لزوم پرورش فضایل اخلاقی

انسان اگر فضایل اخلاقی را در خود پرورش دهد و عقل را به فعلیت برساند, دنیا را به گونه ای دیگر می نگرد و دوستی و دشمنی اش بر اساس ملاک ها نه حبّ و بغض شخص و گروهی می شود

انسان اگر فضایل اخلاقی را در خود پرورش دهد و عقل را به فعلیت برساند، دنیا را به گونه‌ای دیگر می نگرد و دوستی و دشمنی‌اش بر اساس ملاک‌ها نه حبّ و بغض شخص و گروهی می‌شود. مهم‌ترین عامل خودسازی و تزکیه رسیدن به فضایل اخلاقی است و یکی از راه‌ها ی آن پرورش و تکمیل نفس و سیر و سلوک و نیل به مقام قرب الهی است. فضیلت انسان در کمال نهایی او و کمال نهایی انسان هم رسیدن به مقام قرب الهی است. هر صفتی که انسان را در مقام قرب بالا برد یا زمینه را برای سیر صعودی به سوی خدا فراهم سازد فضیلت محسوب می شود. در اسلام روح ارزش‌ها ی انسانی قرب به خداوند متعال است و قرب به خدا غایتی است که برای حرکت انسانها مقدر شده، لیکن همه انسانها در صراط مستقیم حرکت نمی کنند و به مقام قرب الهی نایل نمی شوند.

در نهاد انسان فضایل و مکارم اخلاق ریشه دارد. اخلاق نیک ارزش‌ها یی هستند که با روح ملکوتی انسان سنخیت و تناسب دارند و با پرورش آنها وجود انسانی او کامل می شود تا به مقام قرب می رسد. ذات مقدس پروردگار جهان سرچشمه همه کمالات است و انسان چون بر فطرت الله آفریده شده راه رسیدن به عالم عالی را بهتر می تواند طی کند. همه انسانها در همه اعصار، عدالت، ایثار، راستی، درستی، امانتداری، احسان، نیکوکاری و به طور کلی تمامی صفت‌ها ی پسندیده را درک می کنند و بر خوبی آنها اتفاق نظر دارند. خداوند می فرماید؛ و قسم به نفس و آن که او را نیکو و معتدل بیافرید و راه انحراف و تقوا را به او الهام نمود. همانا رستگار شد کسی که نفس خویش را تزکیه نمود و زیانکار شد کسی که او را آلوده ساخت.می دانیم که هر انسانی اخلاق خوب و بدی دارد که در درون جان و روان او ریشه دوانیده است. مثلا دوست دارد که خود و دوستانش همیشه سعادتمند و موفق باشند و دشمنش هر کس که می خواهد باشد شکست خورده و گرفتار باشد.

اما اگر همین فضایل اخلاقی خود را پرورش داده و احیا نماید و عقل را به فعلیت برساند، دنیا را به گونه‌ای دیگر می نگرد و دوستی و دشمنی‌اش بر اساس ملاک‌ها می شود نه حبّ و بغض شخص و گروهی. اگر محور فکر او حب خدا باشد و تنها منشا همه دوستی‌ها را دوستی خداوند دانسته. بنده‌ای مطیع می شود و زندگی خود را بر مبنای رضای الهی قرار می دهد. چنین شخصی در فرمانبرداری‌ها یش به هیچ چیز جز فرمانبرداری از خدا نظری ندارد؛ مثلا اگر هیچ نفعی و ثوابی برای فرمانبرداری به او ندهند باز امر پروردگار را اطاعت می کند، یعنی خداوند را سزاوار اطاعت و پرستش می داند و در برابر فرمان الهی مطیع محض است.در چنین هنگامی فضایل اخلاقی و ملکات فاضله در او بارور و شکوفا می شود و به مقام اخلاص و فنا فی الله دست می یابد؛زیرا اسباب تکامل و تقرب الی الله را فراهم نموده است.خداوند می فرماید؛اگر از مقربان است و در نهایت راحت و آرامش و روح و ریحان قرار دارد و در بهشت پرنعمت جای می گیرد.

قرب به خدا از قرب‌ها ی متعارف و معمول در جامعه نیست، یعنی نه قرب زمانی است، نه قرب مکانی و نه قرب مجازی و تشریفاتی، بلکه قرب به خدا امری واقعی است و بندگان شایسته خداوند واقعا به او نزدیک می شوند و بر عکس بندگان گنهکار و اقعا از خدا دور می شوند. انسان به سبب ایمان و عمل صالح می تواند و جود خویش را کامل و کامل تر کند تا به مقام مقربین نایل شود و از آن سرچشمه هستی و منبع کمال فیوضات بیشتری دریافت نماید. هر کس به مقدار سعی خود به مرتبه‌ای از قرب نایل می شود. بنابر این باید برای رسیدن به مقام مقربین کوشید که نهایت کمال انسانی است.در این راه باید شخص مقرب ایمانی قوی داشته باشد.ناگفته پیداست که ایمان به خداوند متعال زیر بنای کمالات نفسانی و حرکت به سوی قرب الهی است.سالک باید قبل از حرکت،مقصد و غایت حرکت خویش را روشن و مسیر خود را معین نماید و گرنه به مقصد نخواهد رسید.

ایمان به خدا به حرکت و تکاپوی انسان جهت می دهد و مقصد او را روشن می سازد.شخص بدون ایمان از پیمودن صراط مستقیم تکامل عاجز می ماند. قرآن کریم می فرماید؛کسانی که به قیامت ایمان ندارند از راه راست منحرفند.بنابر این اگر ایمان به قیامت نباشد انسان در انتخاب و پیمودن راه به انحراف می افتد و کسی که از راه راست منحرف شد به ضلالت و گمراهی کشیده می شود. در نتیجه می توان گفت انسانی که در راه خود سازی حرکت کند و می خواهد به مقام مقربین برسد باید ابتدا برای تقویت نیروی ایمان خویش بکوشد که هر چه ایمانش برتر و قوی تر باشد به در جات بالاتری از کمال بار می یابد.تا جایی که در سایه ایمان عاشق خدا می شود.