جولان؛ چالشی ۴۰ ساله

آزادی بلندی های اشغالی جولان مهم ترین اولویت در سیاست خارجی و امنیت ملی سوریه است. سال ها قبل از تشکیل دولت صهیونیستی و شاید از اواخر قرن نوزدهم میلادی، صهیونیست ها چشم طمع به بلندی های جولان دوخته بودند. گذشته از عقاید تاریخی و دینی یهود در خصوص ارض موعود که جولان نیز بخشی از آن است- شاید هم بعداً به آن اضافه کردند- چشمداشت صهیونیست ها به منطقه جولان را می توان از حدود سال ۱۹۱۳ رسماً در دیدگاه ها و بیانیه های آنان به وضوح یافت و قنیطره تا سال ۱۹۶۷ که به اشغال نیروهای اسرائیلی درآمد، همواره بخش تفکیک ناپذیر سرزمین های عربی بوده است.
● ارتفاعات جولان
ارتفاع منطقه جولان از سطح دریا ۱۳۰۰ متر است و مرتفع ترین نقطه آن کوه حرمون یا جبل الشیخ با ارتفاعی معادل ۲۸۱۴ متر از سطح دریا موقعیت خاصی به آن بخشیده است. کوه حرمون در مثلثی واقع است که مشرف بر لبنان، سوریه و فلسطین است و به همین دلیل اسرائیل مهم ترین مرکز استراق سمع الکترونیکی خود را بر فراز این ارتفاعات بر پا کرده است. به جز کوه حرمون سلسله ارتفاعات تپه ای ابوالندا، عزیزات و فرس، هر کدام از موقعیت خاصی برخوردار هستند که مهم ترین آن تل ابوالندا در قنیطره است که مرکز مراقبت های الکترونیکی و شنود نیروهای اسرائیلی است. همچنین تل عزیزات و تل الفرس اشراف کاملی بر جاده های بین المللی دمشق امان دارد.
● توزیع جمعیتی جولان
مراکز عمده جمعیتی جولان عبارتند از قنیطره، خسفین، فیق، خشینه، حمه و مسعده، مجدل شمس، سعسع، والرفید که چهار شهر آن در شمال جولان و دامنه کوه حرمون (به مرکزیت مجدل الشمس) محل سکونت دروزی ها ست. جمعیت جولان در سال ۱۹۶۷ حدود ۱۵۳ هزار نفر بوده است. در حال حاضر و با توجه به مهاجرت یهودیان به این منطقه رقم دقیقی از جمعیت جولان در دست نیست ولی بنا به گفته منابع اسرائیلی جمعیت اسرائیلی کوچانده شده به جولان ۱۸ هزار نفر است که در ۳۳ شهرک یهودی نشین از جمله ۱۰ کیبوتص (مجتمع های تعاونی کشاورزی) ساکن هستند.۸۰ کیلومتر مربع از زمین های کشاورزی جولان در دست یهودیان و ۲۰ درصد دیگر آن در دست اعراب است. بنا به گفته منابع اسرائیلی سالانه ۱/۲ میلیون توریست از جولان بازدید می کنند.
● اهمیت راهبردی و اقتصادی آب های جولان
جولان ۳۰ درصد آب مورد نیاز اسرائیل را تامین می کند. جولان دارای منابع زیرزمینی آبی فراوان و چشمه های آب گرم معدنی است. مهم ترین رودخانه های آن بانیاس، لیطانی و یرموک است. دریاچه طبریا نیز منبع مهم دیگر آب منطقه است که ۲۱۲ متر پایین تر از سطح دریا قرار دارد. مساحت دریاچه طبریا ۱۶۵ کیلومتر مربع است که از رودهای فصلی آب می گیرد و در ارتفاع ۲۱۳ متر پایین تر از سطح دریا قرار دارد. طبریا با حجمی معادل سه میلیارد مترمکعب آب، مخزن اساسی آب شیرین اسرائیل محسوب می شود. رودخانه یرموک در جنوب جولان قرار دارد و آب آن از رود بانیاس و لیطانی تامین می شود و سپس به رود اردن می ریزد. رود اردن با ۳۲۲ کیلومتر طولانی ترین رودخانه ای است که از رودخانه های بانیاس و حاصبانی در نزدیکی کوه حرمون واقع در جنوب شرق لبنان سرچشمه گرفته و به دریاچه طبریا می ریزد. در سال ۱۹۶۳ در کنفرانس سران عرب در شهر اسکندریه مصر، مقرر شد سوریه مسیر رودخانه های بانیاس و حاصبان که برای کشاورزی اسرائیل در دشت طبریا و جلیل حیاتی بود، را تغییر دهد. عملیات اجرایی این پروژه را شرکت یوگسلاوی«انرگو پروچکت» به عهده داشت و کلیه مطالعات مقدماتی و تعیین مسیر کانال ها و ماشین آلات، فراهم شده بود ولی اسرائیل در سال ۱۹۶۵ با یک حمله دقیق و متمرکز، کلیه نقاط حیاتی پروژه را منهدم کرده و از اجرای این پروژه عظیم جلوگیری به عمل آورد.
● جولان و جنگ های اعراب و اسرائیل
سال ها قبل از تشکیل دولت صهیونیستی و شاید از اواخر قرن نوزدهم میلادی، صهیونیست ها چشم طمع به بلندی های جولان دوخته بودند. گذشته از عقاید تاریخی دینی یهود در خصوص ارض موعود که جولان نیز بخشی از آن است، چشمداشت صهیونیست ها به منطقه جولان را می توان از حدود سال ۱۹۱۳ رسماً در دیدگاه و بیانیه های آنان به وضوح یافت. دیوید بن گوریون، طی یادداشتی به حزب کارگر بریتانیا در سال ۱۹۱۸ از این حزب درخواست کرد برای تسلط صهیونیست ها بر آب های یرموک و منابع آبی رود اردن اجازه اشغال بلندی های جولان را به آنان بدهد. آژانس بین المللی صهیونیسم نیز طی نامه ای به کنفرانس صلح ورسای در سال ۱۹۱۹ خواستار انضمام بلندی های جولان و جبل الشیخ به سرزمین کشور ملی یهود شد. حییم وایزمن در ۲۹ فوریه ۱۹۱۹ از سوی سازمان صهیونیسم جهانی نامه ای به لوید جورج نخست وزیر وقت بریتانیا ارسال کرد و در آن، مراتب اعتراض شدید صهیونیست ها را به خط مرزی سایکس پیکو اعلام کرد زیرا این خط فلسطین را به طور کامل شامل نمی شد و منابع آبی رود اردن و لیطانی را در برنمی گرفت، نکته مهم تری که در این نامه مورد اعتراض واقع شده، این است که مرزهای پیشنهادی برای تاسیس کشور ملی یهود، بلندی های جولان را که دارای منابع آبی و زمین های مناسب برای شهرک سازی است، دربرنمی گیرد.
از نگاه صهیونیست های مذهبی و متعصب، بلندی های جولان بخشی از خاک اسرائیل بزرگ محسوب می شود و از اهمیت ویژه ای برخوردار است، اما آنچه این اهمیت ویژه را به یک هدف استراتژیک برای رژیم اسرائیل تبدیل کرد، اولاً وجود منابع آب در بلندی های جولان بود. ثانیاً از موقعیت ژئوپولتیکی بسیار ارزشمندی برخوردار بوده و بر تمام مناطق مجاور خود در فلسطین، سوریه، اردن و شاید به نوعی بر لبنان اشراف دارد. ثالثاً دارای مکان های مناسب برای شهرک سازی و کشاورزی است.
اگرچه صهیونیست ها در حمله ها و کشتار سال ۱۹۴۸ جولان را به سایر مناطق اشغالی فلسطین منضم نکردند اما پس از این تاریخ، نقشه ها و اقدامات خود را برای سیطره بر جولان آغاز کردند.در دسامبر ۱۹۵۵، ارتش رژیم صهیونیستی به تهاجم گسترده علیه مواضع سوریه در شمال شرقی دریاچه طبریا دست زد.
هدف از این تهاجم، تسلط کامل اسرائیل بر دریاچه طبریا بود البته هدف اصلی و نهایی که اسرائیل از این حمله و تهاجم های بعدی دنبال می کرد، تسلط بر منابع و سرچشمه های اصلی رودخانه اردن، یعنی نهرهای بانیاس و حاصبانی بود، زیرا سیطره سوریه بر این مرزها، مانع تحقق منافع توسعه طلبانه اسرائیل نسبت به آب های رودخانه اردن به حساب می آمد، به همین دلیل، این رژیم درصدد حذف این مانع بود. از سال ۱۹۵۶ اسرائیل عملیات اجرایی بزرگ ترین طرح آبرسانی به نام «طرح ملی آب ها» را آغاز کرد. هدف این طرح ملی منحرف کردن مسیر رودخانه اردن علیا به منطقه ساحلی و از آنجا به منطقه النقب بود.پس از تشکیل دولت یهود در سال ۱۹۴۸ و تجاوز رژیم صهیونیستی به فلسطین، بیشترین ضربات نظامی از این جبهه به اسرائیل وارد می شد و در تمام سال های مابین ۱۹۴۸ تا ۱۹۶۷ وجود استحکامات نظامی و موقعیت سوق الجیشی آن نگرانی تشدید نظامی و امنیتی رژیم صهیونیستی را باعث شده بود. سرانجام در ژوئن ۱۹۶۷ نیروهای ارتش اسرائیل که در اوج قدرت و آمادگی بودند با استفاده از ضعف و تشتت جهان عرب در یک هجوم گسترده به خاک سوریه، جولان را به تصرف خود درآوردند و بر ۱۵۰۰ کیلومتر مربع از سرزمین های سوریه تسلط پیدا کردند.
پس از این حمله، اشغالگران حدود ۱۲۰ هزار نفر از مجموع ۱۵۳ هزار نفر ساکنان عرب این مناطق را اخراج کردند و شهرها و روستاهای آنان را نیز ویران کردند.
«اوری افنیری» مفسر معروف اسرائیلی در تبیین رابطه اجرای طرح عربی و اشغال جولان می گوید: «حتی اگر جنگ شش روزه به علت محاصره در سینا به وقوع نمی پیوست، نهایتاً مجبور به شروع جنگ علیه سوریه می شدیم... بنابراین برای همه کسانی که معتقدند با پس دادن جولان، ما به صلح خواهیم رسید، باید روشن باشد که باید مساله سلب منابع آبی از اسرائیل را در محاسبات خود فراموش نکنند... بودن جولان در دست سوری ها به منزله این است که انتخاب تصمیم گیری نسبت به منابع آب ها به آنان واگذار شود.»

هادی مجیدی

منبع : روزنامه سرمایه