نگاهی اصیل و وفادارانه به متن

نگاهی به نمایش «دایی وانیا» نوشته «آنتوان چخوف» و کارگردانی «اکبر زنجان پور»

آنتوان چخوف یکی از نویسندگان شناخته شده و مهم دنیاست که آثارش به جهت نگاه روشنگرانه، بی پرده و عمیق به روابط انسانی جزء آثار ادبی شاخص دنیا محسوب می‌شود. در بین نمایشنامه‌های این نویسنده، «دایی وانیا» در کنار نمایشنامه‌های دیگری چون «باغ آلبالو»، «مرغ دریایی» و «سه خواهر» به عنوان آثاری که با نگاه به شرایط زندگی عادی و پیوند رفتار اشخاص به تحلیل روابط عمیق و اثرگذار انسان می‌پردازند، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

ویژگی آثار چخوف این است که آنچه به ظاهر به عنوان مسائل کم اهمیت در زندگی اشخاص نمود دارد، منجر به شکل گیری یک اتفاق بزرگ و تاثیرگذار می‌شود. مضمون سرگشتگی عشق و غم و امید بشر در آثار چخوف بهتر از کار هر نویسنده دیگری نمود دارد. چخوف را به عنوان نویسنده آثار بی ماجرا می‌شناسند که با نگاه امپرسیونیسم و نشانه‌های پرمفهوم از وضعیت بشر، آن‌ها را نگاشته است. خلاقیت و نبوغ این نویسنده پیشتاز، بدان جهت است که اهمیت شخصیت در آثار او بیشتر از واقعه و داستان است.

اکبر زنجان پور، هنرمند پیشکسوت تئاتر، در گروه «تئاتر فنی»، اساس کار خود و گروهش را اجرای شاهکارهای بزرگ ادبی دنیا قرار داده است. آثاری از هنریک ایبسن، یوجین اونیل، آرتور میلر و آنتوان چخوف که در طول سه دهه فعالیت هنری این گروه از سوی این کارگردان اجرا شده است. اجرای نمایشنامه‌های شناخته شده و آثار شاخص، نشان از اهمیت درام برای این کارگردان دارد. کارگردانی این نوع آثار به دلیل برداشت مخاطب و ارزش این نوع نمایشنامه‌ها، کار پرتلاش و البته پر ستیزی برای کشف و تحلیل و نبوغ دوباره است. چیزی که می‌تواند به تحلیل جدید و اجرای شایسته این آثار منجر شود.

اکبر زنجان پور در اجرای نمایشنامه «دایی وانیا» بر اساس ویژگی خاص این درام مبنای کارش را بر اهمیت و تحلیل شخصیت‌ها و رفتار آن‌ها گذاشته است. زندگی ساده و رفتار معمولی اشخاص بیشتر از هر چیز برای کارگردان اهمیت یافته است. نگاه اصیل و وفادارانه به متن چخوف را می‌توان در لایه‌های اجرایی این نمایش شاهد بود. کارگردان سعی ندارد بی‌دلیل به اثر یک بار معنایی شعارزده و یا روشنفکری را تحمیل کند. بازی‌های ساده و روان، طراحی حرکات و پرهیز از ایجاد شگفتی بصری نشان از توجه کارگردان به درک و دریافت مفهوم امپرسیونیسم اثر دارد. «فرانک مک مولان» در ارتباط با کارگردانی و تجربه دریافت اجرا برای تماشاگر نظریه قابل توجهی دارد. از نظر مولان ارتعاشات صوتی و تصاویر در نمایش بر قلب و مغز مخاطب تاثیر مستقیم دارد و تاثیر احساسی و عقلی بر جای می‌گذارد. آنچه تجربه تئاتری مخاطب شناخته می‌شود. در اجرای نمایش «دایی وانیا» دریافت مفهوم عشق، ترس، تردید و امید به تجربه حسی و عقلی مخاطب منجر می‌شود؛ تجربه‌ای که شیوه آگاهانه کارگردان در امپرسیونیسم جاری در متن رمزآمیز چخوف است. بازی کارگردان در نقش دایی وانیا یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های نمایش است. دایی وانیا رفتاری معمولی و ساده دارد، اما در پایان به عنوان قهرمان این تراژدی ناگهان عصیان می‌کند. تجربه این بازیگر پیش کسوت در کارگردانی و بازی او در این نقش، حسرت سال‌ها دوری این هنرمند را در صحنه به ما یادآوری می‌کند. محسن حسینی در نقش پورفسور با حرکات ریز و گاهی اغراق شده تکمیل‌کننده این رابطه و هدایت صحیح کارگردان در صحنه است. هرچند برخی دیگر از بازیگران به نوعی با بازی غیرطبیعی و البته کلیشه‌ای سعی دارند یک شخصیت غیر ایرانی را در تجربه مخاطب باورپذیر کنند.

در طراحی صحنه وجود سازه‌هایی شبیه درخت با رنگ خنثی در کنار فضای الوار چوبی، که تا عمق جایگاه تماشگر نفوذ دارد، می‌خواهد یک فضای عمومی‌از خانه و حیاط را به شکل گزاره‌ای به ما نشان دهد، اما در این طراحی نوعی تضاد در کاربرد مشهود است. در این شکل می‌توان خانه و زندگی اشخاص را باور کرد، اما این سازه‌های شبیه درخت با طراحی خشک و لوله، نوعی فضاسازی انتزاعی است که البته نشستن بازیگران در این مکان تا زمانی که نوبت بازی آن‌ها می‌شود، برای مخاطب در درک این محیط و صحنه نوعی سردرگمی‌ایجاد می‌کند. این شیوه، که بازیگران در زمانی که در صحنه کاری ندارند در مقابل تماشاگران نشسته اند، در بسیاری از صحنه‌ها توجه ما به نمایش را دچار مشکل می‌کند و آن فاصله‌گذاری مدنظر کارگردان به شیوه نمایش‌های روایی و ایرانی، چندان با این اجرا هماهنگی ندارد.

گروه «تئاتر فنی» در اجرای نمایش «دایی وانیا» تجربه‌ای موفق را به صحنه آورده است. اهمیت و ارزش آثار یک نویسنده بزرگ چون آنتوان چخوف در اجرای زنده نمایش می‌تواند نمود بیشتری داشته باشد. آنچه می‌توان از اجرای این نمایش دریافت کرد، ارزش قابل توجه این درام است که با درک و نگاه اصیل گروه نمایش به ما انتقال می‌یابد.

نویسنده : شهرام کرمی