انزوای چای ایرانی در هیاهوی واردات

واردات بی رویه چای خارجی و تأثیر آن بر بازار داخلی

هزاران تن چای خشک سال های دور و جاری نه تنها انباشته در انبارها از بین رفته و خواهد رفت و در نهایت پوسیده و خاک می شود، بلکه برگ سبز هزاران هکتار باغات و اراضی چایکاری در شمال کشور به دلایل با صرفه نبودن هزینه های چین و کارگر و... عدم کار متوالی و تکرار تعطیلی های طولانی مدت کارخانجات چایسازی و نبود نظارت و ساماندهی بر چرخه مراحل تولید و عرضه، جای هیچ گونه شوق و دلگرمی برای هزاران خانوار دست اندرکار چای نگذاشته است.

کاستی ها و معضلات سر راه چایکاران پدیده ای تازه نیست. واردکنندگان چای از همین مسایل تلمبار شده صنعت چای و نیاز ناشی از کمبود تولید به آسانی بهره برداری و سوءاستفاده می کنند، طوری که بازار مصرف چای سراسر کشور را در قبضه گرفته اند و کشاورزان چایکار نابودی سرمایه و اتلاف وقت و عمرشان را رصد می کنند!

● واردات بی رویه ضربه به صنعت چای داخلی

واردات بی حد و حصر چای ضربه مهلکی به صنعت چای داخلی و ضرر زیادی به کارخانجات و علی الخصوص کشاورزان گیلان وارد کرده است. «مرتضی پور» چایکار و عضو شورای اسلامی روستای کوه بیجار لاهیجان با این دید، عملکرد یک گروه واردکننده چای که وی آنان را کسانی می خواند که مورد برخورد دولتیان قرار نگرفته اند، بیان می کند و حتی آن عده ای که می گویند ذایقه مردم از مصرف چای وارداتی عوض نشده است را سودجو قلمداد می کند.

وی در ادامه نظر خود به شرح و شیوه هزینه وام که پیشتر دولت در قالب طرح ساختار صنعت چای به صاحبان کارخانه چایسازی داده اشاره می کند: «در سال ۷۹ دولت یک سری طرح ساختار چای را اجرا می کند و در همان موقع به کارخانجات وام داده می شود اما توجهی به کشاورزان که نماینده ای نداشتند نمی شود تا به مشکل شان رسیدگی کند. لیکن آنان که از دریافت وام برخوردار شدند آن وام را به مصرف برج و ساختمان سازی در تهران و جاهایی دیگر رساندند و کمتر در بخش امور چای خرج کردند. در چنان موقعیت امثال من نوعی کشاورز که عمر و زندگیمان به صنعت چای آمیخته است هنگامی که مثلا ۵۰کیلو محصول چای خود را برای فروش به کارخانه می بردیم کارخانه دار می گفت فقط ۲۵کیلو چای می خواهم. در این حال، محصول روی دستمان می ماند. در حالی که چای را نمی شود برای مدت نامعلوم و طولانی در انبار نگه داشت. این اتفاقات در سال ۷۹ که سازمان چای تعطیل می شود رخ می دهند. پیش از انقلاب، سازمان چای زیرنظر وزارت بازرگانی بوده که بعدا این سازمان از وزارتخانه، منفک می شود و از همان زمان واردات بی رویه چای شروع می شود. کارخانه های ذیربط براساس اصل ۴۴ آزاد کار می کنند و دولت به آن ها یارانه می دهد.»

● تعطیلی کارخانه هنگام تحویل محصول

در این حال کارخانجات چایسازی هر موقع بخواهند کارشان را تعطیل می کنند به طوری که برخی از کارخانجات از ابتدا تا پایان زمان بهره برداری چای، حدود یک ماه باز هستند. در این فرصت کم، کشاورزان نمی توانند چای (برگ سبز) خود را جمع آوری کنند و به کارخانه تحویل بدهند و پول محصول خود را دریافت کنند. الان هم که باغات محصول دارند برخی کارخانجات باز و برخی تعطیل هستند.» «مرتضی پور» سپس به آخرین سفر رئیس جمهوری به گیلان اشاره می کند و تاکید رئیس دولت مبنی بر این که سازمان چای متولی برگ سبز، چای خشک و بازرگانی است. می گوید: «اگر لازم است چای وارد شود باید از طریق اتحادیه های تعاونی چایکاران کشور و کارخانه داران صورت گیرد. این طور نباشد که افراد زیاده خواه با واردات بی رویه به تولیدکنندگان داخلی ضربه بزنند بلکه باید با خاطیان قاطعانه برخورد شود.»

به گفته عضو شورای اسلامی روستای کوه بیجار گیلان، دولت های قبلی نتوانستند نسبت به مافیای چای اقدامی موثر انجام دهند. ولی دولت کنونی به این نتیجه رسیده که سازمان چای کشور باید به چرخه صنعت چای نظارت داشته باشد.»

● مجبورم ۵تن برگ سبز را دور بریزم!

گفت وگویم با «مرتضی پور» از گیلان با این پرسش که چه میزان چای در انبارها مانده و چند سؤال آماری دیگر ادامه می یابد. پاسخ های وی را می خوانیم: «چای خشک در انبارها خیلی زیاد است. چایکار نمی تواند چایش را بفروشد چون بازار از چای خارجی اشباع است. من نوعی با داشتن چای سبز نگران این وضع هستم. به طور مشخص ۵ تن برگ سبز در باغ دارم. با توجه به بسته بودن کارخانه ها، حمل این میزان محصول به جاهای دیگر، هزینه سرسام آور دارد. مجبورم محصول خود را در باغ بچینم و دور بریزم.»

این چایکار در ادامه صحبت های خود با ارایه آمار موثق، چنین می گوید: «۳۰ هزار تن چای خشک از سنوات گذشته تا امسال در انبارها هست. تجار واردات از این چای استفاده نمی کنند. دود و زیان نبود بازار خرید این مقدار چای نصیب چایکار و صنعت چای کشور می شود. سطح باغات و اراضی کشت چای در استان های گیلان و مازندران ۳۴ هزار هکتار است و ۱۸۰ کارخانه چایسازی اکثراً در گیلان وجود دارند. از این تعداد، امسال از اوایل بهره برداری برگ سبز چای ۱۲۰ کارخانه کوچک و تناژ پایین ۵ تنی باز بودند. از همین تعداد و ظرفیت در اواخر شهریور ماه حدود ۱۰ درصدشان باز بودند و در حال حاضر بیش از ۱۰ درصد برگ سبز چای در باغات مانده است. این را هم بگویم که در سال گذشته هزینه تمام شده یک کیلو برگ سبز چای ۳۵۰ تومان بود. الان حدود ۴۰۰ تومان است.»

در گفت وگو با «دکتر ابوالحسن مهاجری» از آگاهان کشت و بازار برنج و چای شهرستان لاهیجان وی پیرامون شیوه فروش برگ سبز چایکاران تا مرحله بازار فروش چای در اوایل سال های پس از انقلاب، وضعیت تولید و مصرف چگونگی خرج کارخانه دارهای چایسازی از محل وام دولت و درهم کردن ماهیت چای مورد مصرف بازار حکایت های جالبی را مطرح می سازد و دست آخر هم چند پیشنهاد در جهت ارتقاء سطح کیفیت محصول، فرهنگ سازی ترغیب مصرف و نظارت بر یکدست بودن صادرات چای داخلی را بیان می کند.

وی می گوید: «در سال های اول پس از انقلاب، کارخانه داران گیلان مستقیماً محصول چایکاران را خریداری می کردند بدین صورت که فردی از اداره چای می آمد حتی بر تحویل و فروش یک کیلو برگ سبز کشاورز به کارخانه نظارت می کرد. کارخانه دار پس از خشک کردن محصول، آن را تحویل دولت می داد و چای وارد بازار مصرف می شد. از حدود ۸-۷ سال پیش، کارخانه داران بهانه ارزان خریدن برگ سبز را مطرح کردند که این امر باعث ضرر چایکار شد.»

دکتر مهاجری می گوید: «در سال های ۸۴-۸۲ دولت به کارخانه دارها وام در جهت حمایت شغلی پرداخت می کرد اما برخی از آنان از محل این وام به برج سازی روی آوردند!»

ادامه نظارت «مهاجری» از یک سو بیانگر تولید زیاد و از دیگر سو ظرفیت و کشش معین بازار داخلی است ضمن آن که بر این باور است برخی از مردم جنوب، چای تولید داخلی را آن طور که باید نمی شناسند.

وی در پی این بخش از گفتار خود از مخلوط نوع چای چنین می گوید: «کارخانه ها چای خشک مانده پارسال را با چای چین امسال قاطی می کنند و به فروش می رسانند! یعنی حدود ۱۰۰ تن چای انبار شده با ۲۰ درصد چای چین اول قاطی و عرضه می شود.»

● اطلاع رسانی ضرر مصرف چای خارجی

اما راهکارها و پیشنهادهای دکتر مهاجری در جهت بهتر شدن بازار محصول داخلی چنین است: «تولید باغ چای یک دوره دارد؛ پس از ۴-۳ سال بهره برداری، یک دو سال کاشت و برداشت نشود و دولت اضافه چای را از کارخانه دارها خریداری کند و نیز با فناوری جدید چای از سال ها مانده تبدیل به کود شود. ادارات به خرید و مصرف چای داخل موظف و همچنین کارخانه ها موظف به خرید و تولید چای کیفیت دار شوند. در بخش ارتقاء سطح شناخت مردمی، در رسانه ها خصوصاً رسانه ملی در جهت فرهنگ سازی ضررهای مصرف چای خارجی را به طور شفاف اطلاع رسانی کنند پیشنهاد آخر اینکه نظارت بر یکدست بودن صادرات می تواند ما را از چالش های موجود برهاند.»

● کیفیت چای داخلی

یک فروشنده انواع چای به نام «رسولی» معتقد است برای مقابله با چای اسانس زده وارداتی تنها راه بالابردن کیفیت محصول چای داخلی است. اجداد همه ما با طعم طبیعی چای ایرانی آشنا بودند وخیلی هم مصرف می کردند. اصولاً ذائقه هرکس با چای شمال آشنا بود. اما حالا ده ها نوع چای فله و بسته بندی وارد می شود و با تبلیغات به خورد مردم داده می شود. این عطرهای شیمیایی باعث ضرر سلامت انسان است. وانگهی این آقایون که دست در واردات بی کران چای دارند چرا کمک نمی کنند تولید خودمان اولاً به حد بی نیازی برسد، دوماً پول کشور به جیب دلال و چایکاران دیگر کشورها نرود.

این فروشنده چای در ادامه سخنان خود می گوید: «باید کاری کرد کیفیت و عطر طبیعی و طعم چای وطنی مردم را متقاعد کند و ضمناً رسانه ها و تلویزیون به واقع و به دور از هر نوع سمت گیری مضرات مصرف چای وارداتی را به مردم تفهیم کنند.»

● نیاز ۸۰هزار تن، واردات ۱۴۰ هزار تن!

«موسی پور» رئیس هیئت مدیره تعاونی چایکاران منطقه ۵ شهرستان لاهیجان درباره میزان تولید، مصرف و نیاز چای داخل، می گوید: «برطبق آمار تحقیقی و کارشناسی، مصرف سالانه چای در کشور ۱۲۰هزار تن است. اگر از تمام باغات چایکاری در گیلان بهره برداری به نحو احسن باشد ودولت یا بخش خصوصی به موقع چای خریداری کنند، حداکثر ۴۰هزار تن تولید داریم و حداقل ۸۰هزار تن می باید وارد کنیم. این وضعیت درحالی است که نماینده مردم در مجلس، معضل تأمین برگ ۴۰هزار تن را مطرح می کند و نیز می گوید امسال ۱۴۰هزار تن چای وارد شده است! نظارت از طرف دولت و یا مرجع دیگر، نیست و لذا چای اضافه تر از نیاز وارد کرده اند.»

وی درخصوص واردات چای اظهار می دارد: «واردات چای برای آقایان مافیا خیلی نفع دارد. یک کیلو چای خارجی واردکنند، قیمت خرید با همه هزینه ها حداکثر دوهزار تومان می شود. همین مقدار چای در بازار مصرف حدود ۷-۶ هزار تومان به دست مصرف کننده می رسد.»

● وی می گوید: «براساس مصوبه مجلس تا امسال

۵ سال خرید تضمینی چای توسط دولت صورت می گیرد. وضعیت سال آینده این روش معلوم نیست.» او می افزاید: «ما چای درجه دو را کیلویی ۲۹۰تومان به کارخانه می دهیم و پولش را می گیریم. دولت براساس این ۲۹۰ تومان، ضمن آن که برای هر کیلو چای ۱۹۵ تومان سوبسید می دهد، به ازای ۹۵ تومان دیگر مبتنی بر ۲۹۰ تومان مذکور، چای خشک به کارخانه دار می دهد. درحالی که هر کیلو چای خشک شده در اصل ۱۱۶۰ تومان تمام می شود. از سوی دیگر تجار از کارخانه ها می خواهند چای خوب و خشک راکیلویی ۷۰۰-۶۰۰ تومان و از برخی دیگر چای خشک هر کیلو ۳۰۰-۲۹۰ تومان خریداری کنند. همچنین تعاونی چای خشک سال های قبلش را هر کیلو ۳۰۰-۲۵۰ تومان می فروشد.»

«موسی پور» در ادامه این گفت وگو به سؤال دیگرم مبنی بر میزان چای مانده در انبار و چگونگی سالم نگهداشتن این قبیل چای چنین پاسخ می دهد:

«حدود ۴۰-۳۰ هزار تن چای در انبارهای خود کارخانجات در گیلان وجود دارد که این رقم غیر از انبارهای دیگر است.»

به گفته او چای در انبار صددرصد کیفیت خود را ازدست می دهد چون چای نباید نور و یا هوا ببیند و محیط نگهداری چای نیز نباید رطوبت داشته باشد، در غیراین صورت از مرغوبیت می افتد. سابق به طور اصولی طی سال از اردیبهشت ماه تا ۱۵ آبان چهار نوبت چای برگ سبز به کارخانه تحویل می دادیم اما در سال جاری تاکنون یک الی دو ماه کارخانجات باز بودندو کارخانه داران می گویند ظرفیت انبار پر است!

● جمعبندی عملکرد مافیای چای

صحبت پایانی رئیس هیئت مدیره چایکاران منطقه ۵ لاهیجان را در اضلاع مثلثی، چنین می خوانیم: «مافیای گروه واردکننده چای، چای طبیعی داخلی را می برند اسانس می زنند وارد می کنند و به خودمان می فروشند، آن هم بدون کمترین زحمت و با یک تلفن بیشترین سود چای را می برند ودر جمع مراسم مردمی «گلریزان» کلی پول حاتم بخشی می کنند!...

حسن آقایی