آیت الله خمینی چگونه ملقب به «امام» شد

استفاده از عنوان امام برای رهبران مذهبی و سیاسی در میان اهل تسنن موارد متعددی را شامل می شود و پیروان و هواداران این شخصیت ها در جهان عرب از عنوان امام به معنای رهبر و پیشوای سیاسی درباره افراد فراوانی استفاده کرده اند اما بر پایه اهمیت و جایگاهی که برای عنوان و لقب امام در فرهنگ شیعی ایران وجود دارد تقریباً کمتر کسی از میان شخصیت های سیاسی و مذهبی توانسته به صورت گسترده و همه گیر واجد این عنوان و لقب شود و مورد قبول عموم قرار گیرد

استفاده از عنوان امام برای رهبران مذهبی و سیاسی در میان اهل تسنن موارد متعددی را شامل می‌شود و پیروان و هواداران این شخصیت‌ها در جهان عرب از عنوان امام به معنای رهبر و پیشوای سیاسی درباره افراد فراوانی استفاده کرده‌اند اما بر پایه اهمیت و جایگاهی که برای عنوان و لقب امام در فرهنگ شیعی ایران وجود دارد تقریباً کمتر کسی از میان شخصیت‌های سیاسی و مذهبی توانسته به صورت گسترده و همه‌گیر واجد این عنوان و لقب شود و مورد قبول عموم قرار گیرد. امام خمینی(س) از چنان ویژگی و جایگاهی برخوردار بودند که با مقبولیت و گستردگی بی‌چون و چرایی این عنوان را کسب کردند و این عنوان برای ایشان چنان جا افتاده و مقبول افتاد که ابداع و نخستین به کارگیری آن توسط مبارزین و هواداران حضرت امام نیاز به تحقیق و پژوهش دارد.

رحیم نیکبخت، پژوهشگر تاریخ انقلاب اسلامی در این نوشتار موارد بکارگیری و مقبولیت یافتن عنوان امام خمینی را بر اساس آنچه که در اسناد و مدارک یافتنی بود را بررسی کرده است. این بررسی در میان برخی از اسناد و مدارک آرشیوهای ایران صورت گرفته و ممکن است لزوماً شامل همه اسناد به ویژه آنچه که در فضای حوزه علمیه نجف عنوان امام خمینی برای ایشان بکار گرفته شده، نشود.

پس از آنکه در مراسمی به مناسبت درگذشت حاج آقا مصطفی خمینی فرزند ارشد امام خمینی در مسجد ارک تهران در تاریخ ۱۳۵۶/۸/۸ برگزار گردید، دکتر حسن روحانی پیشنهادی را در مورد ایشان مطرح ساخت که به سرعت مورد تأیید مردم سراسر ایران قرار گرفت. در این مختصر بر آن هستیم مواردی که از لفظ «امام» برای امام خمینی‌(س) تا قبل از این مراسم استفاده شده را مرور کنیم. پر واضح است این بررسی تاریخی از افتخار دکتر روحانی در طرح و پیشنهاد عنوان «امام خمینی» نمی‌کاهد به ویژه آنکه عمومیت پیدا کردن این امر پس از مراسم مسجد ارک بوده است.

● خمینی را مثل امام وارد کردند

در بررسی اسناد و منابع تاریخ انقلاب اسلامی اولین جایی که لفظ و عنوان امام برای امام به کار برده شده است به ساواک باز می‌گردد. در گزارشی که ساواک از سخنرانی روز ۱۳۴۲/۳/۱۳ (عصر عاشورا) تهیه کرده است عنوان گردید: «موضوع: سخنرانی آیت‌الله خمینی در قم شماره: ۸۳۱/ بخش ۳۱۲

محل: قم تاریخ حادثه: ۱۳۴۲/۳/۱۳

منبع خبر: مأمور ویژه

... اظهار می‌داشتند در تاریخ قم چنین جمعیتی دیده نشده است. دوازده بلندگو در مسجد اعظم مدرسه فیضیه، صحن بزرگ جلوی میدان نصب کرده بودند... خمینی را مثل امام وارد کردند و تمام جمعیت آنچنان صلوات می‌فرستادند که تا دو کیلومتر صدای آن می‌رفت...»

● به نام تو سوگند

به نام تو سوگند عنوان قصیده‌ای وزین در ۴۸ بیت از نعمت‌الله میرزازاده با تخلص م- آذرم است که در سال ۱۳۴۴ سروده شده است. در این قصیده زیبا که با بیت:

ای ز وطن دور‌ ای مجاهد دَربند/ ای دل اهل وطن به مهر تو پیوند

شروع می‌شود در وصف رهبر انقلاب اسلامی سروده شده در بیت نهم آمده است:

ای ز وطن دور ‌ای «امام خمینی» / ای تو علی را یگانه‌پور همانند

از همین شاعر قصیده‌ای دیگر وجود دارد که «رهبر برگزیده» نام دارد و با بیت زیر شروع می‌شود:

«الا‌ ای امام بحق برگزیده/ الا ‌ای تو اسلام را نور دیده»

این قصیده در سال ۱۳۴۹ در ۴۹ بیت سروده شده است در این قصیده اشاراتی به طرح درس ولایت فقیه یا حکومت اسلامی امام خمینی هم گردیده است. ابیاتی از این قصیده چنین است:

تویی آن که اسلام بالیده از تو/ به گیتی که اینک نگر این پدیده

امام بحق ‌ای خمینی که ایران/ تو را چند سالی‌ست دوری کشیده

استاد فرزانه محمدرضا حکیمی نیز در کتاب «سرود جهش‌ها» که در سال ۱۳۴۲ به رشته نگارش کشید، چنین آورد:... در این روز و روزگار، دیگر این نشان تشیع را بر کسی ندیدیم و این سخن عزیز شیعی «انتم علی احدی الحسنیین» را از کسی نشنیدیم، مگر از پیشوای شیعی‌اندیش معاصر و یادگار پیشینه‌های شیعه، امام خمینی...»

● امام‌‌المسلمین

آیت‌الله بنی‌‌فضل از علمای مبارز آذربایجانی و از مریدان حضرت امام و شهید آیت‌الله قاضی طباطبایی هستند که نقش مهمی در ارتباط بین قم و آذربایجان برعهده داشتند. آیت‌الله مرتضی بنی‌فضل طی نامه‌ای در تاریخ ۱۳۴۴/۸/۱۳ پس از تغییر محل تبعید امام از ترکیه به عراق خطاب به رهبر نهضت اسلامی عنوان نموده بود: «محضر انور مقدس حضرت آیت‌الله‌العظمی امام ‌المسلمین رئیس ‌الملة و الدین آقای خمینی مدظله‌العالی جعلنا فداک»

بین آیت‌الله بنی‌‌فضل و آیت‌الله حاج آقا مصطفی خمینی دوستی و رفاقتی هم وجود داشته است. در تأیید این دوستی در قسمت پایانی نامه می‌خوانیم: «به حضور محترم حضرت مستطاب حجت‌الاسلام والمسلمین آقای آقا مصطفی به عرض سلام و ابراز مراتب ارادت مُصدعم»

● ذبوا فی الامام الخمینی

آیت‌الله محمدباقر صدر جمله‌ای معروف دارد که مراتب معنوی رهبر نهضت اسلامی را نشان می‌دهد. موضوع صریح و قاطع حضرت امام در مقابل رژیم بعثی عراق که بر آن بود علما و طلاب حوزه علمیه نجف را از این کشور اخراج نماید موجب نزدیکی هرچه بیشتر شهید محمدباقر صدر به حضرت امام گردید. نزدیکی و ارادت شهید صدر از جمله‌ای که بیان کرده روشن می‌شود: «ذبوا فی الامام الخمینی کما ذاب فی الاسلام»؛ «ذوب شوید در امام خمینی همچنان که او در اسلام ذوب شده است.»

● ابراهیم زمان؛ امام خمینی

رحلت غریبانه حاج آقا مصطفی خمینی از «الطاف خفیه الهی» بود. این لطف الهی در زمانی اتفاق افتاد که می‌رفت مسیر تاریخ ایران در فضای باز سیاسی دیکته‌ای کار‌تر به سمت و سویی دیگر سوق کند. این رحلت سراسر ایران را در ماتم و اندوه فرو برد. موجی که این حادثه تلخ ایجاد کرد تمام تلاش‌های چندین ساله رژیم پهلوی در مبارزه با مبارزات و یاد و نام امام خمینی را برهم زد. در سراسر ایران مریدان و علاقمندان حضرتش با برپایی مراسم گرامیداشت یاد حاج آقا مصطفی و تجلیل از مبارزات حضرت امام پرداختند. مهم‌ترین مراسم بزرگداشت در مسجد ارک تهران با برنامه‌ریزی مبارزان مسلمان برگزار گردید. انتخاب یک سخنران برجسته، برای این مراسم بسیار حساس و در عین حال مهم بود، سرانجام پس از مشورت فراوان حجت‌الاسلام حسن روحانی انتخاب شد. وی درباره انتخاب خویش می‌گوید: «... مرحوم مطهری به من زنگ زد و گفت: «ما می‌خواهیم دو مجلس مهم برقرار کنیم، یکی در تهران و دیگری در قم، شما یکی از این دو شهر را انتخاب کنید و به منبر بروید...»من جواب دادم که ممنوع‌المنبر هستم، او گفت: «همین خوب است که شما ممنوع‌المنبرید، پس شما تهران را قبول کنید» و‌‌ همان بعدازظهر به من زنگ زد که جلسه در مسجد ارک است.» وی در ادامه سخنان خود درباره کارهای قبل از رفتن به این مراسم چنین می‌گوید: «مرحوم مطهری و بازرگان و... صاحبان مجلس بودند... من چون ممنوع‌المنبر بودم، مطمئن بودم که دستگیر می‌شوم، لذا با مراجعه به یکی از دوستان، مقداری پول گرفتم و گفتم من دارم می‌روم و دیگر برنمی‌گردم، شما این پول را داشته باشید و اگر حادثه‌ای پیش آمد، من به فلانی و فلانی سفارش کرده‌ام، وصیت‌نامه‌ای هم نوشتم، اگر طوری شدم این را عمل کنید... با آقای اکرمی به طرف مسجد ارک حرکت کردیم، طوری حرکت کردیم که قبل از شروع ساعت به مجلس برسیم، این بدین علت بود که احتمال داشت که [ساواک می‌دانست] من می‌خواهم به منبر بروم و من را بیرون مجلس بگیرند، لذا زود‌تر رفتیم که بعد از منبر ما را بگیرند. وقتی رسیدیم نیروهای نظامی فراوانی آمده بود. تمام خیابان‌های اطراف مسجد ارک کامیون‌های ارتش بود، نیروهای شهربانی خیلی آمده بودند و جو، جو نظامی بود. چند افسر شهربانی هم داخل حیاط [مسجد ارک] بودند، حتی تعدادی ماشین پشت دادگستری چیده بودند، پشت‌بام مسجد هم نیرو بود، ما وارد مسجد شدیم، هنوز کسی نیامده بود، عده‌ای از دوستان در حیاط بودند. یادم است آقای موسوی خوئینی‌ها در حیاط بود. ایشان برگه‌ای به من دادند که برای مردم اعلام کنم که مثلاً در شب دیگری در مسجد «همت»، یک مجلس هست، آقای خلخالی را دیدم، مرحوم مطهری جلوی در به عنوان صاحب مجلس ایستاده بود و بازرگان و تمام ملی‌ها بودند... آقای فلسفی، خزعلی، بازاری‌ها، بچه‌های مؤتلفه، دانشجو‌ها همه حضور داشتند.» بر اساس گزارش ساواک عده زیادی از مردم قم نیز به وسیله اتوبوس‌هایی که از طرف مرتضی حائری و به دستور آیت‌الله پسندیده اجاره شده بود، به تهران و به مسجد ارک آمده بودند. حجت‌الاسلام آقای روحانی پس از ورود به مسجد، روی منبر قرار گرفت و سخنرانی تاریخی خویش را آغاز کرد. دکتر روحانی درباره آن پیشنهاد مهم چنین می‌گوید: «من در مسیر راه که به مسجد می‌آمدم، اصل اینکه در سخنرانی از کجا وارد بحث شوم، در ذهنم بود. شب قبل فکر کرده بودم و در ذهنم این بود که امام را به ابراهیم خلیل و حاج مصطفی را به اسماعیل تطبیق دهم و حتی آیه هم در ذهنم بود که شب قبل فکر کرده بودم...»

وی در ادامه مصاحبه درباره اطلاق واژه «امام» برای آیت‌الله خمینی می‌گوید: «وقتی به مسجد می‌آمدم در ذهنم بود که لقب امام را برای رهبر انقلاب پیشنهاد کنم [با خود فکر می‌کردم] آیا این را بگویم مورد پذیرش قرار می‌گیرد یا خیر. دوم آنکه کلام امام در جامعه خیلی واژه مقدسی بود و معمولاً مردم این واژه را برای ائمه معصومین و امامان اطلاق می‌کردند؛ اگر ما این را بگوییم، برای مردم عجیب و غریب نیست! نمی‌گویند می‌خواهند یک امام سیزدهم درست کنند، من همین طور مردد بودم تا اینکه در کنار مسجد تصمیم گرفتم که بگویم.»

منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران