نگاه یک سویه تلویزیون در انتظار پیام های کوتاه

مشارکت اس ام اسی در تلویزیون

اواسط ۱۹۷۰ بود که در امریکا و برخی کشور های اروپایی، تلویزیون، رسانه لجوج و یک سویه، با نمایش برنامه های «in phone» تمام تلاشش را برای دوسویه بودن ارتباطش با مخاطبان انجام داد.«in phone» ها برنامه هایی بودند که به مخاطبان، اجازه برقراری تماس تلفنی با خود را می دادند. مخاطبان می توانستند از طریق ارتباط تلفنی مستقیم نظر دهند یا در بحث شرکت کنند.

کم کم بسیاری از برنامه های تلویزیونی راه «in phone» ها را در پیش گرفتند و حتی اگر اجازه پخش صدای بینندگان شان را نمی دادند، روابط عمومی ها را موظف به شنیدن حرف هایشان می کردند. دیگر نیازی نبود تا پیامت را در بسته های پستی بپیچی و هفته ها و حتی ماه ها به انتظار خوانده شدنش بنشینی.

اما ماجرا به اینجا هم ختم نشد. تلویزیون ها که هنوز انگ یک سویه بودن را بر پیشانی شان یدک می کشیدند،دست به دامان فناوری های نوین ارتباطی شدند.کمی بعد ارتباطات آنلاین و پیام رسانی به واسطه ایمیل روی کار آمد. اما در ایران این شیوه ارتباط با رسانه ها به خاطر در دسترس همگان نبودن این فناوری، چندان توفیقی نیافت. چند سال بعد به مدد مجهز شدن مخاطبان تلویزیونی به فناوری تلفن همراه، چاره جدیدی برای ارتباط متقابل مردم و تلویزیون اندیشیده شد. بله. ارتباط از طریق «اس ام اس» این شیوه تازه بود.

عمر مشارکت اس ام اسی در برنامه های تلویزیونی، به ۴ سال هم نمی رسد. رفته رفته، اس ام اس هایی که در آغاز تنها پیوند میان مسابقه های تلویزیونی و مخاطبان بودند، به ابزاری برای شرکت در برنامه های مختلف و ارسال نظر ها بدل شدند. اس ام اس ها کار روابط عمومی ها را برای گوش دادن به صدای مخاطبان آسان تر کردند. حالا برنامه ها یا با واسطه تلفن همراه دست اندرکاران شان یا به مدد شماره های انحصاری که شرکت های وابسته به مخابرات در اختیارشان می گذاشتند، چرخ کند دوسویه بودن را پیش می بردند.

استفاده از امکانات اس ام اس برای ارتباط با تلویزیون تا آنجا قوت گرفت که حدود سه سال پیش، مخاطبان برنامه عصرگاهی شبکه سه، این ابزار را نه تنها در رساندن پیشنهادشان برای بهبود اوضاع برنامه یا شرکت در مسابقه اس ام اسی، که برای انتقاد به وضعیت ظاهر مجری برنامه به کار گرفتند.

مشارکت اس ام اسی، بینندگان را از اشغالی های پایان ناپذیر تلفن برنامه ها و صندوق های پستی که گاهی می شد به اعتبارشان شک کرد نجات داد و این فرصت را فراهم آورد که در همان لحظه که برنامه حساس ترین لحظه هایش را سپری می کند، پیامی بفرستند و کوچک ترین نکات را به مجریان و سازندگان تذکر دهند.

گذشته از آسان بودن انتقال پیام از طریق اس ام اس و هزینه پایینش، زبان خاص اس ام اس هم در گسترش این شیوه پیام رسانی بی تاثیر نبود. حالا مخاطبان جوان و حتی میانسال برنامه ها می توانستند بی هراس از شنیده شدن صدایشان، تشخیص جنسیت و هویت شان، پیام شان را با هر لحن و واژه یی که انتقالش را آسان می کرد، ارسال کنند. مخاطبان خود را پشت گوشی های تلفن همراه پنهان کرده بودند و لابه لای نظر هایشان، از شخصی ترین دغدغه هایشان سخن می گفتند و مطالباتشان را با سازندگان برنامه ها در میان می گذاشتند.

اما آیا خصلت رسانه یی چون تلویزیون، افزایش مشارکت ها را بر می تابد؟ حسینعلی افخمی، عضو هیات علمی دانشکده ارتباطات علامه طباطبایی، معتقد است؛ «تلویزیون در ایران یا هر کشور دیگری، خصلتاً یک رسانه محافظه کار است. برخلاف مطبوعات که اغلب جهت گیری دارند، تلویزیون ها تنها در دوره های بسیار محدودی نقش رادیکال را بازی کرده اند.»از نظر افخمی، گذشته از این وابستگی تلویزیون به حکومت، به دلیل تمرکز تکنولوژی تلفن همراه در دست طبقه متوسط به بالا در اجتماع می توان خیال جلب مشارکت گسترده مردمی از هر گروه و سنی را از سر بیرون کرد.

مخاطبان با بیان خواسته هایشان از این طریق خود را در کنار سازندگان برنامه ها می بینند و در تلاش اند کاستی های برنامه شان را گوشزد کنند و آن را در جهت مورد نظر خود هدایت کنند. اما دکتر مسعود کوثری، مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران نظر دیگری دارد؛ از نظر او« موبایل یا اس ام اس می تواند به عنوان یک کانال برگشت به کمک رسانه بیاید و وجه تعاملی را تا این حد که مخاطبان تلویزیون تا حدودی بتوانند موافقت یا مخالفت خودشان را نسبت به یک برنامه ابراز کنند، عمیق تر کند. اما هنوز اس ام اس تا این اندازه گسترده نشده که به مشارکت واقعی مخاطب در رسانه منجر شود بلکه می توان گفت تا حدودی جای روابط عمومی ها را گرفته است.»از نظر کوثری این حداقل مشارکت مخاطبان در تلویزیون است و بیشتر شدن مشارکت مخاطب در این رسانه، به کارگیری شیوه های مختلفی را طلب می کند و نباید تمام بارش را بر دوش اس ام اس انداخت.

چند ماه پیش بود که مشارکت اس ام اسی در برنامه «شب شیشه یی»، به شکل غیرقابل تصوری بالا رفت. ماجرا از طرح دغدغه آشنای بینندگان در این برنامه آب می خورد. شب شیشه یی نظرسنجی یی در مورد طرح امنیت اجتماعی نیروی انتظامی که در آن زمان روزهای اوجش را پشت سر می گذاشت، طرح کرد. اما چه شد که از آن پس در برنامه های دیگر تلویزیونی، کمتر شاهد چنین آمار بالایی در خصوص مشارکت تلویزیونی بوده ایم؟ کوثری این روند را اینگونه توضیح می دهد؛«در مورد برخی موضوعات حساس اجتماعی اس ام اس مثل یک رای گیری می تواند عمل کند. به عنوان یک رسانه تکمیلی اس ام اس به کمک تلویزیون می آید. شاید بتوان گفت موبایل و اس ام اس از طریق دموکراتیزه کردن رسانه باعث می شوند که مشارکت بالقوه اجتماع امکان پذیر شود. اما این مشارکت همگانی کمتر به فعلیت می رسد. باز هم این قشر متوسط هست که درگیر این مسائل است و فناوری لازم هم برای شرکت در بحث را دارد. براساس تجربه هایی که برنامه های مختلف داشتند، می توان گفت این مشارکت بیشتر وابسته به طرح موضوعات جذاب و حساس برای مخاطب است، تا ماهیت برنامه های تلویزیونی.»

گذشته از این مسائل، موانع دیگری هم هست که ما را وادار می کند در صراحت این نظرسنجی ها تردید کنیم. در تلویزیون هم مانند هر رسانه یی با فیلتر های بسیاری روبه رو هستیم و البته خصلت انتقاد ناپذیر این رسانه و دولتی بودنش به افزایش میزان و قدرت این فیلتر ها کمک می کند. حتی اگر هم تصور کنیم تمام مخاطبان تلویزیون، امکان ارسال نظر هایشان را به واسطه اس ام اس دارند، می توانیم بگوییم آنچه مورد توجه مسوولان برنامه ها قرار می گیرد، تنهاآرایی است که بنیاد برنامه های تلویزیونی را در معرض خطر نمی گذارد. مشارکت اس ام اسی در برنامه های تلویزیونی، اغلب به موارد جزیی محدود می شود و در بسیاری برنامه ها هم از ارسال نظر برای به دست آوردن جوایزی که برای فرستنده های پیام در نظر گرفته شده، فراتر نمی رود.

لی لی اسلامی