زندگی آرمانی با علم کیمیاگری

گفت وگو با پروفسور حبیب فیروزآبادی

شاه‌کلید تمام قفل‌های گنجینه‌های خاکی است. رمز بقا، فرمول حیات، رنگ سبز گیاه، نیلی آسمان و سرخی خون، زلالی آب، فروغ خورشید، قوت و قدمت خاک، قدرت جان، رونق کسب و کار، اقتدار یک سرزمین، فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و درمانی و ... وامدار این علم است.

این علم با قدمت دیرینه اش از آغاز تاکنون رابطه مستقیمی با صنعت دارد و شکوفایی و تبلور آن در گرو سیاستگذاری ها و برنامه ریزی هایی درست است. در این میان، برخی ملت ها خیلی زودتر از کشورهای در حال توسعه امروزی دست جنبانده و همه نام های بزرگ و مطرح شیمیایی دنیا را از آن خود کرده اند. این علم در ایران نیز مانند سایر کشورهای در حال توسعه همراه با پیچ و خم های بسیاری است و هنوز نتوانسته وجه مطلوب خود را در میان این غول های بزرگ صنایع شیمیایی پیدا کند، اما واقعا با کدام فرمول شیمیایی می توان مسائل مهم و کلیدی اقتصادی را حل کرد؟ با کدام ترکیب می توان مانع واردات کاتالیست ها و رونق کسب و کارها و صادرات مواد شد؟ کلید رمز موفقیت صنایع بزرگ در چیست و برای تقویت بنیه صنعت شیمیایی چه باید کرد؟ برای یافتن راهکار اساسی و چاره اندیشی در این مساله بزرگ گفت وگویی با پروفسور حبیب فیروزآبادی، چهره ماندگار شیمی دانشگاه شیراز انجام داده ایم که در ادامه می آید.

این روزها خیلی ها از دست مواد شیمیایی فراری بوده و معتقدند کودهای شیمیایی، پلاستیک ها و سموم، گازهای ناشی از سوختن مواد و... سیاره زمین را بیمار کرده است. آیا علم شیمی می تواند داروی دردی باشد که خود مسبب آن بوده است؟

در گذشته، انسان ها برای غنی کردن خاک از ترکیبات محیط پیرامون خود مانند برگ درختان یا فضله حیوانات استفاده می کردند، اما امروزه با گسترش جامعه شهری و ازدیاد جمعیت کره زمین، روش های گذشته دیگر پاسخگوی نیازهای بشر نیست؛ به همین دلیل مجبور به تامین این نیازها از طریق مواد مصنوعی و ساخت دست بشر شده ایم. اینک انواع کودهای شیمیایی ازته، فسفره، علف کش ها و حشره کش ها در بازار وجود دارد که نقش مهمی در ازدیاد محصولات ارزان کشاورزی و تامین نیازهای مردم گرسنه دارند، اما نکته اصلی نحوه استفاده از این مواد است که فرهنگ خاص و دلایل خودش را می طلبد.

فرهنگ استفاده از این مواد مانند فرهنگ کتابخوانی است. یک نفر می تواند از مطالب آموزنده یک کتاب نهایت استفاده را ببرد و در قبال فرد دیگر می تواند تنها برای در امان ماندن از سرما آن را بسوزاند. اگر از ارزش افزوده و نحوه استفاده از این کودها و مواد نیز بدرستی استفاده نشود، آنها در طبیعت بسیار مشکل زا خواهند شد و به محیط زیست نیز صدمه خواهند زد.

امروزه شیمیدانان اغلب شرکت های بزرگ صنعتی برای رفع معضلات زیست محیطی این مواد، ترکیبات خاصی ساخته اند که هنگام استفاده در طبیعت قابل تجزیه هستند و کمترین آسیب را به طبیعت وارد می کنند. سموم نیز از دیگر مواد شیمیایی است.

در حال حاضر، ۹۵ درصد سمومی که تولید می شود ارگانیک است. این سموم باعث از بین رفتن حشرات می شود. امروزه برای کاهش دفع این سموم از روش های نوینی استفاده شده که همگن با طبیعت است.

پلیمرها هم از دیگر معضل هایی است که امروزه حیات محیط زیست را به مخاطره انداخته است. تجزیه نایلون ها و کیسه های پلاستیکی که امروزه در اغلب مغازه ها مورد استفاده شهروندان قرار می گیرد، حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ سال به طول می انجامد و پلاستیک پس از گذراندن این سیکل وارد چرخه طبیعت می شود. شیمیدانان برای حل این مشکل هم کیسه هایی از جنس قابل تجزیه در طبیعت تولید کرده اند که طی چند ماه قابل تجزیه است. متاسفانه باید گفت هیچ موجودی به اندازه بشرعملا دشمن خودش نیست، چراکه اغلب به دلیل مسائل تربیتی نادرست، محیط زندگی خود مانند آب و هوا را آلوده می کند. این بی احتیاطی ها و سهل انگاری ها عایدی جز افزایش میزان ابتلای مردم (بویژه کودکان و کهنسالان) به بیماری های مختلف ندارد و در نهایت چاره نیندیشیدن دولت ها و فقر فرهنگی باعث می شود برای جبران این مساله هزینه گزافی به دولت ها و مردم تحمیل شود.

موضوع همین جا تمام نمی شود. زمستان ها که بحث آلودگی هوا داغ می شود، باز هم انگشت اتهام به سمت شیمی است.

شیمیدانان به تنهایی نمی توانند کاری برای حل این مساله انجام دهند. فرهنگ بهینه درست مصرف کردن وسایل نقلیه و گسترش سیستم حمل و نقل عمومی شهری می تواند نقش مهمی در این خصوص داشته باشد. مردم اروپا برخلاف کشور ما، ماشین را فقط برای گردش و تفریح خریداری نمی کنند در حالی که سابقه صنعت خودروسازی در اروپا بیش از ۱۵۰ سال است. دولتمردان و سیاستمردان اروپایی سیستم حمل و نقل عمومی را چنان توسعه داده اند که براحتی می توان از جنوبی ترین نقطه به شمالی ترین و دورترین مسیر رسید. اغلب این وسایل عمومی با انرژی الکتریسیته (نه سوخت فسیلی) مسافران خود را جابه جا می کنند. متاسفانه اگزوزهای خودروهای ما هیچ کدام کاتالیست هایی ندارد که بتواند ترکیبات گوگردی را از بین ببرد. در نتیجه از سوخت ناقص بنزین، گازهای سمی و سرطان زایی خارج می شود که سلامت شهروندان را به مخاطره می اندازد. خلاصی از این مساله راهی ندارد جز این که دست از سیاست های غلط تحمیلی صنعت خودروسازی مان برداریم. ما باید مانع رشد بی رویه این همه ماشین در سطح کشور باشیم و بیشتر به فکر صادرات آن باشیم تا مصرف داخلی. داشتن ماشین به چه بهایی؟؛ به بهای نداشتن آب و هوای سالم!

جدای از این مساله باید قانون مدونی نیز در سطح کشور اجرایی شود. در کشور آلمان این قانون بدون استثنا برای همه اجرا می شود و هیچ کس حق تعدی به آن را نداشته و حتی رابطه های نزدیک و خویشاوندی هم در آن جایی ندارد. علاوه بر فرهنگ درست استفاده از این وسایل نقلیه باید قانون منسجم با اجرای جدی تدوین شود، در غیر این صورت از کشورهای پیشرفته تر عقب خواهیم ماند. از طرف دیگر، کشور ایران غنی از انرژی پاک و ارزان قیمت مانند انرژی خورشیدی، بادی و زمین گرمایی است. از بین این انرژی ها، انرژی خورشیدی غنی ترین و در دسترس ترین انرژی است؛در حال حاضر شدت این انرژی در سه نقطه از جهان است. کویر ایران یکی از این نقاط است.ما می توانیم این انرژی پاک را جایگزین سوخت های فسیلی کنیم. یکی از مصارف عمده این انرژی تولید آب شیرین از آب دریا به آب آشامیدنی است. نکته قابل توجه و جالب این است که آب می تواند در برابر انرژی خورشیدی توسط کاتالیست ها به دو عنصر اکسیژن و هیدروژن تبدیل شود. اکسیژن یکی از گازهای حیاتی است. گاز هیدروژن نیز بهترین گاز قابل سوخت سالم است. بشر به مدت نیم قرن در این اندیشه است که چگونه این گاز سوختی را با استفاده از این انرژی پاک تولید کند. خوشبختانه ما انرژی لازم را داریم فقط باید سرمایه گذاری کلان و برنامه ریزی مدونی در این خصوص به کار برود.

اگر بخواهیم به حلقه پژوهش، صنعت و تجارت نگاه کنیم کدام حلقه در ایران ضعیف بوده که با وجود سال ها حضور علم آکادمیک و مدرن شیمی در کشورمان هنوز نتوانسته ایم جایگاهی درخور در بازارهای جهانی مواد شیمیایی فرآوری شده به دست آوریم؟

پیدا کردن این حلقه مفقوده و توسعه چنین امری مربوط به سیاست های تعریف شده سیاستگذاران و شناسایی و بررسی نیازهای جامعه توسط کارآفرینان است، اما با مطالعه اجمالی این موضوع می توان گفت ما در حال حاضر مقالات علمی زیادی در مجلات بین المللی معتبر تولید کرده ایم که امروزه باعث پیشبرد خیلی از طرح های بزرگ کشورهای اروپایی و آمریکایی شده است. تولیدات علمی ما در بازارهای جهانی مشتری دارد. پیشرفت در صنعت و تکنولوژی زمانی ممکن است که ما در علم پیشرفت داشته باشیم. اگر ما در علم پیشرفت نداشته باشیم، مجبور خواهیم بود صنایع مونتاژ را سرهم بندی کنیم؛ اما اگر به صنایع مان توجه کرده و صنایع جدیدی را پایه گذاری کنیم بسیاری از مسائل ما حل خواهد شد. متاسفانه هم اکنون بخش صنعت جوابگوی خیلی از نیازهای امروزی ما نیست و هیچ صنعت و تجارتی در کشور را نمی توان سراغ داشت که عملا بتواند با صنایع بزرگ و سنگین دنیا رقابت کند هرگاه صنایع بزرگ ما مانند فولاد عملا توانست با صنعت بولر رقابت کند، می توانیم ادعا کنیم ما هم صاحب اقتدار هستیم. البته طی چند دهه اخیر به این مسائل توجه زیادی شده است اما در حدی نیست که پاسخگوی نیازهای ما باشد. امکانات آن نیز بسیار محدود و آن طور که باید در این زمینه رسیدگی نشده است.

ریشه موانع این عقب افتادگی ها را در چه چیزی می بینید؟

ما برای رفع این مشکل باید از خودمان شروع کنیم. آلمانی ها معمولا این فرهنگ شان بسیار پسندیده است که هیچ وقت به پشت سرشان نگاهی نمی اندازند، آنان همیشه از گذشته خودشان عبرت می گیرند. ما هم باید نقاط ضعف و قوت گذشته خودمان را بررسی و نقاط قوت خودمان را تقویت کنیم و اگر جاهایی ضعیف عمل کرده ایم به دنبالش نرویم و آن را حذف و سعی کنیم یک فکر جدید و ایده ای نو برای رفتار اجتماعی و یک سیاست جدید بنیان بگذاریم و از دولتمردان بخواهیم در این جهت حرکت کنند تا مملکت به اعتلای خودش برسد.

صنایع شیمیایی مانند کودکی نوپاست که باید به آرامی در بستر جامعه شکل بگیرد و رفته رفته مراحل رشد را سپری کند بنابراین این صنایع مسائلی همچون بروکراسی، کاغذبازی و نظارت های عجیب و غریب را قبول نمی کند. این صنایع پس از رشد دیگر احتیاج به تغذیه ندارد بلکه خود به دیگران هم غذا می دهد. ما متاسفانه آن جور که باید و شاید به این قبیل مسائل توجه نکرده ایم، اگر هم توجه کرده ایم جز اولویت های اولیه ما نبوده است به همین دلیل هم نتوانسته ایم به خوبی این کشورها بدرخشیم.

به نظر شما کشور باید برای رسیدن به جایگاه مطلوب در چه زمینه ای سرمایه گذاری بلندمدتی داشته باشد؟

نفت خام گنجینه ارزشمندی است که ما آن را براحتی تقدیم جوامع غربی می کنیم و آنان با تولید فرآورده های مختلف صنعتی نفت خودمان را با چند برابر قیمت به خودمان به فروش می رسانند. متاسفانه صد سال است که این روند در شرکت نفت ما وجود دارد و ما با وجود داشتن چنین منبع عظیم هنوز نتوانسته ایم کاتالیستی بسازیم که بتواند در سطح جهان بدرخشد و خود صادرکننده این محصولات باشیم و با این کار سطح وابستگی سایر کشورها به محصولات خودمان را افزایش دهیم. متاسفانه همچنان وابستگی ما به آنان برای تامین این صنایع بیش از گذشته شده است، اما اگر این مواد شیمیایی از صنایعی نوپا کار خود را شروع کنند و توسعه یابند، می توانیم کارهای بسیار زیادی را تولید و رشته های بسیاری را درگیر کنیم که باعث پولسازی و رشد اقتصادی شود. الان آلمان یک شرکت بسیار بزرگی در سطح جهان به نام BASF دارد. اگر حتی کشور آلمان بنا بر هر دلیلی از بین برود این شرکت هیچ وقت از بین نخواهد رفت. ما باید چنین صنایعی در کشورمان راه اندازی کنیم.

کشور ما برای رسیدن به جایگاه مطلوب و رقابت با صنایع بزرگ صنعتی چقدر فاصله دارد؟

درست است که کارهای پژوهشی کشور ما طی چند دهه اخیر کمی سرعت پیدا کرده است، اما هنوز برای رقابت و رسیدن به سطح شرکت های بزرگی مانند BASF آلمان، داروسازی بایر، آی سی آی انگلیس و دوپانت آمریکا فاصله خیلی زیادی داریم. پایه و اساس برخی از این شرکت ها از قرون گذشته شکل گرفته است و پیشینه فرهنگی صد و پنجاه ساله ای از این علم به دنبال چنین شرکت ها و مراکز پژوهشی است.

مثلا در قرن هجدهم، شاهزاده آلبرت دریافت که دیگر نمی توان از طریق راهزنی و نیروی دریایی قدیم و مستعمراتی راه به جایی ببرد به همین دلیل به فکر این افتاد دانشگاهی با دید و نگرشی متفاوت نسبت به سایر دانشگاه های لندن پایه گذاری کند. دانشگاهی که امروزه به نام امپریال کالج نام گرفته است. او برای رسیدن به این هدفش به دنبال افراد جوان و با استعداد گشت. شیمیدان جوانی به نام آگوست فون هافمن توجه او را به خود جلب کرد. او به هافمن گفت که من قصد ساخت بخش شیمی در این دانشگاه را دارم.

پس از فراهم کردن مقدمات کار این بخش، تعدادی از دانشجویان علاقه مند به علم شیمی را از طریق مصاحبه برگزید. پرکین جونیور یکی از این دانشجویان بود. رشد و استعداد او در این مرکز شکوفا شد.

نام و اقدامات علمی او چنان در عصر تاریخ درخشید که امروزه جایزه ای به نام این دانشمند برای صنایع و شرکت های بزرگ اختصاص یافته است. یکی از اقدامات ارزشمند او، کشف رنگ هایی به نام Azo Dyes است. البته آن زمان، صنایع نساجی انگلستان بسیار پیشرفت کرده بود و رنگ های متفاوتی را تولید و به آی سی آی می فروخت.

آن زمان با فروش رنگ آزو به مبلغ ۶۰ هزار پوند به شرکت آی سی آی، اولین پتنت این دانشگاه به صنعت گسترده نساجی ورود پیدا کرد. حال اگر این جایگاه را با کشور خودمان مقایسه کنیم، می بینیم با وجود تلاش های زیاد همچنان با این صنایع فاصله زیادی داریم.

امروزه در دنیا موضوع فناوری های نانو به سرعت در حال صنعتی شدن است. خیلی ها در دنیا این دید را دارند که باید تکنولوژی و نانو تکنولوژی به یک دانش جدید برای تولید مواد هوشمند در آینده تبدیل شود. به نظر شما آینده شیمی و فناوری بهره برداری از مواد نانو در ایران چگونه است؟ شرایط ایران را در این زمینه چگونه ارزیابی می کنید؟

ما طی دو سه دهه اخیر تصمیم گرفتیم برای جبران این عقب افتادگی ها روی علم نوجوان نانو سرمایه گذاری کنیم. این علم می تواند تمام رشته ها را درگیر کند و باعث پیشرفت بخش صنعت و پایه و اساس علوم شود، اما ما هرچه بیشتر شاهد پیشرفت علوم می شویم، ارزش سرمایه گذاری آن برای تهیه ابزار و امکانات نیز گران تر و زیادتر می شود؛ به همین دلیل نمی توان در میانه راه ناگهان از ادامه آن منصرف شد. برای ادامه مسیر هم ابزار و وسایل جدیدتر و گران تر نیاز داریم تا این علم را همراه با تکنولوژی که در اختیار داریم؛ ارتقا دهیم. همچنین توجه جدی به سرمایه گذاری تولید کاتالیست ها ضرورت دارد. ما می توانیم کاتالیست های قابل بازیافت تولید کنیم که صنایع بزرگ امروزی خواهان چنین طرح هایی است. این کاتالیست ها براحتی می تواند پتنت شود و صنایع بزرگ هم خواهان چنین طرح هایی هستند.

ضمن این که سرمایه گذاری در این بخش واجب و حیاتی است باید در کنار صنایع نفت، پتروشیمی و گاز، آزمایشگاه های تحقیق و بررسی و توسعه های عظیم هم راه اندازی شود؛ کاری که اکنون در صنایع اروپایی و آمریکایی و برخی کشورهای آسیایی مانند ژاپن و چین انجام شده است. متاسفانه صنایع ما هنوز از این علم ابتدایی حداقل ۵۰ سال عقب است، اما به نظر می رسد که اگر همین کاتالیست ها و علم نانو در صنایع نفت و پتروشیمی ما پا بگیرد و صنایع پلیمری ما توسعه یابد، ارزش های عجیب و غریبی ایجاد می شود که ما مجبور نشویم نفت مان را به صورت خام و با هزار بدبختی به فروش برسانیم.

وقتی صحبت از شیمی ارگانیک می شود، تنها چیزی که شاید در ذهن مردم عادی خطور می کند، بحث کشاورزی ارگانیک است. شیمی ارگانیک در چه زمینه های دیگری می تواند کاربرد داشته باشد؟

شیمی ارگانیک به ترکیباتی که با کربن سر و کار دارد، گفته می شود. امروزه اغلب لوازمی که دور و اطراف مان مشاهده می کنیم از ترکیبات نفتی و گازی است. شیمی یکی از اساسی ترین رشته هایی است که افراد در طول زندگی روزمره شان با آن سر و کار دارند. از داروهای شیمیایی گرفته تا پلاستیک ها، پلیمرها و کاتالیزورها، رنگ ها و... همه و همه از ترکیبات شیمیایی منشعب شده است. به طوری که زندگی روزمره امروزی بشر وابستگی کامل و شدیدی به این ترکیبات دارد. مثلا کامپوزیت ها یکی از این ترکیبات شیمیایی ساخت دست بشر است که امروزه ارزش افزوده بسیاری به همراه دارد.اگر امروزه به اغلب مجلات مطرح دنیا نگاهی بیندازیم، این ساختارها از نظر ارزشی و نوع استفاده آنها در برخی موارد حرف اول را می زند. تا چندی پیش، بیش از میلیون ها ترکیب ساخته شده توسط بشر متعلق به این ترکیبات بود، اما امروزه حدود بیش از ده ها میلیون ترکیب که در طبیعت وجود ندارد با الهام از طبیعت توسط این ترکیبات ساخته می شود.

جدای از بحث های آموزشی ـ پژوهشی به نظر شما صنعت ایرانی چقدر در بحث های مربوط به مراکز رشد، فناوری های نوین و کسب و کارهای دانش بنیان جدی است؟

توجه به کسب و کارهای دانش بنیان و مراکز رشد خیلی عالی است. در کشور ما هم در این خصوص کارهایی شده است، اما توجه بیشتر و جدی تری را می طلبد. توسعه کسب و کارهای دانش بنیان، مراکز رشد و توجه به فناوری های نوین همراه با ریزه کاری های بسیاری مانند داشتن برنامه مدون و حساب شده، بدون اعمال سلیقه افراد مختلف است. این ریزه کاری ها باعث وجه تمایز ما نسبت به کشورهای پیشرفته شده است. کسب و کارهای دانش بنیان مانند هواپیمایی می ماند که برای اوج و ارتفاع گیری به مواد اولیه ای مانند بنزین و همچنین مراقبت های ویژه نیاز دارد؛ بنابراین باید نیازهای این کسب و کارها در کشورمان مهیا باشد تا مبادا در میانه راه به دلیل نبود امکانات لازم به طور ناگهانی در اوج پرواز سقوط آزاد کند.

همچنین جاده و دست اندازهای این راه هم باید برای هنگام اوجگیری هموار باشد. اگر طی این مسیر سنگلاخ های بی شماری وجود داشته باشد راه به جایی نخواهیم برد، بنابراین ضرورت دارد سکانداران طرح های دانش بنیان برای حرکت و تحقق جهش علمی برنامه ریزی مدونی داشته باشند.

همان طور که طرح های دانش بنیان اروپای مدرن امروزی شکل گرفت. فیدل کاسترو، رهبر انقلاب کوبا علم و صنعت بیوتکنولوژی را با یک منزل ۱۱۰ تا ۱۲۰ متری پایه گذاری کرد. همسر او هر روز برای دانشمندان این حوزه غذا می پخت و برای این افراد می برد و بعدازظهر ها هم خود کاسترو به این افراد سر می زد و از نزدیک جویای پیشرفت کارها و نیازهای کارکنانش می شد. این امر نشان از اهمیت این کار در آن زمان داشت. توجه به این بخش باعث شد امروز شاهد توسعه این مرکز و تحقیقات خیلی خوب بیوتکنولوژی این مرکز باشیم به طوری که سالانه شاهد واردشدن چند میلیارد ارز خارجی در این کشور باشیم. اگر این مرکز هم دستخوش سلیقه ها و افکار خاص می شد، رشد نمی کرد یا متوقف می شد یا آرام پیش می رفت و اینچنین توسعه نمی یافت.

در حال حاضر مهم ترین معضل کار شیمیایی کردن در ایران چیست؟

در کشور ما اغلب دانشجویان در وهله اول به دنبال رشته پزشکی و پس از آن به سراغ رشته های مهندسی راه و ساختمان می روند، اما عده کمی جذب رشته های علوم پایه می شوند. منتها اغلب کشورهای پیشرفته به دنبال این هستند که دانشجویان و آدم های خاص و استثنایی را به علوم پایه مانند شیمی سوق دهند و پس از آن امکانات و شرایط رشد علوم پایه را ایجاد کنند تا پارامترهای مختلف علم و صنعت و تکنولوژی با تفکرات آنان پا بگیرد. اما ما در کشورمان دانشجویان رشته شیمی تربیت می کنیم که در نهایت پس از فارغ التحصیلی بیکار هستند و جذب کاری می شوند که باب میلشان نیست.

بعضی از این افراد حتی به مرحله ای می رسند که پدرشان برای آنان یک مغازه خواربارفروشی به پا می کند و آنان با سابقه تحصیلی بالا مجبور می شوند به کار فروشندگی بپردازند. فرق یک کشور توسعه یافته و نیافته در این مسائل است. دانشجویان متفکر ما گنجینه های ارزشمندی حساب می آیند که ما غافل از آن هستیم.

ما این گنجینه را داریم، اما نمی دانیم با آن چه کار و چطور از آن استفاده کنیم در نتیجه با ندانم کاری های خودمان این ثروت را از بین می بریم و جلوی رشد استعدادهای آنان را می گیریم.

در نتیجه باعث سرخوردگی آنان می شویم. پس اگر راه برای پیشرفت آنان در سایر کشورها باز باشد آنان جذب آنجا می شوند. آن کشورها به جای ما روی این افراد سرمایه گذاری می کنند. آنان به این افراد رفاه و حقوق می دهند، در مقابل از ایده های نو این افراد استفاده می کنند و این امر باعث پیشرفت آن کشورها و فرار نخبه های ما می شود.

شما چرا شیمی را انتخاب کردید؟ چرا مثل خیلی ها نرفتید پزشکی بخوانید؟

من زمانی که وارد دانشگاه شیراز (دانشگاه پهلوی آن زمان) شدم، این دانشگاه سیستم جالبی برای انتخاب رشته دانشجویان داشت.

در این سیستم ورودی های جدید باید یک دوره دو ساله به نام علم و هنر را می گذراندند. آنان پس از پایان این دوره بنابر علایق و استعداد های خود رشته مورد علاقه شان را انتخاب می کردند.

در آن دوره ۲۰۰ دانشجو همدوره من بودند که طبق این شیوه هر یک از این افراد براساس علاقه خود رشته تحصیلی شان را انتخاب کردند. اینک پس از گذشت سال ها، این افراد در قید حیات ـ چه در داخل و چه در خارج ـ همه افراد شاخص و سرشناس و مطرحی شده اند که هر یک با دیدی باز این راه را انتخاب کرده اند.

پدربزرگم حدود ۷۰ تا ۸۰ سال پیش بنیانگذار بیمارستان فیروزآبادی در شهرری بود، به همین دلیل من تصمیم داشتم پس از گذراندن این دوره پایه وارد رشته پزشکی شوم. در یکی از روزهای پایانی این دوره تحصیلی با یکی از اساتیدم که آشنایی دیرینه و قدیمی با خانواده ما داشت به گفت وگو پرداختم. زمانی که او دریافت من قصد ادامه تحصیل در رشته پزشکی را دارم، مرا متقاعد کرد که وارد رشته شیمی شوم. به نظر او افراد دیگری از خاندان ما می توانستند راه پدربزرگم را ادامه دهند.

رفتن به این رشته که فقط دو سال از عمر آن در این دانشگاه می گذشت، ریسک بزرگی بود. در دودلی بزرگی به سر می بردم تا این که عاقبت دل به دریا زدم و خطر این کار را به جان خریدم و وارد این رشته شدم.

دپارتمان شیمی دانشگاه شیراز همراه با تحصیل ما رشد پیدا کرد و من جزو اولین افراد دوره فوق لیسانس این دانشگاه در آن زمان بودم. اولین تزی که ارائه دادم به زبان انگلیسی به چاپ رسید؛ تزی مختصر که همراه با مشکلات زیادی بود.

چاپ نخستین مقاله علمی من در دو صفحه یکی از ژورنال های معتبر دنیا ـ Royal Chemical Society ـ باعث دلگرمی و تشویق من برای انجام کارهای تحقیقاتی بیشتر شد.

هیچ وقت از این که شیمی خوانده اید پشیمان نشده اید؟

نه به هیچ عنوان.

چرا؟

چون این علم رشته ای است که در تمام شئون زندگی انسان های کره زمین به نحوی مورد استفاده قرار می گیرد که اگر به آن توجه زیادی شود، می توان با مدیریت صحیح تولید ثروت کرد. در ضمن ارزش افزوده آن نیز بسیار نامحدود است.

اگر این امکان وجود داشت که به گذشته برگردید آیا دوباره رشته شیمی را انتخاب می کردید؟

بله، حتما.

دنیای بدون شیمی به نظر شما چه دنیایی می توانست باشد؟

دنیا بدون علم شیمی معنا ندارد، چون بدون داشتن این علم، ناتوان از درک بسیاری از مسائل و روابط حیاتی محیط پیرامون خود خواهیم بود. این علم در همه زمینه ها کاربرد دارد.همه وسایل دور و اطرافمان مانند مواد غذایی، شیمیایی، پوشیدنی، دارویی و ترکیبات آن مانند عطرها و رنگ ها یا تجهیزات عمومی که استفاده می کنیم همه مرتبط با علم شیمی است و در هیچ جای دنیا نمی توانیم بدون دخالت این علم به زندگی خود ادامه دهیم.

این علم نیز مانند سایر علوم بر اثر گذشت زمان تکمیل شده و در بستری از اما و اگر های زمان حرکت کرده تا به جایگاه کنونی اش رسیده است.

افق پژوهش های شیمی در ایران را چگونه می بینید؟

به نظر من اگر به مسائل زیربنایی و مهم این علم توجه شود، کشورمان در آینده به سرزمینی آرمانی تبدیل خواهد شد که آرزوی هر کس زندگی کردن در آن خواهد بود.

اگر ما بتوانیم با یک عزم و جزم ملی از تجربه های افراد کارآزموده و متخصص بدون هیچ سیاه و سفیدکردن روابط میان فردی استفاده کنیم شاید بتوان امیدوار بود در آینده ای نزدیک شاهد شکوفایی و درخشندگی ایران برای نسل آینده باشیم.

فرزانه صدقی