گزیده ای از بهترین اشعار باباطاهر عریان

باباطاهر همدانی یا باباطاهر عریان در سال 326 هجری در همدان یا لرستان به دنیا آمد. او عارف، شاعر ایرانی تبار و دوبیتی‌سرای اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری و در دوران طغرل بیک سلجوقی بوده است. از خاندان، تحصیلات و زندگی باباطاهر اطلاعات صحیحی در دسترس نیست. بابا لقبی بوده که به پیروان وارسته می‌داده‌اند و عریان به دلیل بریدن وی از تعلقات دنیوی بوده است.

ترانه‌ها یا دو بیتی‌های باباطاهر گاهی به عنوان فهلویات شناخته می‌شوند که این موضوع نشان می‌دهد آنها در زبان پهلوی و مربوط به گویش ایران میانه آن باشد. با این حال روبن آبراهامیان خاورشناس ارمنستانی به این نتیجه رسید که گویش بکار رفته در دوبیتی‌های باباطاهر گرایش نزدیکی با گویش مورد استفاده توسط یهودیان معاصر همدان دارد. دو قطعه و چند غزل و مجموعه کلمات قصار به زبان عربی از آثار دیگر اوست. کتاب سرانجام شامل دو بخش «عقاید عرفاً و صوفی» و «الفتوحات الربانی فی اشارات الهمدانی» است. از اشعار باباطاهر مجموعه موثقی در دست نیست، به همین جهت نمی‌توان در صحت انتساب تمام اشعاری که به او نسبت می‌دهند به یقین حکمی کرد.

باباطاهر پس از 85 سال زندگی، در همدان وفات یافت. آرامگاه قدیمی باباطاهر عریان در همدان قرار دارد و یک آرامگاه منسوب به باباطاهر نیز در خرم‌آباد وجود دارد. بنای مقبره باباطاهر در گذشته چندین بار بازسازی شده‌است. این بنای تاریخی در تاریخ 21 فروردین 1376 به ثبت آثار تاریخی و ملی ایران رسیده‌است.

زیباترین دوبیتی‌های باباطاهر عریان

خوشا آنان که الله یارشان بی

بحمد و قل هو الله کارشان بی

خوشا آنان که دایم در نمازند

بهشت جاودان بازارشان بی

**************

دلم میل گل باغ ته دیره

درون سینه‌ام داغ ته دیره

بشم آلاله زاران لاله چینم

بوینم آلاله هم داغ ته دیره

**************

به صحرا بنگرم صحرا ته وینم

به دریا بنگرم دریا ته وینم

به هر جا بنگرم کوه و در و دشت

نشان روی زیبای ته وینم

**************

دلت ای سنگدل بر ما نسوجه

عجب نبود اگر خارا نسوجه

بسوجم تا بسوجانم دلت را

در آذر چوب تر تنها نسوجه

**************

یکی درد و یکی درمان پسندد

یکی وصل و یکی هجران پسندد

من از درمان و درد و وصل و هجران

پسندم آنچه را جانان پسندد

**************

مکن کاری که پا بر سنگت آیو

جهان با این فراخی تنگت آیو

چو فردا نامه خوانان نامه خونند

تو وینی نامه‌ی خود ننگت آیو

**************

عزیزا کاسه‌ چشمم سرایت

میان هردو چشمم جای پایت

از آن ترسم که غافل پا نهی تو

نشنید خار مژگانم بپایت

**************

ز دست دیده و دل هر دو فریاد

که هر چه دیده بیند دل کند یاد

بسازم خنجری نیشش ز فولاد

زنم بر دیده تا دل گردد آزاد

**************

بیا تا دست ازین عالم بداریم

بیا تا پای دل از گل برآریم

بیا تا بردباری پیشه سازیم

بیا تا تخم نیکوئی بکاریم

**************

اگر شیری اگر میری اگر مور

گذر باید کنی آخر لب گور

دلا رحمی بجان خویشتن کن

که مورانت نهند خوان و کنند سور

**************

اگر دل دلبری دلبر کدامی

وگر دلبر دلی دل را چه نامی

دل و دلبر بهم آمیته وینم

ندانم دل که و دلبر کدامی

**************

مو از قالوا بلی تشویش دیرم

گنه از برگ و باران بیش دیرم

اگر لاتقنطوا دستم نگیرد

مو از یاویلنا اندیش دیرم

**************

جدا از رویت ای ماه دل افروز

نه روز از شو شناسم نه شو از روز

وصالت گر مرا گردد میسر

همه روزم شود چون عید نوروز

دو چشمانت پیاله‌ی پر ز می بی

خراج ابروانت ملک ری بی

همی وعده کری امروز و فردا

نمیدانم که فردای تو کی بی

**************

فلک در قصد آزارم چرایی

گلم گر نیستی خارم چرایی

ته که باری ز دوشم بر نداری

میان بار سربارم چرایی

**************

پریشان سنبلان پرتاب مکه

خمارین نرگسان پرخواب مکه

براینی ته که دل از مابرینی

برنیه روزگار اشتاب مکه

**************

شب تاریک و سنگستان و مو مست

قدح از دست مو افتاد و نشکست

نگهدارنده‌اش نیکو نگهداشت

وگرنه صد قدح نفتاده بشکست

**************

مو آن رندم که پا از سر ندونم

سراپایی بجز دلبر ندونم

دلارامی کز او دل گیرد آرام

بغیر از ساقی کوثر ندونم

**************

غم عشقت بیابان پرورم کرد

فراقت مرغ بی‌بال و پرم کرد

بمو واجی صبوری کن صبوری

صبوری طرفه خاکی بر سرم کرد

سه درد آمو به جانم هر سه یک بار

غریبی و اسیری و غم یار

غریبی و اسیری چاره دیره

غم یار و غم یار و غم یار

**************

خوشا آنان که سودای ته دیرند

که سر پیوسته در پای ته دیرند

به دل دیرم تمنای کسانی

که اندر دل تمنای ته دیرند

**************

ته که دور از منی دل در برم نی

هوایی غیر وصلت در سرم نی

به جانت دلبرا کز هر دو عالم

تمنای دگر جز دلبرم نی

**************

نمی‌دونم دلم دیوانه‌ی کیست

کجا آواره و در خانه‌ی کیست

نمی‌دونم دل سر گشته‌ی مو

اسیر نرگس مستانه‌ی کیست

**************

سر راهت نشینم تا بیایی

در شادی بروی ما گشایی

شود روزی بروز مو نشینی

که تا وینی چه سخت بی‌وفایی

**************

به سر غیر ته سودایی ندیرم

به دل جز ته تمنایی ندیرم

خدا دونه که در بازار عشقت

به جز جان هیچ کالایی ندیرم

**************

غم عشق تو مادر زاد دیرم

نه از آموزش استاد دیرم

بدان شادم که از یمن غم تو

خراب آباد دل آباد دیرم

**************

دلی دیرم خریدار محبت

کز او گرم است بازار محبت

لباسی دوختم بر قامت دل

ز پود محنت و تار محبت

**************

خداوندا به فریاد دلم رس

تو یار بی‌کسان مو مانده بی‌کس

همه گویند طاهر کس نداره

خدا یار مو چه حاجت کس

**************

شبی خواهم که پیغمبر ببینم

دمی با ساقی کوثر نشینم

بگیرم در بغل قبر رضا را

در آن گلشن گل شادی بچینم

**************

به روی دلبری گر مایلستم

مکن منعم گرفتار دلستم

خدا را ساربان آهسته میران

که من وامانده‌ی این قافلستم

*****************

نگارینا دل و جانم ته دیری

همه پیدا و پنهانم ته دیری

نمی‌دانم که این درد از که دیرم

همی‌دانم که درمانم ته دیری

**************

اگر دردم یکی بودی چه بودی

وگر غم اندکی بودی چه بودی

به بالینم طبیبی یا حبیبی

ازین هر دو یکی بودی چه بودی

**************

نگار تازه خیز ما کجایی

به چشمان سرمه ریز ما کجایی

نفس بر سینه‌ی طاهر رسیده

دم رفتن عزیز ما کجایی

چه خوش بی‌مهربانی هر دو سر بی

که یک‌سر مهربانی دردسر بی

اگر مجنون دل شوریده‌ای داشت

دل لیلی از آن شوریده تر بی

**************

از آن روزی که ما را آفریدی

به غیر از معصیت چیزی ندیدی

خداوندا به حق هشت و چارت

ز ما بگذر شتر دیدی ندیدی

**************

مو که آشفته حالم چون ننالم

شکسته پر و بالم چون ننالم

همه گویند فلانی چند نالی

تو آیی در خیالم چون ننالم

**************

دل عاشق به پیغامی بسازد

خمار آلوده با جامی بسازد

مرا کیفیت چشم تو کافیست

ریاضت کش به بادامی بسازد

**************

ته دوری از برم دل در برم نیست

هوای دیگری اندر سرم نیست

به جان دلبرم کز هر دو عالم

تمنای دگر جز دلبرم نیست

**************

غم عالم همه کردی به بارم

مگر مو لوک مست سر قطارم

مهارم کردی و دادی به ناکس

فزودی هر زمان باری به بارم

**************

به والله که جانانم تویی تو

به سلطان عرب جانم تویی تو

نمی‌دونم که چونم یا که چندم

همی دونم که درمانم تویی تو

**************

عزیزون از غم و درد جدایی

به چشمونم نمانده روشنایی

گرفتارم به دام غربت و درد

نه یار و همدمی نه آشنایی

غزلی از باباطاهر عریان

دلا در عشق تو صد دفترستم

که صد دفتر ز کونین ازبرستم

منم آن بلبل گل ناشکفته

که آذر در ته خاکسترستم

دلم سوجه ز غصه وربریجه

جفای دوست را خواهان ترستم

مو آن عودم میان آتشستان

که این نه آسمانها مجمرستم

شد از نیل غم و ماتم دلم خون

بچهره خوشتر از نیلوفرستم

درین آلاله در کویش چو گلخن

بداغ دل چو سوزان اخگرستم

نه زورستم که با دشمن ستیزم

نه بهر دوستان سیم و زرستم

ز دوران گرچه پر بی جام عیشم

ولی بی دوست خونین ساغرستم

چرم دایم درین مرز و درین کشت

که مرغ خوگر باغ و برستم

منم طاهر که از عشق نکویان

دلی لبریز خون اندر برستم

قصیده ای از باباطاهر عریان

بتا تا زار چون تو دلبرستم

بتن عود و بسینه مجمرستم

اگر جز مهر تو اندر دلم بی

به هفتاد و دو ملت کافرستم

اگر روزی دو صد بارت بوینم

همی مشتاق بار دیگرستم

فراق لاله رویان سوته دیلم

وز ایشان در رگ جان نشترستم

منم آن شاخه بر نخل محبت

که حسرت سایه و محنت برستم

نه کار آخرت کردم نه دنیا

یکی بی سایه نخل بی‌برستم

نه خور نه خواب بیتو گویی

به پیکر هر سر مو خنجرستم

جدا از تو به حور و خلد و طوبی

اگر خورسند گردم کافرستم

چو شمعم گر سراندازند صدبار

فروزنده‌تر و روشن ترستم

مرا از آتش دوزخ چه غم بی

که دوزخ جزوی از خاکسترستم

سمندر وش میان آتش هجر

پریشان مرغ بی‌بال و پرستم

درین دیرم چنان مظلوم و مغموم

چو طفل بی پدر بی مادرستم

نمی‌گیرد کسم هرگز به چیزی

درین عالم ز هر کس کمترستم

بیک ناله بسوجم هر دو عالم

که از سوز جگر خنیاگرستم

ببالینم همه الماس سوده

همه خار و خسک در بسترستم

مثال کافرم در مومنستان

چو مؤمن در میان کافرستم

همه سوجم همه سوجم همه سوج

بگرمی چون فروزان اخگرستم

رخ تو آفتاب و مو چو حربا

و یا پژمان گل نیلوفرستم

بملک عشق روح بی‌نشانم

بشهر دل یکی صورت پرستم

رخش تا کرده در دل جلوه از مهر

بخوبی آفتاب خاورستم

بمیر ای دل که آسایش بیابی

که مو تا جان ندادم وانرستم

من از روز ازل طاهر بزادم

ازین رو نام بابا طاهرستم

گروه فرهنگ و هنر وب