در یک قدمی جام مقدس ستاره شناسی

ستاره شناسان موفق به کشف نخستین جهان بیگانه ای شده اند که قابلیت پرورش و رشد بذر های حیات را در دل خود دارد

ستاره‌شناسان موفق به کشف نخستین جهان بیگانه‌ای شده‌اند که قابلیت پرورش و رشد بذر‌های حیات را در دل خود دارد. برای اولین بار سیاره‌ای فراخورشیدی پیدا شده است که احتمالا هم سطحی سنگی مانند زمین دارد و هم در فاصله مناسبی از ستاره مادر خود قرار گرفته است. فاصله‌ای که می‌تواند امکان وجود آب مایع بر سطح آن را فراهم آورد.

جیمز کستینگ، از دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا، درباره این سیاره می‌گوید: این سیاره هیجان‌انگیزترین نمونه از سیارات فراخورشیدی است که تاکنون کشف شده است. این سیاره در اطراف ستاره‌ای از خانواده کوتوله‌های سرخ که در فاصله ۲۰ سال نوری از زمین قرار دارد می‌چرخد. تاکنون در اطراف این ستاره ۴ سیاره کشف شده‌اند که ۲ مورد آنها در نزدیکی کمربند حیات این ستاره قرار دارد جایی که شرایط دمایی برای وجود آب مایع مناسب است و احتمال شکل‌گیری حیات روی آن بالا است. یکی از این دو سیاره در مدت ۱۳ روز یک بار ستاره مادر را دور می‌زند، اما آنقدر به ستاره نزدیک است که آب مایع نمی‌تواند به دلیل دمای زیاد روی آن باقی بماند، اما سیاره دوم که با تناوب ۶۷ روز یک بار این ستاره به نام گلیس ۵۸۱ را دور می‌زند به نظر می‌رسد دمایی مناسب برای وجود آب مایع داشته باشد، اما سیاره جدید که کلیس ۵۸۱ جی نامیده می‌شود در میان دو سیاره سرد و گرم قرار دارد و در واقع در میانه کمربند حیات این ستاره جای گرفته است.

این کشف توسط استیون ووگت از دانشگاه کالیفرنیا و پاول بالتر از موسسه کمبریج در واشنگتن و با کمک تلسکوپ ۱۰ متری کک صورت پذیرفته است. آنها داده‌های رصدی خود را با داده‌هایی که مایکل میور از رصدخانه ژنو با کمک تلسکوپ ۶/۳ متری مجموعه رصدخانه‌های جنوبی اروپا در شیلی به دست آورده بودند مقایسه کرده و به این نتیجه رسیده‌اند. بررسی‌های انجام شده از تاثیر گرانشی این سیاره بر ستاره مادر نشان داده بود که ممکن است دو سیاره دیگر در اطراف این ستاره در حال چرخش باشند که به این ترتیب مجموعه سیارات این ستاره را به عدد ۶ می‌رساند. یکی از آنها به نظر می‌رسد حدود ۷ برابر جرم زمین جرم دارد و یک ابر زمین به شمار می‌رود. فاصله دور این سیاره از ستاره مادر که باعث دوره مداری ۴۳۳ روزه برای آن شده است احتمال وجود آب مایع روی آن را کاهش می‌دهد، اما سیاره دیگر یا گلیس ۵۸۱ جی، با دوره‌مداری ۳۷ روز دقیقا در میانه کمربند حیات این ستاره جای گرفته است و جرم آن بین ۳/۱ تا ۳/۴ برابر جرم زمین تخمین زده شده است. جرم به نسبت پایین این سیاره می‌تواند نشانه‌ای از آن باشد که این سیاره مانند زمین از سنگ ساخته شده باشد.

پیش از این سیارات غول‌پیکر گازی در کمربندهای حیات ستاره‌های دیگر یافت شده بودند، اما به دلیل ساختار گازی و مشتری مانندی که دارند نمی‌توانند میزبان حیات باشند.

با فرض صحت داده‌های به دست آمده درباره این سیاره باز هم نباید انتظار شرایطی کاملا مشابه زمین را داشت. این سیاره به دور ستاره کوتوله قرمزی کم جرمی می‌گردد که میزان درخشش آن تنها یک درصد خورشید ما است به دلیل همین تابش کم‌نور و گرمای کمتری نسبت به خورشید در این ستاره تولید می‌شود و در نتیجه کمربند حیات این ستاره برخلاف خورشید ما بسیار نزدیک به ستاره مادر است. به دلیل همین نزدیکی سیاره به ستاره مادر تاثیرات گرانشی ستاره ـ سیاره خود را بیشتر از سیستمی مانند منظومه شمسی نشان می‌دهد به همین دلیل انتظار می‌رود این سیاره در مدار خود اصطلاحا قفل شده باشد.

یعنی تحت تاثیر نیروهای گرانشی ستاره مادر اتفاقی مانند آنچه برای سیستم زمین ـ ماه افتاده است برای آن نیز رخ داده باشد و همیشه یک سوی این سیاره رو به ستاره مادرش باشد. به این ترتیب این سیاره در یک نیمه‌روزی بی‌پایان و در یک نیمه‌شبی بی‌پایان را تجربه می‌کند. برآوردهای اولیه نشان می‌دهد که در قسمت روز دائمی این سیاره دما به حدود ۷۱ درجه سانتی‌گراد بالای صفر و در قسمت تاریک این سیاره دما به منفی ۳۴ درجه سانتی‌گراد برسد. به این ترتیب جایی در میانه مرز تاریک و روشن دایمی این سیاره دما بسیار معتدل و شرایط برای پیدایش و رشد حیات بسیار عالی خواهد بود. در چنین شرایط شما روی این منطقه از سیاره شاهد گرگ و میشی دائمی خواهید بود جایی که خورشیدش در حال طلوع یا غروبی ابدی باقی خواهد ماند.

این کشف البته فقط از این جهت مهم نیست که سیاره‌ای با شرایط شبیه به زمین را در عالم پیدا کرده است بلکه نشان می‌دهد ما در آغاز راهی طولانی هستیم این سیاره نخستین سیاره از بی‌شمار سیاره این گونه است که کشف شده است. به نظر می‌رسد ۱۰ تا ۲۰ درصد سیارات فراخورشیدی چنین وضعیتی را دارند که در این صورت تنها در کهکشان راه شیری باید انتظار یافتن ۲۰ تا ۴۰ میلیارد دنیای قابل زیست را داشته باشیم.

البته درباره این سیاره هم هنوز باید تحقیقات بیشتری صورت گیرد. با وجود این که این سیاره شرایط اولیه حمایت از حیات را دارد، اما هنوز نمی‌توان در این باره مطمئن بود. یک راه این که ببینیم این سیاره چقدر زیست‌پذیر است بررسی طیف آن است. با کمک طیف‌نگاری می‌توان فهمید که جو احتمالی سیاره از چه عناصری تشکیل شده و چه درصدی از عناصر لازم برای شکل دادن به حیاتی که ما می‌شناسیم در آن وجود دارد، اما به دلیل نزدیکی این سیاره به ستاره مادر، نور ستاره مادر مانع طیف‌نگاری از این سیاره با فناوری امروز می‌شود و در نتیجه باید این سیاره را در فهرستی از بهترین نامزدهای سیارات زیست‌پذیر جهان قرار داد و منتظر فناوری‌های بعدی برای بررسی بیشتر آن بود.

این سیاره نو یافته بشارتی است بر انبوهی از سیارت این گونه که به زودی کشف خواهند شد. در ماه‌های گذشته بحث سیارات زمین بارها مورد توجه قرار گرفته است. چندی پیش در جریان کنفرانس تد یکی از مسوولان رصدخانه فضایی کپلر اعلام کرد یافته‌های اولیه ده‌ها نامزد از سیارات زمین مانند را آشکار کرده است. یک گروه تحقیقاتی نیز چندی پیش اعلام کرده بود با ادامه روند فعلی باید منتظر اعلام کشف اولین دنیای زمین مانند در اردیبهشت ماه سال آینده باشیم. از سوی دیگر نسل جدیدی از ابزارهای دقیق در راه است.

کپلر به جمع‌آوری داده‌های خود ادامه می‌دهد و طرح تلسکوپ یورو ۵۰ نوید بخش تلسکوپ‌های غول‌پیکر زمینی است که می‌توانند با دقت بالاتری سیارات کوچک و زمین مانند فراخورشیدی را پیدا کنند. از سوی دیگر بسیاری امیدوارند زمانی که تلسکوپ فضایی جیمز وب جانشین تلسکوپ فضایی هابل شود شانس یافتن دنیاهای زیست‌پذیر نیز به طور چشمگیری افزایش پیدا کند. اما با وجود این که هنوز وب‌سایت رسمی سیارات فراخورشیدی ناسا شمارشگر سیارات فراخورشیدی زمین مانندش را روی صفر نگاه داشته است و مشغول بررسی عرفی این سیاره به عنوان زمین مانند است اعلام خبر این کشف موجی از هیجان را در مجامع علمی ایجاد کرده است. فیروز نادری که پیش از این مدیریت طرح سر منشا در ناسا را بر عهده داشت در کامنتی نوشته است زمانی که من مدیر طرح سر منشا بودم انتشار چنین خبری رویای ما به شمار می‌رفت. سارا سیگر، یکی از پیشگامان کشف سیارات فراخورشیدی نیز این کشف را اتفاقی مهم در دنیای شکارچیان فراخورشیدی‌ها ارزیابی کرده است.

عصر جدیدی آغاز شده است که در آن زمین دیگر تنها سیاره زیست‌پذیر عالم نیست و شاید ما یک گام دیگر به کشف دنیایی زنده در فراسوی زمین نزدیک‌تر شده باشیم اتفاقی که می‌تواند نحوه تفکر و زیستن ما روی زمین را تغییر دهد.

پوریا ناظمی