سه شنبه, ۲۶ تیر, ۱۴۰۳ / 16 July, 2024
طالقانی و چاره جویی برای معضلات
![طالقانی و چاره جویی برای معضلات](/web/imgs/16/119/tsf911.jpeg)
آیت الله طالقانی به عنوان یکی از متفکرین و مبارزان پیشگام معاصر، ریشههای اصلی مشکلات و بحرانهای موجود در جوامع اسلامی را دوری از تعالیم اصیل دین اسلام، استبداد و استعمار میدانست و در این راستانیز راهحلهایی جهت رفع این مشکلات ارائه کرده است. مهمترین راهحلها از نظر ایشان عبارتند از بازگشت به اسلام و فرهنگ قرآنی، آزادی، تسامح و مدارا، اقتصاد اسلامی و شورا. باید در نظر داشت که مجموعه این موارد در کنار هم به عنوان راهکاری برای حل مشکلات در نظر گرفته میشوند و تمام این راهحلها در کنار هم یک کل منسجم و یکپارچهای را بهوجود میآورند که از نظر طالقانی، میتوانند چارهگشای مشکلات روزافزون جامعه باشند. اینک به بررسی و شرح یک به یک این راهحلها میپردازیم.
۱) بازگشت به اسلام و فرهنگ قرآنی
طالقانی اولین و مهمترین راهکار حل تمامی مشکلات و معضلات، عقبماندگی ها و نابسامانی های جامعه ایران و اسلام را بازگشت به مبانی اصیل دین اسلام میداند. وی مهمترین، اصیلترین و دستنخوردهترین منبع اسلامی را کتاب خدا، یعنی قرآن کریم میداند و بر لزوم توجه به تعالیم قرآنی برای رهایی از بند تمامی مشکلات، تأکید میکند. وی معتقد است که اسلام، برنامه جامعی برای تمام امور مسلمین دارد و باید در تمامی جوانب زندگی از اسلام پیروی کرد. وی میگوید، اسلامی که برای تمامی امور از کوچک و بزرگ برنامه دارد چگونه ممکن است امور سیاسی را به حال خود واگذارد و نظام و برنامه سیاسی و حکومتی نداشته باشد.
طالقانی، یکی از پایهگذاران اسلام سیاسی در ایران معاصر است. او سیاست را جزء دین و دین را راهنمای سیاست و دخالت در سیاست را فریضه دینی و وظیفه انسانی خویش میشمرد. دعوت طالقانی، به اسلام سیاسی، دعوت به اسلام مبارز یا اسلام انقلابی بود.
طالقانی، قرآن را کتاب اجتماع و سیاست میخواند. او کاشف قرآن به عنوان یک منبع مهم الهام سیاسی است و مهمترین کارش وارد کردن قرآن و تفسیر آن در محیط و دنیای مردم ایران بود. وی پایهگذار نهضت بازگشت به قرآن در ایران معاصر است. وی، نه تنها قرآن را در سنامة اجتماع و سیاست میخواند، بلکه درک آن را در گرو حضور اجتماعی و سیاسی میشمرد که با انزوای سیاسی و مطالعات انتزاعی ممکن نمیشود.
وی در مقدمهای که بر کتاب سحرالموهوم و صحوالمعلوم یا راه تجدید عظمت و قدرت اسلامی، اثر حجتالاسلام خارقانی نوشته است، راهحل انحطاط و ضعف عمومی مسلمین و پراکندگی مسلمین را بازگشت به کتاب و سنت جامعه میداند و معتقد است که موارد اختلاف بین مسلمین را باید به کتاب و سنت جامعه تطبیق داد.
وی با تمسک به آیاتی چون "ذلک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین" و "ان هذا القران یهدی للتی هی اقوم" قرآن را کتاب هدایت مسلمین میداند و اشاره میکند که علت اینکه امروزه مسلمانان مقلد و دنبالهرو شدهاند و منتظر تقدیر زمامداران و دول و ملل دیگر شدهاند این است که هدایت قرآن بر کنار شده و استفاده از قرآن به مجالس ختم، سوگند و تشریفات منحصر گردیده است. وی میگوید اگر کسی به قرآن گراید، قرآن وی را با خود به سرمنزل سعادت رهبری میکند و قرآن چراغهای هدایت و شعلههای افروخته حکمت و رهنمای معارف است. قرآن، کتاب هدایت و نجات بشر است و اگر انسانیت به دستورات آن عمل کند و نقشه زندگی را از آن بگیرد، به سرمنزل سعادت، رهنمون خواهد شد و برای اینکه مسلمین از این پراکندگی و پراکندهگویی راهها و مسلکها نجات یابند، راهی ندارند جز اینکه دنبالهرو هدایت قرآن باشند و راستی و مصلحت و ضرورت و واجب اولی مسلمین را تمسک به قرآن میداند و بس.
۲) آزادی
آزادی، در اندیشه طالقانی، به عنوان راهحل بسیاری از مشکلات و مسائل مطرح میشود و از مفاهیم کلیدی اندیشه وی میباشد. وی به آزادی با توجه به مبانی دینی و قرآنی مینگرد و آزادی را آزادی از ارادة فرد (دیگران) تعریف میکند و معتقد است که دین اسلام دین آزادی است و هدفش آزادی انسانها از هر قید و بند ضد تکامل است و میگوید "آزادی این است که اندیشه انسان آزاد باشد و قالبی فکر نکند."
وی آزادی اندیشه و عدم تحمیل اندیشه را جزء اصول مسلم اسلامی میداند و معتقد است هر مذهبی و هر مکتبی که بشر را در محدوده خودش نگهدارد و آزادی فکر و اندیشه را از او بگیرد و محدودش کند، مکتبی ضدبشری است. آزادی در نزد طالقانی، مفهومی عاریتی نبوده و آن را از غرب به وام نگرفته، بلکه از کتاب خدا و سنت پیامبرش ستانده بود و از این رو تعجب میکرد که چگونه ممکن است کسی مسلمان باشد ولی آزادیخواه نباشد.
طالقانی، به کرات در ستایش آزادی به عنوان آرمان بزرگ انقلاب و ملت ایران سخن گفت و با تعابیر مختلف و متفاوت آن را در کانون توجه قرار داد و دیگر مسئولان انقلاب را به تأسی از آن فرامیخواند. آزادی در نگاه او تنها در پرتو مفاهیم و مضامین دینی قابل فهم بود، زیرا در برابر واژهها و مفاهیمی چون طاغوت و طاغوتیان، شرک و مشرکان، زیادهخواهیها و استبدادورزیها، ظلمها و حقکشیها، قرار میگرفت.
وی آزادی را در پیوند با دینمداری، عدالتخواهی، سعة صدر، مدارای اسلامی و نفی شرک، طاغوت و استبدادگری معنا میکرد. طالقانی، آزادی را در تقابل با شرکت میدید، به اعتقاد او بنیادیترین مسألهای که انبیا مطرح کردهاند، آزادی بشر است که در پیوند تنگاتنگ با عبادت و بندگی خدا قرار دارد. آزادی به اعتقاد طالقانی، اصل بنیادی در همه مکتبها، نهضتها و انقلابهای بشر میباشد.
۳) تسامح
از دیگر راهحلهای طالقانی، در جهت رفع مشکلات، تأکید ایشان بر تسامح و مدارا در زمینههای مختلف فکری، اجتماعی، عقیدتی و عملی بود. تسامح و مدارا، از ویژگیهای برجسته و چشمگیر طالقانی بود و این ویژگی در او دو چندان ارزش و فضیلت دارد: یکی از آن رو که وی در جامعهای میزیست که تسامح، قاعده و هنجار نبود و دیگر اینکه، ضمن پایبندی به اصول و ارزشها و کوشش برای تحقق آنها، با مخالفان و دگراندیشان، تسامح و مدارا میکرد.
وی تسامح را نه از غربیان، بلکه از قرآن و سیره پیشوایان اسلام آموخته بود. وی معتقد بر آن بود که پیشرفت اسلام و مسلمان شدن مردم در عصر بعثت، نخست به سبب اخلاق رحمتآمیز پیامبر و سپس به سبب منطق و هدایت قرآن بود. طالقانی، با عزمی استوار و ایمانی راسخ به توانمندی مکتب و کتابی که به آن اعتقاد داشت، فریاد برمیآورد هر چه میخواهد بگوید، هر مسلکی، آنهاییکه میترسند، اسلامی که میگوید: "قد تبین الرشد من الغی" دیگر برای چه وحشت داشته باشیم. بنابراین باز تکرار میکنم، من نمیخواهم هیچ مکتبی را بکوبم. اگر مکتبی علمی است، واقعیت دارد من با جان دل میپذیرم..."
وی اعتقاد دارد که اسلام دارای سعة صدر بوده و با تنگنظری سازگار نیست و میگوید: "مادامی که افرادی، گروههایی در خلاف مسیر و حرکت انقلاب اسلامی ما حرکت نکنند حق نداریم که نسبت به آنها تعرض کنیم، اهانت کنیم."
طالقانی، تواناییها و ظرفیتهای اسلام و نظام سیاسی مبتنی بر آن را چنان گسترده میدید که میتوانست همه آرمانها و آمال مترقی و انسانی دیگر مکتبها را در خود جمع کند. به همین خاطر، هیچ گاه از طرح آرا و دیدگاههای مخالفان وحشت نداشت. بلکه خود به استقبال آنها میرفت و دعوت از آنها را به منظور طرح اندیشههایشان یک رسالت تلقی میکرد. از نظر وی، سعادت، نجات و رستگاری همه ابنای بشر، جز در پرتو ی وسعت نظر و عمل به دست نمیآید.
۴) اقتصاد اسلامی
ارائه بحث اقتصاد اسلامی از سوی طالقانی، در راستای تلاش ایشان در مورد حل مشکلات حوزههای مختلف جامعه بوده است که وی اقتصاد اسلامی را در جهت حل مشکلات حوزه اقتصادی، ارائه میدهد. در این راستا وی به نگاشتن کتاب اسلام و مالکیت همت گماشت.
کتاب اسلام و مالکیت به دلیل خلأ گسترده و فقر فزاینده که در ادبیات اقتصادی اسلام وجود داشت، با استقبال روزافزون مخاطبانش مواجه گردید. به اعتقاد طالقانی، سوسیالیسم و کاپیتالیسم به دلیل تضادها و کاستیهای ماهوی خود و نادیده انگاشتن همة ابعاد متزاید اندیشه و عمل انسان قادر نبوده و نیستند تا بشر را به سوی رستگاری و کمال سوق دهند. وی در این اثر کوشید تا اقتصاد و سیاستهای اقتصادی را با رویکردی تاریخی در پرتوی معادلات اسلامی و بر بنیاد معارف و آموزههای آن تفسیر کند و راه برونرفت تازهای که کاملاً متمایز از مکاتب اقتصادی ، سیاسی مسلط جهان آن روز بود، جستجو کند.
طالقانی در این کتاب به بررسی سیر تاریخی تقسیم کار، گسترة مالکیت، توزیع، مبادله، پول و سرانجام پیدایش قوانین و نظریات به منظور ایجاد تعادل در حوزههای اقتصادی میپردازد. از نظر وی، سرمایهداری پایه اقتصاد را بر آزادی فرد قرار میدهد اما در عمل این آزادی کاملاً محدود میگردد و بشر به شکل فزایندهای تحت استثمار سرمایهداران قرار میگیرد. سرمایهداری و مارکسیسم نتیجتاً در تأمین منافع و آزادی گروه یا طبقه خاص و سلب آزادی افراد اکنون هر دو شریکند.
به اعتقاد طالقانی، مشکل اقتصادی همواره و در همه حال پیرامون سه موضوع دور میزند: الف) چگونگی علاقهها و روابط مالکیت نسبت به زمین و منابع طبیعی.
ب) طریق تأمین استقلال و آزادی فردی.
ج) چگونگی تنظیم جریان و گردش پول و جلوگیری از تمرکز و پیدایش قدرت اقتصادی متکی به آن. و به نظر ایشان اگر به صورت عادلانه و آن گونه که مدنظر اسلام است افراد اجتماع با آزادی تا آنجا که به حقوق دیگران تجاوز نشود، از مواهب نفسانی خود و طبیعی جهان بهره گیرند و به صورت مشروع و مفید مالک و متصرف در نتایج کار خود گردند و پول وسیله جلب اموال بر استثمار و قدرت نشود، این معضلات، قابل حل است.
مالکیت اراضی را طالقانی بر اساس اصول اسلام به سه گروه انفال (متعلق به عموم مسلمین) فیء (متعلق به امام) و اراضی فاقد مالکیت شخصی تقسیم میکند و خراج، جزیه، کفارات، مالیات، خمس، زکات و اقسام آن و همچنین راههای مصرف آنها را تحت عنوان "توزیع از نظر اسلام" به بحث میگذارد.
مهمترین مختصات اقتصاد اسلامی از دید طالقانی به قرار زیر است:
الف) اقتصاد اسلامی، نه بر آزادی بیحد مالکیت فردی استوار است نه مبتنی بر مالکیت عمومی، بلکه افراد را در حدود محصول عمل، مالک میشناسد.
ب) علقههای مالی و مناسبات اقتصادی با نحوه فکر و فطریات و عواطف و غرایز آدمی مرتبط است.
ج) عمل، منشأ مالکیت میشود.
د) زمین و همه منابع طبیعی از آن همه است و دولت به نمایندگی از مردم، دارای حق نظارت و توزیع است.
هـ) توزیع عادلانه همه منابع طبیعی
و) کارگران و مزدبگیران محکوم طبقه سرمایهدار و مقهور دولت نیستند.
ز) حفظ استقلال در تصرفات مالی و پرورش شخصیت فرد در اجتماع.
ح) اقتصاد اسلام مبتنی بر اصول حق و عدالت است.
ط) مال و تصرفات در اسلام، وسیلهای برای رسیدن به مقاصد و هدفهای انسانی و جایگاه اخروی است.
طالقانی، نابرابریها، محرومیتها، فقر، استثمار و استضعاف را ناشی از رشد اقتصاد وابسته به سرمایهداری غربی میشمرد و با نقد سرمایهداری و جریان رقیب یعنی سوسیالیسم به طرح اقتصاد اسلامی پرداخت تا به زعم او به مثابه آلترناتیوی برای جامعه اسلامی ایران و برون رفت از بحرانهایی که دامنگیر آن بود،
عرض اندام کند. طالقانی، تفاوت بنیادین مکتب اقتصادی اسلام را با مکاتب دیگر در یک جمله یعنی "وسیله دیدن اقتصاد و نه هدف - پنداشتن آن" مییافت و معتقد بود حکومت اسلامی و در رأس آن امام مسلمانان، جایگاه ویژهای در هدایت سیاستها، جهتگیریها و خطمشی اقتصادی جامعه دارد و او به دلیل حق "اولی بالتصرف" اختیار تصرف در مالکیت افراد را به نفع مصالح اجتماعی خواهد داشت.
۵) شورا
یکی از مهمترین راهحلهای مشکلات مختلف جامعه، از دید طالقانی، شورا میباشد. وی با توجه به اصول قرآنی و اسلامی، شورا را متذکر میشود و با تمسک به آیاتی چون "وامرهم شوری بینهم" و "شاورهم فیالامر"، شورا را اصلی قرآنی و راه چاره بسیاری از مشکلات و معضلات اجتماعی میداند. شورا از نگاه طالقانی، به معنای حق دخالت همه مردم درتعیین سرنوشت سیاسی، شئون اجتماعی و حل و فصل همه مسائلی است که در زندگی جمعی پدید میآید.
نظریة شورا، طرحی است که میبایست در غیاب نظام مشروطه و در پی آشکار شدن ناکارآمدی و عدم مشروعیت نظام مذکور، جایگزین و جانشین آن شود که در حقیقت حرکتی به سوی نظامی مشارکتجویانه بر اساس اسلام و ارائه الگویی از دموکراسی دینی با استعانت از آیات قرآن و سنت معصومین بود که میبایست در ایران به محک آزمون گذارده شود.
طالقانی در عرصه عمل سیاسی ، اجتماعی پیشگام اجرای نظریه شورا درانقلاب ایران گردید. او در نخستین ماههای پس از پیروزی انقلاب، تحقق این امر را وجهة همت خود قرار داد و طرح اجرایی کمیتههای محلی را با عنوان شوراهای محلی، ارائه کرد.
از نظر طالقانی، پس از انقلاب همه نهادهای اجرایی، قانونگذاری، قضائی، سیاسی، فرهنگی، نظامی و منابع ثروت کشور در خدمت مردم است و مردم باید سرنوشت خود را به دست گیرند. و از نظر وی مردم باید در سرنوشت خودشان دخالت داشته باشند.
وی تأکید میکند که مردمی که باور نمیکنند که بتوانند در زندگی معمولی و زندگی عمومی خودشان صاحبنظر باشند، برای اینکه بفهمند سرنوشتشان دست خودشان است، اینها را باید به آنها بگوییم، (دستور بدهیم و باور کنیم که شورا تشکیل بشود، حالا غیر از قبل است، آن وقت سرنوشت شما دست یک ژاندارم بود، دست یک بخشدار بود، دست یک مأمور دولت بود، الان سرنوشتتان دست خودتان است.) تا به این ترتیب به انقلاب واقعاً علاقهمند بشوند و بعد هم این انقلاب و همین شورا پایه بگیرد. از نظر طالقانی، شورا فقط به امر حکومت منحصر نمیگردد بلکه در برگیرندة همه شئون و مراتب زندگی اجتماعی است. حفظ منافع و مصالح جمعی مسلمانان به روشنی نیازمند مشورت با خردمندان و دانایان امر است. تأکیدهای فراوان قرآن در برخی آیات و سورهها، سنت پیامبر و ائمه معصومین و روایات آنها نیز مؤید این موضوع است.
طالقانی، پیامدهای فراوانی برای مشورت برمیشمارد که مهمترین آنها عبارتند از جلوگیری از سقوط و هلاک، رشد فکری، سیاسی و اجتماعی مردم، کاهش ضریب خطا و اشتباه، شخصیت دادن و احترام نهادن به تودهها، گزینش کارگزاران قوی از افراد مستعد و ناشناخته نظارت همگانی و مشارکت مردمی. از نظر طالقانی، اگر نهاد شورا، پدید آید، به مردم شخصیت داده میشود و آنها آشکارا در امور مشارکت مییابند.
● نتیجه گیری
در یک جمع بندی میتوان گفت طالقانی در حوزه سیاسی استبداد را مهمترین مشکل جوامع اسلامی میداند و از حاکمیت مردم و شورا به عنوان راهکار اصلی جهت برونرفت از بحران دفاع میکند و در حوزه اقتصادی برای حل مشکلات اقتصادی بر اقتصاد اسلامی تأکید دارد و آن را آلترناتیوی در مقابل اقتصاد سرمایهداری و سوسیالیستی مورد دفاع قرار میدهد و در حوزه اجتماعی و فرهنگی از تسامح، تساهل و مدارا به عنوان راهکار رفع موانع و مشکلات و حرکت به سوی یک جامعه ایدهآل یاد میکند.
*
یعقوب نعمتی وروجنی
تعمیرکار درب برقی وجک پارکینگ
دورههای مدیریتی دانشگاه تهران
فروش انواع ژنراتور دیزلی با ضمانت نامه معتبر
مسعود پزشکیان ایران پزشکیان علی باقری حرم شاهچراغ دولت چهاردهم دولت ترور رئیس جمهور انتخابات دولت سیزدهم سعید جلیلی
زلزله هواشناسی زمین لرزه تیراندازی شاهچراغ افغانستان شهرداری تهران عزاداری محرم بازنشستگان پشه آئدس تب دنگی سازمان هواشناسی
قیمت طلا قیمت خودرو واردات خودرو حقوق بازنشستگان بازار خودرو خودرو قیمت دلار ترافیک ایران خودرو قیمت دلار برق
امام حسین الناز شاکردوست محمدرضا گلزار لیلی رشیدی بهنام بانی تلویزیون سریال مهران غفوریان دفاع مقدس مداحی سینمای ایران
فناوری
رژیم صهیونیستی دونالد ترامپ فلسطین غزه اسرائیل ترامپ آمریکا جنگ غزه ترور ترامپ روسیه ایالات متحده آمریکا جو بایدن
فوتبال پرسپولیس رئال مادرید استقلال علیرضا بیرانوند کیلیان امباپه یورو 2024 تیم ملی اسپانیا تیم ملی انگلیس رامین رضاییان باشگاه پرسپولیس باشگاه استقلال
خودروهای وارداتی همستر کامبت دیابت ناسا هوش مصنوعی کد مورس شیائومی
رژیم غذایی طب سنتی تخم مرغ ویتامین دی