جهانگردی در دنیای ادبیات

نگاهی به مکان ها و بناهای معروف تاریخی در رمان های ادبی

تصور کنید در منزل‌تان روی مبل لم داده‌اید که یک‌هو دل‌تان هوای صحرای سوزان آفریقا را می‌کند یا هوس می‌کنید دور کوتاهی در فضا بزنید. کافی است ریموت تلویزیون را بردارید و چند دقیقه‌ای بین کانال-های تلویزیونی گشت بزنید تا به کمک این رسانه خود را در قلب صحرای آفریقا ببینید یا از سفری کوتاه در فضا لذت ببرید. این روزها ما بدون این که از روی صندلی خانه‌مان تکان بخوریم به کمک دوربین‌های جهانگردان و طبیعت گردان از اعماق زمین تا فضای لایتناهی را مشاهده کرده‌ایم و خیلی‌هامان توهم تجربه این فضا را با خود داریم. پیش از رونق رسانه‌های تصویری آثار ادبی گاه حکم دوربین‌های رسانه‌ها را داشته‌اند. در تاریخ ادبیات نویسنده‌های زیادی بوده‌اند که در داستان‌های‌شان درباره مکان‌ها و موقعیت‌های می‌نوشتند که گاه خوانندگان تا پایان عمرشان این مکان‌ها را از نزدیک نمی‌دیدند، اما به کمک تخیل این نویسندگان با این مکان‌ها آن‌چنان آشنا می‌شدند که می‌توانستند ساعت‌ها درباره این مکان‌ها تخیل کنند و حرف بزنند.

بیشتر ما خوره‌های کتاب با واسطه ذهن و تخیل نویسندگان با جهان اطرافمان آشنا شده‌ایم و حتی گاه غافل هستیم که با آن‌که سال‌هاست از کتاب یا نویسنده‌ای فاصله گرفته‌ایم هنوزمکان، شهر یا موقعیتی را از زاویه دید آن نویسنده تصور و درک می‌کنیم. در دنیای ادبیات بسیار این اتفاق افتاده است که نویسندگان برای جذابیت داستان‌های‌شان به سراغ مکان‌های معروف مانند برج ایفل، ساعت لندن یا رودخانه تایمز رفته‌اند یا برای این که خواننده را غافلگیر کنند از مکان‌های غیرقابل دسترس خوانندگان که تا حدودی برای‌شان مجهول و غریب است مانند اهرام مصر یا مثلث برمودا به عنوان مکان‌های خلق داستان‌های‌شان استفاده کرده‌اند. با نگاهی اجمالی به رمان‌های معروف در ادبیات متوجه می‌شویم مکان‌هایی هستند که تقریبا در دنیای ادبیات دارای شناسنامه شده‌اند. در این شماره سری به این مکان‌ها زده‌ایم.

در بین نویسندگان بزرگ قدیمی «ژول‌ورن» از نظر جهانگردی و گشت‌وگذار ادبی دارای رتبه بالایی است. در دوران نوجوانی داستان‌های ژول‌ورن ما را به سرزمین‌های بسیاری می‌بردند. ما همراه قهرمان‌های ژول‌ورن نه تنها دور دنیا را در هشتاد روز گشتیم و اقوام و ملت‌های بسیاری را ملاقات کردیم بلکه به همراه کودکان بسیاری در دنیا به کره ماه سفر کردیم و به عمق زمین رفته و سلامت به خانه‌هایمان باز گشتیم. در ماجراهای ژول‌ورن گاه یک مکان واقعی و معروف مانند برج ساعت لندن در رمان «دور دنیا در هشتاد روز» به صورت مکانی برای خاتمه همه ماجراها در نظر گرفته می‌شود و گاه مکانی تخیلی مانند غارهای درون زمین و موجودات عجیب و غریبش در رمان «سفر به اعماق زمین» بستر حوادث رمان می‌شود.

داستان‌های جنایی و رمان‌های پلیسی هم نمونه‌هایی هستند که نویسندگان آن‌ها برای ساختن ماجراهای‌شان به سراغ مکان‌های تاریخی بسیاری رفته‌اند. به عنوان نمونه می‌توان به داستان‌های «آگاتاکریستی» مانند «ماجراهای پوآرو» اشاره کرد. با آن که داستان‌های جنایی آگاتا گریستی بیشتر در انگلستان می‌گذرد اما او گاه برای رمزآلود کردن ماجراهایش به سراغ مکان‌های تاریخی و حتی داستا‌های کهن مصریان رفته است.

پس از داستان‌های اهرام مصر و مومیایی‌های معروف‌شان می‌توانیم به همراه نویسندگانی مانند «الکساندر دوما» کمی در تاریخ حرکت کرده و به روزگار جدیدی‌تری برسیم و در فرانسه و کاخ ورسا به ملاقات «سه تفنگدار» برویم. پس از گشت‌وگذار با الکساندر دوما در کاخ‌های پادشاهان فرانسه می‌توانیم به همراه «ویکتورهوگو» سری به میدان تریومف و انقلاب فرانسه بزنیم. ویکتور هوگو در داستان «گوژپشت نوتردام» به طور مفصل از یک بنای تاریخی استفاده کرده ‌است. نقش این مکان به عنوان محل زندگی قهرمان داستان آن‌قدر دیده می‌شود که در عنوان داستان هم دیده می‌شود. البته فرانسه یک برج ایفل معروف هم دارد که در داستان‌های جنایی و معمایی بسیاری محل وقوع حوادث بسیاری بوده است.

میدان «سرخ مسکو» یکی دیگر از مکان‌های معروف تاریخی است که نویسندگان روس بارها در داستان‌های‌شان به سراغ آن رفته‌اند. از این بین می‌توان به داستان‌های «تولستوی» مانند «جنگ و صلح» و «آناکارنینا» اشاره کرد. حالا که از اناکارنینای تولستوی نوشتیم خوب است اشاره‌ای کوتاه به ایستگاه‌های قطار در داستان‌های معروف داشته باشیم. شاید ایستگاه قطار مکان تاریخی یا محل مرموزی نباشد اما در داستان‌های بسیاری به عنوان محل وقوع حوادث مهمی مانند جدایی شخصیت‌ها از هم یا مرگ قهرمان داستان استفاده می‌شود. به جز خودکشی معروف آناکارنینا خودکشی به یادماندنی دیگری هم در دنیای ادبیات است که در رمان معروف «پر» در ایستگاه راه‌آهن اتفاق می‌افتد. البته کشور روسیه صاحب یک سیبری معروف هم هست که قهرمان‌های بسیاری مانند «دکتر ژیواگو» به آن تبعید شده‌اند.

در انتهای بازدید کوتاه‌مان می‌توانیم به مکان‌های تاریخی دیگری مانند واتیکان در ایتالیا یا معبد پارتنون در آتن، تاج محل در هندوستان و شهر ممنوعه در چین اشاره کرد که در داستان‌های بسیاری استفاده شده‌اند که حضورشان به‌اندازه یک شخصیت به جذابیت داستان کمک کرده ‌است.

نویسنده: اعظم عامل‌‌نیک