پاسخ به پرسشی درباره تک فرزندی

داشتن فرزند دوم تصمیمی است کاملا خصوصی که زن و شوهر باید فقط به خاطر خودشان و درست مانند تصمیم به بچه دار شدن , براساس نیاز, امکانات و تقسیم مسوولیت ها بگیرند

«دختر ۹ ساله‌ای داریم که باوجود تلاش ما، ناخواسته تک‌فرزند مانده است...

همه سعی خود را برای جبران جای‌ خالی خواهر یا برادر نداشته‌ او کرده‌ایم و حتی برنامه‌ریزی کرده‌ایم دوستانش را به خانه دعوت کند. دخترمان را برای شرکت در گروه‌های مختلف دوستانه تشویق می‌کنیم و همراهش به پارک و گردش می‌رویم، حتی با او به تماشای کارتون می‌نشینیم. با این همه دلمان برایش می‌سوزد و احساس گناه می‌کنیم. نمی‌دانیم چگونه بدون اینکه احساس کمبود کند قانعش کنیم؟ نمی‌خواهیم موضوع را به خدا و خواست او نسبت دهیم چون می‌ترسیم در دیدگاه او به خدا خدشه وارد شود یا روی تربیت مذهبی‌اش اثر بگذارد. لطفا ما را راهنمایی کنید.»

موضوع بسیار مهمی که در این رابطه وجود دارد و گاهی آن را فراموش می‌کنیم، این است که داشتن فرزند دوم تصمیمی است کاملا خصوصی که زن و شوهر باید فقط به خاطر خودشان و درست مانند تصمیم به بچه‌دار شدن‌، براساس نیاز، امکانات و تقسیم مسوولیت‌ها بگیرند. آنها باید ببینند فرصت، امکانات و شرایط ورود بچه دوم را دارند یا نه؟ آیا برنامه‌ریزی درستی دارند که با ورود بچه دوم وقتی که به فرزند اول تخصیص می‌دهند، ناگهان تغییر قابل‌توجه و آسیب‌رسانی نکند؟ درست است که تا حدی تصمیم والدین برای آوردن یا نیاوردن بچه دوم، به خاطر فرزند اول است اما نباید رفتار اشتباه و کلام نادرست باعث شود کودک حس کند محق است در این زمینه اظهارنظر کند و تصمیم نهایی را بگیرد! اصلا هیچ ضرورتی به شروع بحث‌های این‌چنینی نیست.

اگر بچه‌ها در این مورد وارد بحث شدند هم باید با مهربانی و جدیت بگویید: «این تصمیم، تصمیم بزرگ‌ترهاست، عزیزم!» بحث را قطع کنید و بگویید: «نمی‌خواهم در این رابطه صحبت کنیم.» چه لزومی دارد فرزند شما بداند خواسته و تصمیم شخصی شما به چه دلیل اجرا نشده است یا مثلا بیمار هستید یا همسرتان دچار مشکلات اقتصادی، شغلی و... است و به همین دلیل تصمیم گرفته‌اید به داشتن یک بچه اکتفا کنید؟ البته گاهی والدین در این رابطه درست عمل می‌کنند اما دیگران دخالت می‌کنند. اگر اطرافیان در این مورد اظهارنظر کردند و به بچه یاد دادند از بابا یا مامانت بپرس چرا دخترخاله یا پسرعمویم خواهر، برادر دارد و من ندارم، بسیار مودبانه و مهربان در حضور جمع بگویید: «عزیزم! پدر و مادر تو با پدر و مادر بچه‌های دیگر فرق دارند. همان‌طور که می‌دانی، قوانین و حد و حدود خانه ما هم با آنچه آنها در خانه‌شان دارند، متفاوت است. اگر ما تصمیم بگیریم بچه دیگری به دنیا بیاوریم، حتما به تو خواهیم گفت. پس خودت را با کسی مقایسه نکن.»

مساله مهم دیگر، باور نادرستی است که باعث می‌شود بعضی والدین از اینکه به هر دلیلی فقط یک بچه دارند، احساس گناه کنند؛ باور مساوی دانستن تک‌فرزندی با ناقص بودن قواعد تربیتی یا مشکل‌دار بودن بچه یکی‌یکدانه، در حالی که اصلا این‌طور نیست که بچه خانواده‌ای با ۲ یا ۳ خواهر- برادر از نظر عاطفی و رفتاری یا سلامت روان از بچه‌ خانواده‌ای تک‌فرزند بهتر باشد. این موضوع کاملا به رفتار صحیح والدین در خانواده بستگی دارد یعنی اگر شما امکانات خانه را درست بین اعضای آن تقسیم کنید، اگر احترام به حقوق اعضای آن را ضروری بدانید، هیچ فرقی نمی‌کند این اعضا ۳ نفر باشند یا ۵ نفر و بیشتر. کاری که در حال حاضر شما برای دختر ۹ ساله‌تان انجام می‌دهید، کاملا درست است. او در سنی است که از حضور در گروه دوستان بیشتر حس رضایت و سودمندی خواهدداشت تا مثلا بودن با یک نوزاد یا کودک ۳ ساله.

تنها اشتباه شما دخالت دادن مستقیم یا غیرمستقیم او در چنین تصمیم‌گیری مهمی است. حس گناهتان هم از اینجا ناشی می‌شود که به او وعده وعید داده‌اید که ما داریم سعی می‌کنیم برایت خواهر یا برادری بیاوریم و حالا حس می‌کنید خلاف وعده‌تان عمل کرده‌اید در حالی که این‌طور نیست. شما زیاده‌روی کرده‌اید و حالا باید رفتار و گفتارتان را متعادل کنید. او را با خانواده‌هایی شبیه خودتان که زیاد هم هستند و افراد موفق تک‌فرزند آشنا کنید و هرگز دیگر به این موضوع نپردازید که شاید نقص و کمبود به او تحمیل شده باشد. نمونه‌های زیادی را دیده‌ام که پدر و مادر فقط به اصرار دختر یا پسر ۱۰ ساله خود اقدام به بچه‌دار شدن مجدد کرده‌اند و حالا بسیار پشیمان‌اند. بچه‌ها نمی‌دانند دعوت بچه‌ای که به خواسته ما پا به خانه‌ می‌گذارد، چه مسوولیت بزرگی است و مثل هر خواسته دیگر، داشتن خواهر یا برادر را طلب می‌کنند. شمایید که باید شرایط را بسنجید. دنیای کودک ۱۰-۹ ساله کاملا با نوزاد یا کودک نوپا تفاوت دارد پس چرا والدین به خاطر او دست به عملی بزنند که سودی هم برایش ندارد؟ بهترین فاصله‌ سنی بچه‌ها ۳ تا ۵ سال است. البته حتی این هم قانون نیست و باز هم تصمیم با شماست. فقط از نظر علمی دنیای چنین کودکانی و بودنشان در دوره‌های رشدی مناسب و تقریبا یکسان می‌تواند برایشان سودمند باشد و توصیه کارشناسان چنین است.

تصور نکنید بچه تک‌فرزند شما نسبت به دیگر بچه‌ها کمبود و نقصی دارد چون تربیت و رفتار درست شما ملاک است، نه تعداد بچه‌ها.

دکتر میترا حکیم شوشتری

فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران