جغد جدید

کشف گونه ای جدید از جغدها در جزیره لامبوک اندونزی

در فوریه ۲۰۱۳، گونه جدیدی از جغد در جزیره لامبوک به همت پژوهشگران سوئدی کشف شد. جغد جدید به نام جغد رینجانی با نام علمی Otus jolandae که نوعی مرغ حق است به‌وسیله صدای ویژه‌اش شناسایی شده و تا مدت‌‌ها به دلیل شباهت پرهای زینتی‌اش با گونه دیگری از جغد به نام Otus magicus که متداول‌تر است، اشتباه گرفته می‌شد.

اما کار میدانی در سال ۲۰۰۳ نشان داد که آواز قلمروطلبی گونه جدید کاملا متفاوت از O. magicus است. این گونه در ارتفاع ۲۵ تا ۱۳۵۰ متری و در داخل پارک ملی گونونگ رینجانی یافت‌می‌شود. این گونه اولین پرنده بوم‌زاد (endemic) جزیره لامبوک است. اندونزی از نظر تعداد گونه‌های پرنده در سطح جهان بسیار غنی است اما وضع رده‌بندی بسیاری از گونه‌های آن هنوز مشخص نشده است. جزیره لامبوک در غرب استان نوزا تاناگارا در اندونزی و در ۲۵ کیلومتری بالی از غرب و ۱۵ کیلومتری سومباوا از شرق قرار دارد. مساحت این جزیره ۴۷۲۵ کیلومتر مربع با جمعیتی بالغ بر سه میلیون نفر است. پارک ملی مشهور گونونگ رینجانی در این جزیره واقع شده است.

● کشف گونه جدید

چیزی که باعث کشف این گونه جدید شد نه‌پرهای زینتی، که آواز شبانه منحصر به‌فردش بود که توجه دو دانشمند را به خود جلب کرد. جورج سنگستر و بن کینگ دو دانشمندی هستند که هرکدام به‌طور جداگانه و به منظور مطالعه روی آواز گونه پرنده دیگری راهی جزیره لامبوک در اندونزی شده بودند اما به طور تصادفی، با آواز شبانه جغدی روبه‌رو می‌شوند که برای‌ آنها ناآشناست.

سنگستر در این مورد چنین می‌گوید: «در اولین شب حضور در منطقه، تنها چند ساعت پس از رسیدن من و همسرم به لامبوک، ما صدایی از آوازخوانی جغدی شنیدیم که برایمان آشنا نبود. در ابتدا تصور می‌کردیم که احتمالا این آواز متعلق به گونه‌ای است که پیش از این در جاوا و بالی شناخته شده و به دلایلی حضور آن در لامبوک نادیده گرفته شده است. این احتمال به سرعت نقض شد وقتی که ما صدای ضبط شده آواز جغد را پخش کردیم؛ چرا که جغدها بشدت به صدا واکنش نشان دادند و به ما نزدیک شدند، بنابراین توانستیم نگاه خوبی به آنها بیندازیم. آنها هیچ شباهتی به جغدهای جاوا و بالی نداشتند.»

داستان از زبان کینگ چنین است: «تجربه من نیز مشابه تجربه جورج بود. زمانی که مشغول ضبط صدا بودم، صدایی شنیدم که مانند صدای جغد بود، اما بی‌شباهت به هر صدایی که تاکنون در کار میدانی‌ام در اندونزی شنیده بودم. پس صدا را ضبط کردم و دوباره برای جغد پخش کردم و سرانجام نیز موفق به دیدن جفتی از این جغد شدم.»

● پخش صدا برای محلی‌ها

نزدیک به یک دهه بعد از سال ۲۰۰۳، سنگستر و کینگ موارد مختلف را برای گونه‌ای که بتازگی کشف کرده بودند کنار هم چیدند. این موارد شامل ثبت حضور گونه در نقاط مختلف جزیره بود؛ بررسی این‌که آیا این گونه در جزایر دیگر اندونزی هم حضور دارد یا نه، که برای فهمیدن این مورد کار جالبی انجام دادند؛ صدای ضبط شده جغد را برای مردم بومی جزیره سامباوا پخش کردند که ببینند آیا آنها این صدا را می‌شناسند یا خیر. به غیر از یک استثنا، آواز برای هیچ‌کدام از محلی‌ها آشنا نبود. آن استثنا هم در واقع مهاجری از جزیره لامبوک بود که صدا را در آنجا شنیده بود. مورد دیگر، مقایسه جغد رینجانی با دیگر گونه‌های هم خانواده آن در موزه بود، شامل تفاوت‌های رنگ‌آمیزی در پرهای زینتی آن با نمونه‌های گونه‌های دیگر جغد در موزه‌ها در سراسر جهان و نیز اندازه‌گیری قسمت‌های مختلف بدن؛ در نهایت انجام آنالیز دی. ان. ای (DNA) برای به دست آوردن تائیدی که این محققان به آن نیاز داشتند.

توصیفات دقیق و نامگذاری این گونه جدید توسط تیمی از محققان تحت سرپرستی جورج سنگستر، از موزه تاریخ طبیعی سوئد، در مجله پلاس‌وان (PlOS ONE) منتشر شد. نام علمی گونه، O. jolandae به افتخار همسر جورج سنگستر گذاشته شد. همچنین نام عمومی آن Rinjani، با توجه به کوه آتشفشان Gunung Rinjani، که بزرگ‌ترین آتشفشان اندونزی است، نامگذاری شد. سنگستر اشاره می‌کند که این کشف به دانشمندان این امیدواری را می‌دهد که ممکن است گونه‌های پرنده کشف نشده دیگری در اعماق جنگل‌های اندونزی وجود داشته باشند که از چشم دور مانده‌اند. این دانشمند خاطرنشان می‌کند که حتی پس از ۱۵۰ سال از مطالعات علمی، هنوز بسیاری از پرندگان منطقه ایندو مالایا ناشناخته مانده‌اند. در حقیقت اندونزی گنج نهفته‌ای برای جانورشناسان است.

● نظریه حذف رقابتی

مرغ‌های حق حدود ۵۱ گونه‌اند. آنها با گوشپرهای کوچک و قائم، بدن‌های نسبتا جمع و جور و پرهای زینتی به رنگ پوسته درخت یا به رنگ برگ‌های خشک شده شناخته می‌شوند. چیزی که هنوز روشن نیست، این است که چگونه این جغد تنها پرنده بومزاد این جزیره است؟ در حالی که جزیره سومباوا تنها ۱۵ کیلومتر از لامبوک فاصله دارد و مسافتی اندک برای پرواز یک جغد است. سنگستر برای توضیح این مساله یک تئوری مطرح می‌کند. او می‌گوید به این دلیل که جزیره‌های کوچک‌تر در مجمع‌الجزایر اندونزی تنها پناهگاه گونه‌های جغد است، می‌تواند در دلایل حذف رقابتی نقش داشته باشد. ولی او اضافه می‌کند که کارهای میدانی بیشتری نیاز است تا در مورد حضور نداشتن جغد رینجانی در غرب جزیره سومباوا اطمینان حاصل شود.

حامده دارایی