فراموش شده در مدارس

یكی از مكان های آموزشی مهم در مدرسه ها آزمایشگاه است كه در چند سال اخیر, به رغم تأكیدات فراوان دست اندركاران نظام آموزشی بر اهمیت آن, مهجور مانده و روز به روز بر مهجوریت آن افزوده می شود

تا چند روز دیگر، دگرباره گردونه تعلیم و تربیت، آغاز به كار خواهد كرد و فعالیت های آموزشی دانش آموزان در مدرسه ها شروع خواهد شد.

یكی از مكان های آموزشی مهم در مدرسه ها آزمایشگاه است كه در چند سال اخیر، به رغم تأكیدات فراوان دست اندركاران نظام آموزشی بر اهمیت آن، مهجور مانده و روز به روز بر مهجوریت آن افزوده می شود.

مؤلف یادداشت حاضر كه قریب سی وچند سال در دبیرستان های كشور تدریس داشته، علل این مهجوریت و راه های برون رفت از آن را توضیح داده است.

یادگیری علوم تجربی (فیزیك، شیمی، زیست شناسی) نیازمند آزمایش های عملی و آزمایشگاه است. با انجام آزمایش است كه انگیزه خلاقیت، نوآوری و پرسشگری در دانش آموزان، بیدار و شكوفا می شود. در آزمایشگاه است كه دانش آموزان نسبت به پدیده های زیستی، كنجكاو و علاقه مند می شوند و در نهایت، تفسیر نتایج حاصل از آزمایش است كه موجب تقویت حس پژوهش و تحقیق در آنها می گردد. با كمال تأسف، در مدارس ما این مهم به فراموشی سپرده شده و فارغ التحصیلان مدارس و دانشگاه های ما از پژوهش و تحقیق جدی گریزان اند.آموزش و پرورش ما ابتدایی ترین حق دانش آموزان در امر یادگیری علوم تجربی یعنی مشاهده علمی را با دلایل گوناگون از آنها سلب كرده است.

با وجود تألیف فعالیت های آزمایشگاهی در كتاب های درسی دوره دبیرستان و پیش دانشگاهی توسط سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، در مدارس، بهایی به آنها داده نمی شود! مدارس ما یا آزمایشگاه ندارند و یا اگر دارند، تجهیزات لازم را ندارند و اگر هر دو را دارند، ساعت آزمایشگاه در برنامه درسی گنجانده نشده و اگر هر سه را دارند، فاقد مربی علاقه مند به انجام آزمایشات هستند و اگر هر چهار مورد وجود دارد، در امتحانات نهایی و كنكور سراسری به این مهم بها داده نمی شود و سؤالی از فعالیت های آزمایشگاهی طرح نمی گردد زیرا طراحان نیز خود به این امر واقف اند كه در مدارس ما دانش آموزان با كلمه آزمایش و آزمایشگاه بیگانه اند.

بنابراین در آموزش و پرورش ما دانش آموز تنها مطالبی را به خاطر می سپارد كه معلمش در امتحانات از او می خواهد و معلم هم مطالبی را آموزش می دهد كه در امتحانات نهایی یا كنكور سراسری مطرح می شود. بدین ترتیب سؤالات كنكور سراسری الگوی تدریس مدرسان می شود كه در آن اثری از آزمایش و آزمایشگاه وجود ندارد.

افزایش تیراژ سالانه كتاب های كمك آموزشی و نمونه سؤالات امتحانات نهایی و كنكور سراسری، بیانگر این فاجعه است كه تنها نوع و نحوه طرح این سؤالات به معلمان و دانش آموزان ما خط می دهد و در این میان، برنامه درسی و محتوای كتاب های درسی، نقش چندانی در این امر ندارد.

بررسی چند نمونه از این گونه سؤالات، عمق فاجعه را بیشتر نشان می دهد زیرا قسمت اعظم آنها از سطوح اولیه یادگیری فراتر نمی روند و بیشتر، حافظه را می سنجند تا خلاقیت را. بدون اغراق، این گونه سؤالات قاتل استعدادهای دانش آموزان اند، زیرا ریشه كنجكاوی و خلاقیت، نوآوری، تحقیق و پژوهش را در آنها می خشكانند.

دانش آموز علوم تجربی كه بدون مشاهده حتی یك سلول در زیر میكروسكوپ- هرچند با رتبه بالا- از سد كنكور عبور می كند، مسلماً در نهایت، یك محقق یا پژوهشگر نخواهد شد.

سؤالات كنكور سراسری ما متأسفانه از انتخاب دانش آموزان خلاق عاجزند و چه بسا دانش آموزان خلاق و نوآور را از راه یابی به دانشگاه ها محروم می سازند.

به نظر می رسد در نهایت باید دست به دامن اداره كل سنجش و ارزشیابی آموزش و پرورش و همچنین سازمان سنجش و آموزش كشور شویم و از آنها عاجزانه طلب كنیم كه با طرح سؤالاتی از فعالیت های آزمایشگاهی، تحولی در روش تدریس و انجام آزمایشها توسط معلمان ایجاد كنند كه در صورت تحقق این امر، مسلماً شاهد ظهور تغییرات زیر در مدارس خواهیم بود.

* دانش آموزان و اولیای آنها خواستار انجام آزمایش ها توسط معلمانشان خواهند شد.

* معلمان برای ایجاد فضایی به نام آزمایشگاه یا تجهیز آن، به مدیران مدارس فشار خواهند آورد.

* مدیران مدارس ملزم به تجهیز آزمایشگاه و تعیین ساعت و مربی برای آن خواهندشد.

* دانش آموزان و اولیای آنها به مدارسی روی خواهند آورد كه آزمایشگاه مجهزتری داشته باشد.

* آموزشگاه های آزاد نیز به آزمایشگاه مجهز شده و در تبلیغات خود جهت جذب داوطلبان بیشتر، به تجهیزات آزمایشگاهی خود تكیه خواهند كرد.

و در نهایت دانش آموزان خلاق، پژوهشگر و علاقه مند به تحقیق، وارد جامعه و دانشگاه خواهند شد.

* حسین حسین نژاد قندی؛ دبیر بازنشسته زیست شناسی