بوی خوش عید در صحرای ترکمن

عید قربان , بزرگترین عید مردم ترکمن در استان گلستان

فرق نمی کند زمستان است یا بهار هر زمان که عید قربان از راه برسد بزرگترین عید مردم ترکمان است. عیدی که در شادی و شور با همان شیوه سنتی و زیبا تمام و کمال برگزار می شود و اهمیت آن برای ترکمن ها به اندازه نوروز در نزد دیگر اقوام «ایران زمین»است.

استان گلستان تنها استانی است که در بخش هایی از آن عید قربان باشکوه تر از هر جای دیگری جشن گرفته می شود زیرا باوجود تحت تأثیر قرار گرفتن فرهنگ ها و از بین رفتن آداب و سنن قومیت ها، ۳ طایفه ترکمن، قزاق و کرد از اقوام اهل تسنن استان گلستان این افتخار را دارند که نسبت به رسوم و آیین خود پایبند بوده و آن را فراموش نکند.

بازدید از اقوام، سور دادن به آشنایان و پذیرایی از آنان با گوشت قربانی، برگزاری مسابقات اسب سواری و برپایی مراسم عروسی از جمله آیین های این اقوام است که در اصلی ترین عید آنان یعنی عید قربان که جشن آن ۳ روز به طول می انجامد، برگزار می شود.

اقوام یادشده در مناطق گرگان و دشت قبل از فرارسیدن این عید مشغول تدارک مراسم ویژه آن می شوند و حداقل ۱۰ روز قبل از عید قربان زنان که بیشترین بار این مراسم را به دوش می کشند با خانه تکانی و نظافت به استقبال آن می روند.

صدیقه جاذبی از پژوهشگران ترکمن درباره مراسم روز عید قربان در ترکمن صحرا توضیح می دهد که ۲ روز قبل از عید قربان به نام روز کر معروف است که کل خانه نظافت و برای عید آذین می شود.

یک روز مانده به عید قربان به قوقون معروف است که بوی خوش معنی می دهد. در این روز مردم به خانه های همدیگر نان روغنی هدیه می فرستند که با بوی مخصوص خود تمام فضای محل را پر می کند.

نان ها بیشمه و چاپاتی نام دارد که با شیر آن را خمیر می کنند سپس در روغن تفت می دهند و در نهایت به عطر دارچین آغشته می کنند. این شیرینی های خانگی در سینی ها چیده شده و روی دست دخترهای جوان می چرخد تا به اتاق های پذیرایی برسد.

مردان نیز با فرا رسیدن عید قربان مانند عید نوروز علاوه بر لباس های نو برای اعضای خانواده، شیرینی و شکلات، آجیل، میوه و گوسفند زنده برای ذبح در روز عید خریداری می کنند. برای همین است که روزهای نزدیک به عید قربان قیمت ها در ترکمن صحرا گران می شود.

پس از تدارک مراسم عید، ترکمن ها بهترین لباس های خود را پوشیده و چشم به راه رسیدن عید می شوند. در روز عید قربان همه مردان از کوچک و بزرگ در مراسم نماز عید شرکت می کنند. آنها در حالی که قالیچه های دستباف زنان ترکمن به نام نمازلیق را در دست دارند و کلاه سفید برسرشان گذاشته اند دسته دسته به طرف محل نماز عید یا عیدگاه شهر و روستای خود روانه می شوند.

پس از برگزاری نماز عید قربان، مردها به خانه های خود برگشته و در هر خانه ای مراسم قربانی انجام می گیرد. بنا به اعتقاد ترکمن ها، باوجود این که ۳ روز برای ذبح قربانی فرصت وجود دارد، بهترین روز برای این کار روز عید است. ترکمن ها برای قربانی کردن، از بین گوسفند، گاو، بز و شتر بهترین و سالم ترین حیوان را انتخاب کرده و معتقدند گوسفند باید یک ساله و نر و ترجیحاً با پوست سفید باشد.

اقوام ترکمن، قربانی را برای خانواده ای که دارای استطاعت مالی فراوانی باشد، واجب شمرده و بر این اساس گاهی در برخی از خانواده ها ذبح قربانی به شماره اعضای خانواده انجام می شود.

برای ذبح گوسفند کسی که قربانی را ذبح می کند از فردی که قربانی به او تعلق دارد می پرسد آیا راضی هستی این گوسفند را ذبح نمایم ! او رضایت خود را اعلام می کند و به این ترتیب گوسفند قربانی می شود.

درباره گاو که برای هر ۷ نفر یک گاو قربانی می شود، قبل از ذبح دعای مخصوص خوانده شده و ذبح کننده از هر ۷ نفر رضایت می طلبد تا قربانی انجام گیرد، سپس گوشت گاو به ۷ قسمت تقسیم و در ۷ سبد جداگانه گذاشته تا بر اساس قرعه سبد هرکس مشخص شود.

پس از قربانی، گوشت آن را به ۳ قسمت تقسیم می کنند، قسمتی از آن صرف امور خیریه، قسمتی برای پذیرایی از میهمانان و جماعت مسجد و قسمت باقی مانده نیز برای صاحبخانه است.

به این خاطر در ایام عید قربان، حسی از فقر و نداری در ترکمن صحرا وجود ندارد، همه آن چه دارند در طبق اخلاص گذاشته و انتظار دارند گردشگران هم از شیرینی و غذایشان بخورند. آنها فارس زبان ها را آشنا می نامند و در روز عید قربان بهترین پذیرایی را از آنها صورت می دهند.

اگر در روزهای عید قربان در حوالی ترکمن صحرا باشید با غذای ویژه این روز یعنی چکدرمه از شما پذیرایی می شود. غذایی از گوشت و برنج با مزه ای لذیذ که به طور حتم طعم خوش آن تنها از زیر دست زنان هنرمند ترکمن بیرون می آید.

چیدن سفره مخصوص عید قربان نیز از دیگر مراسم این دیار است سفره ای دراز که به مدت ۳ روز پهن و انواع شیرینی، میوه و آجیل در آن قراردارد و میهمانان را به خوردن و شادبودن دعوت می کند.

روزهای عید، بازی های مخصوص خود را هم دارد. بازی مخصوص دختران به اسم چاتمه که با شادی فراوان همراه است. برای این بازی در یک زمین وسیع ۲ تیرک بسیار بلند زده و تابی درست می شود که روی طناب آن قاب چوبی قرار می دهند. در هر طرف چوب یک نفر می ایستد و به طرف دیگر فشار می دهد و تاب می چرخد و بچه ها همراه آن شادی می کنند.

معصومه کریمیان