جمعه, ۲۹ تیر, ۱۴۰۳ / 19 July, 2024
مذهب شیعه چرا مذهب جعفری نامیده شد
هیچ تاكنون به این نكته اندیشیدهاید كه چرا ما شیعیان را پیروان مذهب جعفری میخوانند؟ در میان امامان دوازدگانه شیعه چرا مذهب ما به ایشان انتساب یافته است؟ با توجه به این كه امام جعفر صادق علیهالسلام ششمین امام شیعه هستند مگر پیش از ایشان وضعیت شیعه چگونه بوده و به عبارت دیگر چرا مذهب شیعه علوی یا حسنی یا حسینی یا سجادی و یا باقری نامیده نشده است؟ آنچه در پی میآید توضیحی است بر راز این نام گذاری.
عرصه تئوریها و دیدگاه‌های علمی و فرهنگی در میان دانشمندان و فرهیختگان همواره عرصه ابقای بهترین اندیشهها بوده است. هر نظریهای آن هنگام توانسته جایگزین نظریه پیشین شود كه محتوایی بهتر از آن را به بشریت هدیه كرده باشد و الاّ مورد استقبال قرار نخواهد گرفت. مكتبهای فكری بزرگ نیز همواره باید دارای چنین ویژگی باشند تا بتوانند در دل بشر جایی باز كنند. نگاهی به دستاورد مكتب اسلام در مقایسه با آنچه جامعه جاهلی عرب بدان دلبسته بود و مبنای رفتار فردی و اجتماعی خود قرار داده بود میتواند راز موفقیت اسلام را در برابر اندیشههای جاهلانه نشان دهد.
پیامبر صلیاللهعلیهوآله در دعوت خود ضمن پذیرش سنتهای پسندیده انسانی در میان اعراب آنگاه كه به نفی ضدّ ارزشها میپرداخت طرحهای جایگزین نیز ارائه میكرد تا مخاطبان او احساس خلاء نكنند.
شاید راز بسیاری از شكستهای فردی و اجتماعی مصلحان در طول تاریخ همین بوده كه طرح جایگزین نداشتهاند به همین نمونه تاریخ معاصر ایران توجه كنید. حضور روحانیت در مشروطیت و انقلاب اسلامی و این كه چرا روحانیت در مشروطیت نتوانست تا پایان حضور داشته باشد اما انقلاب اسلامی به رهبری امام موفق به براندازی یك نظام شد؟
شاید مهمترین نكته در همین طرح جایگزین بوده است. امام خمینی قدسسره طرح جایگزین سلطنت را داشت اما روحانیت در مشروطیت به ابعاد این موضوع آن چنان كه بایسته است نیاندیشیده بود و این سرانجام هرحركت سیاسی و فكری است كه فقط طرح براندازی داشته باشد و نه طرح جایگزین!
امام جعفرصادق علیهالسلام در مسیرتكاملی حركت شیعه گام دوم را برداشته بودند. یعنی پس از آنكه مردم بر اثر مجاهدتهای امامان پیشین به ناصحیح بودن مذهب رسمی و دیگر اندیشههای منبعث از آن و نیز حركتهای سیاسی مبتنی برآن در سالهای گذشته پی بردند آماده بودند تا طرح جایگزین مكتب اهلبیت را دریافت كنند و امام صادق علیهالسلام همان بزرگواری است كه با توجه به یك موقعیت استثنایی تاریخی طرح جایگزین شیعه را به هنگام ارائه كرد و امامان دیگر به شرح و بسط بعضی از ابعاد آن پرداختند.
دوره امامت حضرت كه از سال ۱۱۴ هجری آغاز شده تا سال ۱۴۸ هجری ادامه یافت.(۱) یكی از شرایط بحرانی تاریخی در اسلام بود زیرا كه بنیان حكومتی یكصدساله فرو ریخته بود و بنیان حكومت پانصدسالهای پیریزی میشد و همت اصلی سران حكومت تازه، كوبیدن مخالفان بود. مثلاً توجه كنید كه از سال ۱۳۲ كه رسماً حكومت عباسیان آغاز شد تا سال ۱۳۷ هجری سردمداران آن از هیبت و عظمت یكی از بزرگترین سرداران خود یعنی ابومسلم خراسانی هراس داشتند و تا او را با حیله و فریب نكشتند(۲) احساس آرامش نكردند و امام صادق علیهالسلام با توجه به این فضا، پایههای فكری نظام تشیع یا طرح جایگزین را بنانهاد.
سالها پیش از امامت حضرت صادق علیهالسلام تقریباً یكصدو سیزده سال پیش، جدّایشان پیامبر اكرم صلیاللهعلیهوآله در روزی گرم و سوزان و به هنگام بازگشت از آخرین حجّ خود در غدیر خم جانشینی خویش را به فرمان خدای به امام علی علیهالسلام واگذار كرد و بر اساس منابع شیعی و بعضی از منابع اهل سنّت از مردم دراین باره بیعت گرفت.(۳)
اما صلاحدید پیامبر اكرم صلیاللهعلیهوآله به دلایلی مورد پذیرش بعضی از صحابه قرار نگرفت و با رحلت حضرت، خلافت در سقیفه بنیساعده
امام صادق علیهالسلام كه به دقّت همه این تحولات اجتماعی را زیر نظر داشت فضای سیاست را هرگز آماده یك قیام علنی سیاسی ندید. آنچه كه جامعه اسلامی از آن رنج می‌برد زیر ساخت فكری بود.
مسیری تازه یافت. چندتن از صحابیان مهاجر در برابر انصار كه خود دچار دو دستگی شده بودند با استناد به حق خویشاوندی با پیامبر صلیاللهعلیهوآله خلافت را حق خود دانستند(۴) نه حق انصار. و با آن كه امام علی علیهالسلام خویشاوندی روشنتری با پیامبر صلیاللهعلیهوآله داشت به این بهانه كه عرب نمی تواند امتیازات بیش از اندازهای را برای بنیهاشم بپذیرد و قبلاً نبوت به بنیهاشم رسیده بود و اینك خلافت باید به دیگر تیرههای قریش برسد خود را شایسته خلافت دیدند.(۵)
از پس این تدبیر، مسیر قدرت سیاسی درامت اسلامی دگرگون شد و به تدریج هرچه بر سالها افزوده میشد این دگر گونی نیز بیشتر خود رانشان میداد به گونهای كه در سال ۳۵ قمری كه اندكی از انحرافات خود را نشان داده بود و امت اسلامی به چشم خویش بعضی از آن را میدید شورشی رخ داد كه خلیفه سوم در طی آن كشته شد.(۶)
به گواهی جنگهای سه گانهای كه امام علی علیهالسلام با ناكثین، قاسطین و مارقین انجام داد(۷)، میتوان پذیرفت كه جامعه اسلامی دچار بحرانی عمیق شده بود؛ بحرانی كه در تبدیل خلافت به ملوكیت خود رانشان داد و خاندان بنیامیه كه بیش از این در میان مسلمانان جایگاهی نداشتند و طُلَقای(آزادشدگان) پیامبر صلیاللهعلیهوآله در فتح مكه بودند،(۸) با موقعیت سنجی سیاسی به اقتدار رسیدند و حكومتی ۹۰ ساله را بنیان نهادند. سیاست عربگرایی امویان موجب شد تا مخالفتهایی با آنان در جهان اسلام رخ دهد و تحلیلگران یكی از علل سقوط این سلسله را همین سیاست میدانند.(۹)
امویان با توجه به سابقه ناشایست خود در میان امت اسلامی جدیترین رقیب خویش را بنیهاشم و علویان میدانستند و برای بیمقدار نشان دادن رقیب به هر حربهای متوسل میشدند. از جمله به ساختن احادیث و روایاتی دست یازیدند تا حسن سابقه بنیهاشم و علویان را كه بویژه در سایه فداكاریهای حضرت علی علیهالسلام به اعتباری فوق تصوّر دست یافته بودند بیالایند.
جاعلان حدیث نخست به جعل روایاتی در مذمت حضرت علی علیهالسلام پرداختند.(۱۰) و در مرحله دوم از اختلاف میان خلفا و امام علی علیهالسلام هر آنچه نیكی و سجایای اخلاقی بود به رقیبان آن حضرت نسبت دادند و در برابر هر فضیلتی كه برای امام وجود داشت احادیثی را درباره فضیلتی مشابه برای رقیبان نیز جعل كردند(۱۱) تا آنچه امام علی علیهالسلام بدانها ممتاز بود عادی جلوه كند و در نهایت همانند یكی از اصحاب پیامبر علیهالسلام تلقی شود نه بالاتر و در مقام خلافت هم خلیفهای چونان دیگران معرفی شود كه حتی به سیاستهای زیركانه روزگار نیز كه عبارت از حیله و مكر و فریب باشد آگاه نیست.(۱۲)
امویان به این نیز اكتفا نكردند و فرمان سبّ امام علی علیهالسلام را بر منابر و در خطبهها و پس از هر نماز اعلام كردند(۱۳) كه تا پایان حكومت آنها به جز مقطع كوتاه خلافت عمربن عبدالعزیز(۱۴) (۹۹ تا ۱۰۱ هجری) باقی بود.
شایان توجه است كه پرداختن به موضوعاتی چون ایمان ابوطالب، پدر حضرت علی علیهالسلام در هنگام مرگ كه همواره یكی از نقاط اختلاف میان شیعه و سنی بوده است و طرفین در این باره كتابهایی نوشتهاند.(۱۵) باتوجه به كفر ابوسفیان كه تا حمله مسلمانان به مكه و ایمان اجباری او، حمله به ابوطالب و طرح ایمان او با همین انگیزه بود و به گفته یكی از محققان، اگر ابوطالب، پدر حضرت علی علیهالسلام نبود هرگز مورد تهاجم قرار نمیگرفت.(۱۶) علاوه براین در عرصه اجتماعی بسیاری از هواداران امام علی علیهالسلام به كمترین گمانی از سوی امویان دستگیر و كشته میشدند.(۱۷) صلح اجباری امام حسن علیهالسلام (۱۸) علویان را ظاهراً از صحنه سیاسی جامعه حذف كرد. هرچند امام بازیركی موادّی را در صلحنامه گنجانده بود كه فقط از آن طریق میشد ماهیّت بسیار متظاهر معاویه را به جامعه نشان دهد. موادّی چون عدم اذیت و آزار شیعیان علی و عدم تعیین جانشین از سوی معاویه دوماده مهم این قطعنامه بودند كه با زیر پاگذاشته شدن از سوی معاویه چهره واقعی او را نشان دادند. هنگامی كه حُجربن عدی یكی از شیعیان امام علی علیهالسلام توسط مأموران معاویه به شهادت رسید موجی از مخالفت با سیاستهای معاویه به وجود آمد كه از آن میان میتوان پاسخ تند امام حسین علیهالسلام به نامه معاویه اشاره كرد.(۱۹)
همچنین انتصاب یزید به جانشینی نیز پیامدهای جدّی به همراه داشت و معاویه فقط با زور و شمشیر و تهدید توانست بیعت برای یزید بگیرد.(۲۰) باوجود شخصیتهای مطرحی چون امام حسین علیهالسلام در میان امت اسلامی معاویه پسرش یزید را به مدارا با ایشان ترغیب كرد.(۲۱)
تا این زمان كه سال ۶۰ هجری بود به نظر میرسید اندیشه امامت شیعی در محاق قرار گرفته بود اینك امام حسین علیهالسلام در شرایطی متفاوت قرار داشت كه از یك سو همراه پیروزیهای مسلمانان در خارج از شبه جزیره عربستان و آوازه داخلی آن بود(۲۲) و از سوی دیگر یزید بن معاویه خلیفه تازه، شخصیت اجتماعی مورد قبولی نداشت و بسیاری از مسلمانان و صحابه و تابعین او را به دیانت نمیپذیرفتند. كسی چون ابوایوب انصاری كه خود را موظف به شركت درهمه نبردهای مسلمانان با كفّار میدانست یكبار با شنیدن امارت و فرماندهی یزید از شركت در نبرد سرباز زده بود.(۲۳)
امام حسین علیهالسلام با درك صحیح این موقعیت در شرایطی كه به نظر میرسید خلافت در دست امویان به سلطنت تبدیل شده و آنان از هر وسیلهای از جمله دین برای نشان دادن مشروعیت خود سودی بردند امام با مشروعیت ذاتی خود به عنوان نواده بنیان گذار دین اسلام میتوانست رویاروی مشروعیت خود ساخته امویان بایستد و با سخن و نهضت خود به اصلاح امت بپرازد. همان كه هدف امام علیهالسلام بود.(۲۴)
ایشان میتوانست نَسَب خویش به پیامبر صلیاللهعلیهوآله را به مردم یادآور سازد و بدان استناد جوید چنان كه در هنگام درخواست بیعت یزید فرمود: «مثلی لایبایع مثله» همچو منی (با این شرافت نسبی) با چون اویی بیعت نخواهد كرد.(۲۵)
مهمترین بازتاب قیام و شهادت امام حسین علیهالسلام ازبین بردن باقی مانده آبروی اجتماعی و جایگاه دینی امویان درمیان مردم بود. امام نشان داد كه امویان چگونه پسر دختر پیامبر صلیاللهعلیهوآله را كه آن همه حدیث از رسول خدا صلیاللهعلیهوآله در فضیلت او رسیده بود به قتل رسانند.(۲۶)
امام نهیِ بزرگ را گفت و ماهیت نفاق بنیاد امویان را برملا كرد كه چگونه به تنها چیزی كه نمیاندیشند دین الهی است. و حاضرند احكام مسلم اسلامی را به خاطر حفظ قدرت زیر پا بگذارند. شرح رفتاری كه سپاهیان اموی با خاندان امام حسین علیهالسلام كردند این مهم را به نمایش گذاشت.(۲۷) و این چهره پنهان شده در سركوب خونین و هتك حرمت از مردم مدینه در قیام حرّه بیشتر آشكار شد(۲۸) و این فضاحت با تخریب خانه خدا تكمیل گردید.(۲۹) تأثیر قیام امام حسین علیهالسلام بدون تردید آن قدر سریع بود كه با مرگ زودهنگام یزید در سال ۶۴ هجری پسرش معاویه دوم تنها چهل روز حكومت كرد و درخطبهای اعلام نمود كه پدر و جدّ او غاصب خلافت بودند و خود استعفا كرد.(۳۰)
اما این تازه آغاز كار بود. جامعه اسلامی به تدریج متوجه ظلم و ستم بنیامیه میشد و شورشها دوباره به راه افتادند. شورشهای توابین در سال ۶۵ ـ ۶۶ هجری به خونخواهی امام حسین علیهالسلام (۳۱)، مختار ثقفی در ۶۷ هجری و پیروزی او و قصاص قاتلان امام حسین علیهالسلام و یارانش(۳۲) و نیز شورشهای دوباند خوارج در نقاط گوناگون جهان اسلام(۳۳) معادله را به نفع بنیهاشم تغییر داد.
درواپسین سال نخستین سده اسلامی خلیفه نجیب اموی عمربن عبدالعزیز برای نخستین بار دستور داد تا سبّ امام علی علیهالسلام برمنابر و در خطبهها حذف شود و فدك دوباره به بنیهاشم و علویان بازگردانده شود.(۳۴)
اما به نظر میرسید نهالی كه امام حسین علیهالسلام با خون خود آبیاری كرده بود اینك به ثمر نشسته و زمان بهره برداری از آن فرا میرسید.
پاورقیها:
۱۲ ـ نهج البلاغه، خطبه ۱۱۸.
۱۹ ـ انساب الاشراف، بلاذری، ج ۲، ص ۷۴۴، حدیث ۳۰۳.
۱۷ ـ الاغانی، اصفهانی، ج ۱۶، ص ۷ ـ ۲۶۶.
۱ ـ بحارالانوار، ج ۴۷، ص ۶.
۱۱ ـ همان، ص ۹۲ و ۹۱.
۱۰ ـ تاریخ سیاسی اسلام، رسول جعفریان، ص ۹۰ و ۸۹.
۱۴ ـ شرح نهج البلاغه، ابن ابیالحدید، ج ۴، ص ۵۶.
۱۵ ـ مانند كتاب ایمان ابوطالب شیخ مفید كه علامه امینی درمقدمه الغدیر، ج ۱، ص ۲۳ و ۲۴ در این باره سخنانی دارد.
۱۸ ـ تاریخ طبری، ج ۴، ص ۳۰، حوادث سال ۴۰ هجری؛ ارشاد شیخ مفید، ص ۱۷۰.
۱۳ ـ بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۱۲۵.
۱۶ ـ همان، ج ۱ تا ۱۰ در صفحه ۴۸ فهرست موضوعی الغدیر، آدرس مفصّل همه موارد آمده است.
۲۱ ـ تاریخ سیاسی اسلام، ص ۱۲۷.
۲۵ ـ تاریخ سیاسی اسلام، ج ۲، ص ۲۶ ـ تاریخ طبری، ج ۴، ص ۳۰۱ ـ ۲۵۷.
۲۴ ـ حماسه حسینی، شهید مطهری، ج ۳، ص ۳۸۰، انتشارات صدرا.
۲۸ ـ همان، ص ۳۸۳.
۲۹ ـ همان، ص ۴۲۶.
۲ ـ تاریخ طبری، ج ۶، ص ۱۲۳؛ منشورات مكتبه اورمیه.
۲۳ ـ طبقات، ابن سعد، ج ۳، ص ۴۸۵، چاپ دارصادر بیروت.
۲۲ ـ تاریخ طبری، ج ۴، حوادث سالهای ۵۰ تا ۶۰ هجری.
۲۷ ـ همان، ص ۷۰ـ۳۶۸.
۲۰ ـ الامامهٔ و السیاسهٔ، ابن قتیبه، ج ۱، ص ۱۷۵؛ ابن اعثم، الفتوح، ج ۴، ص ۲۲۵ ـ ۲۲۶.
۳۳ ـ تاریخ سیاسی اسلام، ص ۲۶۰.
۳۶ ـ تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۲۵۰ ـ ۲۴۸؛ انساب الاشراف، ج ۴، ص ۱۸.
۳۹ ـ همان، ص ۱۱۵ و ۱۱۴.
۳ ـ الغدیر،امینی، ج ۱، ص ۱۵۲ تا ۱۵۸، چاپ دارالكتب العربی لبنان.
۳۱ ـ همان، ص ۵۷۹.
۳۵ ـ تاریخ سیاسی اسلام، ص ۲۶۵ ـ ۲۶۶.
۳۲ ـ كامل ابن اثیر، ج ۲، ص ۲۲۵؛ تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۳۰۵.
۳۸ ـ همان، ص ۴۶.c
۳۰ ـ همان، ص ۴۸۷.
۳۴ ـ الفتوح، ج ۶، ص ۹۵؛ انساب الاشراف، ج ۵، ص ۲۲۱.
۳۷ ـ تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در زمان حكومت عباسیان، التون، ل، دنیل، ترجمه مسعود رجبنیا، ص ۲۸.
۴۲ ـ تاریخ طبری، ج ۴، حوادث سال ۱۴۵.
۴۱ ـ تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در زمان حكومت عباسیان، ص ۳۸.
۴۴ ـ تحف العقول، ابن شعبه حرانی،ص ۶۰ ـ ۲۵۶.
۴۳ ـ بحارالانوار، ج ۴۷، ص ۲۰۰.
۴ ـ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۴۵۵.
۴۰ ـ شخصیت و قیام زید بن علی، رضوی اردكانی، ص ۵۰۴ ـ ۴۸۹، انتشارات علمی فرهنگی.
۵ ـ تاریخ خلفا، رسول جعفریان، ص ۳۰.
۶ ـ تاریخ طبری، ج ۳، ص ۳۹۹.
۷ ـ همان، ج ۳، ص.
۸ ـ همان، ج ۲، ص ۵۲۰؛ ج ۳، ص ۱ تا ۱۰.
۹ ـ تاریخ تحلیلی اسلام، شهیدی، چاپ نشر دانشگاهی سال ۱۳۷۴، ص ۲۰۰.
منبع:نشریه فرهنگ كوثر ، شماره ۴۰
تعمیرکار درب برقی وجک پارکینگ
دوره‌های مدیریتی دانشگاه تهران
فروش انواع ژنراتور دیزلی با ضمانت نامه معتبر
مسعود پزشکیان ایران دولت چهاردهم پزشکیان محمدجواد ظریف دولت دولت سیزدهم عزاداری علیرضا زاکانی علی باقری رهبر انقلاب انتخابات
آتش سوزی هواپیما هواشناسی پلیس تهران پلیس فتا قتل شهرداری تهران پشه آئدس تیراندازی زلزله گرما
واردات خودرو خودرو حقوق بازنشستگان قیمت خودرو قیمت طلا قیمت دلار بازنشستگان بازار خودرو اربعین دلار قیمت سکه مالیات
تلویزیون سینما اوشین فضای مجازی سریال خسرو شکیبایی سینمای ایران فرهاد مشیری فیلم امام حسین بازیگر لیلی رشیدی
مغز محصولات کشاورزی دانشگاه تهران ماه آزمون سراسری
جو بایدن آمریکا رژیم صهیونیستی دونالد ترامپ اسرائیل روسیه غزه فلسطین جنگ غزه چین طوفان الاقصی ترور ترامپ
فوتبال پرسپولیس استقلال علی علیپور باشگاه پرسپولیس سپاهان تراکتور نقل و انتقالات مهدی طارمی علیرضا بیرانوند رئال مادرید لیگ برتر ایران
اینترنت گوشی هوش مصنوعی عیسی زارع پور روزنامه ناسا اپل اینستاگرام
گرمازدگی خیار کاهش وزن سرطان گیاهان دارویی لاغری صبحانه بارداری