رادیو بی بی سی

پیش از سقوط رژیم سلطنتی, دربار و دولت ایران از راه های دیپلماتیک کوشیدند به نحوی دوستان خود در میان دولتمردان انگلیسی را وادارد که از پخش خبرهای مربوط به مخالفان حکومت پادشاهی در برنامه فارسی بی بی سی جلوگیری کنند

امواج در فضا به پرواز در می آیند و صدا را با خود از یک نقطه کره زمین به نقطه دیگر می برند. رادیوها نیز از این جمله اند که صدای انسان ها را از جایی به جای دیگر می رسانند. مسعود بهنود، روزنامه نگار ایرانی در سال ۲۰۰۲، نگاهی به ۶۲ سال فعالیت رادیو فارسی بی بی سی داشت که در زیر گوشه هایی از آن را می خوانید:

اول بار که خبر پخش برنامه ای به زبان آشنای فارسی به تحصیلکرده های تهرانی رسید در سراسر ایران ۵۰ دستگاه گیرنده رادیو در خانه ها بیشتر نبود، جعبه های چوبی و درودگری شده ای به اندازه تلویزیون های ۲۹ اینچ امروزی که از پنج شش سال پیش وارد کشور شده و متظاهرانه در بالای اتاق های پذیرایی خانه های مجلل بزرگان و فرنگ رفته ها جا گرفته بود.

می توان باور کرد که همه آن ۵۰ دستگاه های گیرنده رادیو، در تاریخ هشتم دی ماه ۱۳۱۹ برابر با بیست و نهم دسامبر ۱۹۴۰ روشن شده بود تا صدای گوینده رادیو بی بی سی را بشنود که به زبان فارسی می گفت «اینجا لندن است».

آلمان رقیب بریتانیا در جنگ جهانی هم برنامه ای به زبان فارسی پخش می کرد و صدای گوینده آن هم در خانه هایی که صاحب رادیو شده بودند شنیده می شد، «این رادیو برلن است».در سال ۱۹۴۱ بر اساس گزارش های نظمیه کل کشور، تعداد فرستنده های رادیویی در تهران به ۲۵۰ رسید و تعداد شنوندگان از هزار بالاتر رفت.دستکم تا سال ۱۹۷۸ که ۲۴ سال پیش که انقلاب بیشتر خانه های مجلل و اشرافی را به تصرف خود در آورد و اموال مصادره شده به فروش و نمایش گذاشته شد دوتا از رادیوهای نسل اول در ایران سالم حفظ شده بود که تا هنگام حراج و فروش بر پشت یکی از آنها شماره ثبت نظمیه کرمان دیده می شد.

سه روز پس از شروع به کار برنامه فارسی رادیو لندن، نظمیه رضا شاه از دو مغازه رادیو فروشی در خیابان نادری که نخستین واردکنندگان و فروشندگان گیرنده های رادیویی در پایتخت بودند آرمان و پاپازیان خواست تا فهرست خریداران رادیو را ارسال دارند و به دنبال آن در دستوری به کلانتری های مرکز و شمال تهران و شهرهای مرکزی استان های مرزی خراسان، کرمان و سیستان وبلوچستان، آذربایجان و گیلان و مازندران به آنها ابلاغ شد که ماموران خود را تعلیم دهند تا در گزارش های روزانه، آمدورفت سر شب به خانه های دارای رادیو را گزارش کنند و بنویسند که چند نفر در چه ساعتی به رادیویی با کدام زبان گوش می داده اند.

قصه برخورد رادیو داران زیرک و رند با مامورانی که نه سواد زیادی داشتند تا زبان های خارجی را تشخیص دهند و نه راهی برای اجرای دقیق فرمان مطاع ملوکانه وجود داشت که حضرت اجل سرپاس مختاری ریاست نظمیه آن را ابلاغ کرده بود، خود حکایت شیرین و جذابی است که بعضی از آنها در گزارش ماموران هم منعکس شده است.

دستورعمل نظمیه برای کنترل شنوندگان رادیویی که از نظارت حکومت خارج بود مانند تمام تمهیداتی که در همه دنیا برای کنترل ارتباطات مدرن همگانی به کار گرفته شده به زودی زود با به کار افتادن رادیو ایران که در زمستان سال ۱۳۱۹ با حضور ولیعهد جوان رضا شاه در «بی سیم پهلوی» به کار افتاد به فراموشی سپرده شد.

پیش از سقوط رژیم سلطنتی، دربار و دولت ایران از راه های دیپلماتیک کوشیدند به نحوی دوستان خود در میان دولتمردان انگلیسی را وادارد که از پخش خبرهای مربوط به مخالفان حکومت پادشاهی در برنامه فارسی بی بی سی جلوگیری کنند.

در سال ۱۳۵۷ تعداد فرستنده های رادیویی به زبان فارسی که صدایشان به ایران می رسید به ده رسیده بود که از میان آنها فقط بی بی سی در غرب سیاسی جهان قرار داشت و رادیوهای مسکو، پکن، تیرانا و پیک ایران با ساعت های پخش طولانی تر، شنونده های معدود و مخصوص خود را داشتند که بیشتر آنها کسانی بودند که در دوران جنگ جهانی دوم در متن و یا حاشیه سیاست بودند، اما نسل تازه ای که موضوع و مشکل آخرین پادشاه ایران بود، بیشترشان همان ها بودند که از ابتدای سال ۵۷ به جمع شنوندگان برنامه فارسی بی بی سی پیوستند، به تخمین هزاران برابر شده بودند و هر روز تعدادشان بیشتر از شنوندگان رادیوهای داخلی می شد.

آنها در برنامه های خبری چندین شبکه شبانه روزی رادیویی ملی و منطقه ای و دو شبکه تلویزیونی داخل کشور آنچه را می خواستند نمی یافتند.برنامه فارسی بی بی سی، به این ترتیب در دو مقطع حساس از تاریخ معاصر ایران به عنوان تنها وسیله ارتباطی خارج از نظارت و سانسور حکومت وقت، با افزایش سرسام آور شنوندگانش، حاضر و اثرگذار بوده و به تصور و یا واقعیت دخالت دولت های بریتانیا در سرنوشت ایرانیان دامن زده است.

علاوه بر حضور و تاثیر برنامه فارسی بی بی سی در ماه های پایانی سلطنت رضا شاه و سال آخر پادشاهی محمدرضاشاه باید از دو مقطع دیگر تاریخی هم به عنوان پرشگاه هایی که هم تعداد شنوندگان و هم تعداد مخالفان برنامه فارسی را افزون کرده، یاد آورد.

در نهضت ملی کردن نفت که در میانه قرن بیستم به رهبری دکتر محمد مصدق اتفاق افتاد، برنامه فارسی به جهت پخش کردن برنامه ها و تفسیرها و اخباری که از آن مخالفت با دولت محبوب مصدق و حمایت از شرکت نفت بریتیش پترولیوم به نظر می رسید، اعتماد شنوندگان خود را از دست داد.

نیم قرن پس از آن، با روی کار آمدن اصلاح طلبان در جمهوری اسلامی، برنامه فارسی بی بی سی از سوی محافظه کاران و مدافعان سنتی حکومت دینی به صفت «صدای استعمار پیر» متصف شد و آنها با دادن.

مسعود بهنود