زمینه سازی ظهور بسط عدالت و فرهنگ عدل پذیری

دوران امامت برای ائمه پیشین مجموعاً ۲۷۳ سال با احتساب سال های قبل از هجرت بود اما این دوران برای آخرین امام معصوم و آخرین ذخیره خداوندی, افزون بر ۱۱۶۸ سال شده است

دوران امامت برای ائمه پیشین مجموعاً ۲۷۳ سال (با احتساب سال‌های قبل از هجرت) بود اما این دوران برای آخرین امام معصوم و آخرین ذخیره خداوندی، افزون بر ۱۱۶۸ سال شده است.

آن حضرت در پنج سالگی به امامت رسیده اند و البته در مشیت الهی که امامت یک مقام انتصابی است ( وجعلناهم ائمه یهدون بامرنا) این موضوع کاملاً مقبول است اگرچه عقل جزئی بشر با بی خردی خود به قیاس مع‌الفارق دست بزند و نسبت به آن چون و چرا کند. امروز دل های شیعیان با مودت آن حضرت زنده است و ذکر همه دلدادگان است که «اللهم عجل لولیک الفرج». و حتی برای پس از مرگ نیز این گونه آرزو می کنند که: «... ان حال بینی و بینه الموت... فاخرجنی من قبری...»

عثمان بن سعید، نایب اول امام بود و با آغاز غیبت ولی عصر علیه السلام توقیعات حضرت را به شیعیان می رساند. از همین زمان بود که شیعیان برای نخستین بار طعم غیبت را چشیدند. جمع شدن ظلم و ستم نامحدود حکومت با قدرناشناسی شیعیان باعث شد که امامان معصوم (ع) یکی پس از دیگری به شهادت برسند. همین امر موجب شد ضرورت و زمینه برای غیبت آخرین امام (ع) فراهم شود. در مشیت الهی بنا نبود بیش از دوازده امام، رهبری پس از پیامبر خاتم (ص) را بر عهده گیرند. برای حفظ جان او یا باید این امام در موعد مقرر به دنیا آمده و پس از چند سال ظاهر می‌شد همان گونه که باور پیروان برخی از ادیان و مذاهب چنین است و یا اینکه زنده بماند ولی در پرده غیبت.

امام معصوم، واسطه خلق و خالق است و تمام نعمت‌های الهی از طریق ایشان به مخلوقات در سراسر گیتی می‌رسد. اگر تنها لحظه‌ای و نه بیش از آن، عالم از حضور امام و حجت خدا بی ‌بهره باشد، زمین، هرآنچه را در درون خود دارد می‌بلعد و هستی به نیستی مبدل می‌شود. بر این اساس و با توجه به این مبانی نمی‌توان دیدگاه ولادت در آخرالزمان را ممکن دانست و پذیرفت. به عبارت دیگر تنها راه ممکن برای باقی ماندن حجت الهی از طریق معمولی، غیبت بود. حجت غایب، آخرین حجت بود و باید تا آن وقت زنده می‌ماند که شیعیان در کنار دیگر مردم جهان به این باور برسند که بی‌حضور او نمی‌توان حتی از نعمت‌های دنیا بهره‌مند شد و لذت برد.

طول عمر امام نتیجه این ماجرا بود؛ طول عمری که تا کنون قریب به ۱۱۷۴ سال را در برگرفته و معلوم نیست تا کی ادامه یابد. ائمه (ع) نیز بر اساس اطلاعی که از عالم غیب دارند و هم با استناد به بیانات و پیشگویی‌هایی، همه معصومین (ع) پیش از خود تا پیامبر (ع) به یقین می‌دانستند که ماجرای غیبت اتفاق می افتد و شدت این غیبت از دیدگان و انظار به حدی است که حتی پیروانشان اجازه ندارند نام امام خویش را بر زبان بیاورند و در محافل از او یاد کنند. اگر ایشان شیعیان خود را برای قبول این مسئله مهیا نمی‌ساختند بسیار طبیعی بود که دیده تنگ دنیایی، آنان را به این سمت سوق دهد که «چون نمی‌بینیم پس نیست» و... برای پیشگیری از این بحران در باورها دو دسته اقدامات در آخرین سال‌های حضور امامان (ع) در میان مردم انجام شد: زمینه‌سازی عملی و نظری برای غیبت. امامان، آخرین(ع) دیدارهای عمومی خود را بسیار محدود کرده و در بسیاری اوقات تنها با وجود واسطه‌ها و وکلا و یا از پس پرده با شیعیان خود ارتباط برقرار می‌کردند (زمینه سازی عملی). در کنار آن نیز روایات متعددی را برای تبیین سابقه، مفهوم، انواع، علل و ابعاد آن بیان می‌کردند (زمینه سازی نظری). همان طور که ماه‌های ابتدایی پس از شهادت امام یازدهم(ع) به وضوح نشان داد، اکتفا کردن به زمینه‌سازی پاسخگوی نیاز آن مقطع بحرانی نبود.

آنان که کمی از حوادث و ماجراهای ایام آغاز امامت امام زمان (عج) را در لابه‌لای برگه‌های تاریخ دیده باشند می‌دانند که شیعیان با یکی از بحرانی‌ترین مقاطع خود مواجه شدند. شیعیان اثنی عشری که دیگر پس از امام رضا(ع)، انشعاب و فرقه جدیدی را تجربه نکرده بودند به ناگاه به پانزده یا به نقل برخی بیست دسته منشعب شدند. آنان‌که به روایات معصومان دوازده‌گانه(ع) باور واقعی داشتند، می‌دانستند که پس از شهادت امام یازدهم(ع) فرزند او با چه نام و نشانی به امامت می‌رسد ولی تعداد اینان بسیار بسیار اندک بود و گروه بیشتر آنان تنها هنگامی به وجود امام آخرین باور می‌آوردند که یا خود نظاره‌گر سیمای دلربایش می‌شدند یا از زبان کسانی که صحبتشان برای آنها حجت بود، می‌شنیدند که آن حضرت(ع) را دیده‌اند یا حداقل کرامتی را می‌دیدند یا می‌شنیدند که آرامش و باور قلبی را در جان‌هایشان به وجود آورد. از این رو امام حسن عسکری(ع) اقدامات قابل توجهی را در زمان حیات خویش و نیز امام عصر ـ ارواحنا فداه ـ از اولین ساعات امامت انجام دادند.

آغاز غیبت صغرا مصادف با آغاز امامت حضرت مهدی علیه السلام بود تا مردم آرام آرام با مفهوم تلخ و دردناک غیبت آشنا شده، بتوانند تا آن زمان که به اشتباه خود پی می‌برند و به وظایف خود در برابر امامان آگاه می‌شوند، همچنان دیندار بمانند. در دوران غیبت صغرا چهار نایب خاص، امر وساطت میان امام علیه السلام و شیعیان را به عهده داشتند و همه آنها معروف و سرشناس بوده‌اند. آنان احکام دین را از وجود اقدس امام زمان علیه السلام گرفته و در اختیار شیعیان می‌گذاشتند. سئوالات کتبی و شفاهی ایشان را به حضور امام زمان علیه السلام برده و سپس پاسخ را به شیعیان می‌رسانیدند و همچنین، وجوه شرعی شیعیان را با وکالتی، که از امام داشتند، می‌گرفتند و به حضرت تحویل می‌دادند یا با اجازه ایشان مصرف می‌کردند. آنان جمعی بودند که امام حسن عسکری علیه السلام در زمان حیات خود عدالتشان را تأیید فرمود و همه را به عنوان امین امام زمان علیه السلام معرفی کرد و بعد از خود، ناظر املاک و متصدی کارهای خویش گردانید، و آنها را با نام و نسب به مردم معرفی کرده و فرمودند اینها، همه دارای عقل، امانت، وثاقت، درایت، فهم و عظمت بودند.

ولایت امام زمان علیه السلام به عنوان سرپرستی وحاکمیت وی بر افراد جامعه است و این ولایت، رکن و اساس دین و کلید گشایشگر و راهنمای انسان مسلمان در همه ابعاد دین است. معرفت، محبت و ولایت امام علیه السلام، زمینه ‌ساز عهد و پیمان با ایشان است، چرا که عشق و ولایت بدون مسئولیت پذیری، هوسی بیش نیست. عهد، التزام و نوعی تعهد پذیری در مقابل شخص یا کاری است و باید خود را به وظایفی که نسبت به امام زمان علیه السلام داریم ملتزم سازیم وبا ایشان برای انجام آرمان‌هایش عهد ببندیم و کسانی می‌توانند در عصر ظهور به این عهدها عمل کنند که در عصر غیبت به پیمان خود با امام عصر علیه السلام عمل کرده باشند. عهد و اطاعت، تجلی و نمود عشق و محبت است و زمینه‌‌سازی برای ظهور ایشان، بسط عدالت و فرهنگ عدل پذیری در جامعه و نهادینه کردن آن است.

در صورت فرهنگ‌سازی مناسب در این عرصه، زمینه گسترش مباحث مهدویت و انجام تکلیف ما در برابر امام زمان (عج) فراهم می شود. تا فرهنگی مردمی نشود، نهادینه نمی‌شود. گرچه در سال‌های اخیر به مباحث مهدوی بیش از گذشته پرداخته می‌شود، اما با برنامه‌ریزی‌های فرهنگی و جدی‌تر باید در راستای شناخت و تبیین این مباحث باید کوشید و آن را در اهداف زیربنایی همه بخش های نظام جمهوری اسلامی ایران قرار داد.

ویدا حسین زاده