شوند و کشتزارهای خود را سیراب کنند.

یکی دیگر از دلایل اهمیت شیروان چرداول علاوه بر کشاورزی و زیبایی‌های طبیعی، وجود آثار تاریخی است که شاخص‌ترین آنها را می‌توان در روستای سراب کلان نظاره‌گر بود.

گواه تاریخ‌نگاران و دیرینه‌شناسان بر آن است که ویرانه‌های به‌جا مانده در روستای سراب کلان بقایای همان شهر باستانی سیروان مرکز ایالت ماسبزان است، شهری پررونق مربوط به دوران ساسانی.

شاید شرایط مساعد طبیعی، زمین حاصلخیز وجود چشمه سراب آن موقعیت مناسبی برای زندگی اجتماعی در این منطقه به وجود آورده است تا سیروان سال‌ها از مراکز تمدن محسوب شود.

● آبدانان

آبدانان شهر مفاخر باستانی، شهر تپه‌ها، قلعه‌ها و شهر گمشده تاریخ، در دامنه جنوبی کبیر کوه و دامنه شرقی دینارکوه جای دارد و به لحاظ وسعت دومین شهرستان استان ایلام است.

همجواری با کبیرکوه سبب شده که این شهرستان آب مورد نیاز خود را از سفره‌های زیرزمینی آن تأمین کند. آبی از کوهساران کبیرکوه سرچشمه گرفته و در طول مسیر حرکت در روستای ماحوته بخش سراباغ آبشار زیبایی را به وجود می‌آورد که آرامش ناب لحظه‌ها را نثار هر نظاره‌گر خود می‌کند.

در پنج کیلومتری شهر آبدانان و در حاشیه روستای پشت قلعه بر روی تپه بلند که رودخانه دویرج از کنار آن می‌گذرد، آثار قلعه‌ای نظامی با قدمتی هزار و پانصد ساله به چشم می‌خورد. قلعه‌ای ساخته شده از سنگ و گچ معروف به پشت قلعه.

از دیگر بناهای ساخته شده در روزگار ساسانیان یکی قلعه هزار در است که در حاشیه شهر آبدانان جای دارد. نوع معماری و مصالح به‌کار رفته شبیه دیگر قلعه‌های ساخته شده در منطقه است.

سراباغ از توابع آبدانان واقع در هشت کیلومتری این شهرستان، در میان کوه‌های نسبتاً بلند یکی از پدیده‌های زیبا و طبیعی را در دل خود نهفته دارد، دریاچه دوقلوی سیاه‌گاو که تالابی به وسعت سه هکتار را تشکیل می‌دهد.

● دره‌شهر

در ۱۲۸ کیلومتری جنوب ایلام و بر کرانه خروشان سیمره و دامنه‌های کبیرکوه داراشهر یا دره‌شهر جای دارد.

گذر آب سیمره از این شهرستان و وجود زمین‌های حاصلخیز فراوان دره‌شهر را خرم و آباد ساخته به طوری که امروزه این شهرستان یکی از کانون‌های مهم کشاورزی و دامپروری منطقه محسوب می‌شود.

سیمره چون هماره ایام خروشان و پرالتهاب همنوا با کشکان خود را به گاومیشان می‌رساند و پس از بوسه نهادن بر پای کسرای گاومیشان روی در سفر این استان را بدرود می‌گوید.

در ۱۴ کیلومتری شهر دره‌شهر در دامنه ارتفاعات فرعی کبیرکوه، تنگه زیبای طبیعی و تاریخی بهرام چوبینه است. بقایای دیواری ساخته شده از سنگ و ساروج، در مدخل تنگه و نیز سازه‌های حوضچه‌های داخل تنگه به روایت تاریخ مربوط به بهرام چوبینه سردار هرمز ساسانی است. زیبایی تنگه چنان است که نام آن را در فهرست ملی می‌توان یافت.

ایلام شهری مشهور در کنار دیگر شهرهای عهد ساسانی منتظر قدمگاه آنانی است که پیشینه تاریخ خود را می‌جویند.

گزارش: پژمان مهدوی