زنانی که زیر مقنعه، کلاهداری نموده اند

گروه کتاب و رسانه

اتحادیه(نظام مافی)، منصوره، 1388، زنانی که زیر مقنعه  کلاهداری نموده اند، تهران: نشر تاریخ  
این کتاب درباره  زندگی ملک  تاج خانم نجم السلطنه، مادر مصدق و خواهر فرمانفرماست و در مقدمه آن چنین می خوانیم:
"  بحث  درباره  تاریخ  زن  و اهمیت  دادن به  آن سابقه نسبتا  طولانی  دارد  ،  این  مبحث در  ایران  نیز  جا  افتاده  و احتیاج  به  توجیه ندارد. زنان در گذشته  اعتماد  به  نفسی  نداشتند  و  حتی  گروهی از  آنان  که  شعر  می  سرودند،  اغلب اشعارشان  را  در خلوت  زنانه خود  نگاه  می  داشتند. البته شاید به این علت  بود  که به شعر زنان  توجهی  نمی شد و یا  آن  را  بی  ارزش   می  پنداشتند.  احتمالا  به  همین  سبب  بیش از  چند دیوان  شعر  از زنان به  جای  نمانده است.
زندگی اکثر زنان در  سزاپرده ای  از  ابهام  پنهان مانده است  و هرگونه تحقیقی  با مشکل  و کمبود  منابع  مواجه است. حتی  زنانی   که در  طبقات  ممتاز جامعه  قرار  داشتند  و  در  خانواده  های سرشناس  یا  اشرافی  پرورش یافته بودند،  ناشناس باقی  ماندند  و حتی اگر  به زندگی آنها  نیز اشاره ای شده  ،  گذرا و  ناچیز  است  که  آن  هم  در لوای زندگی  مردان خانواده  قرار می گرفت. بر  مبنای  آن  چه  که  منابع  مکتوب  تاریخی  درباره زنان  به  دست  می  آید ،  لااقل  تا  دوره  مشروطه غالب مطالب  درباره زنان  طبقات  پایین بسیار  ناچیز  است  .  در  بیشتر  بیوگرافی  های مردان اگر  به  زنی  اشاره شده ،  غالبا  از  ذکر  نام  او خوداری   گشته  و نام  زنان در اکثر شجره نامه های  ازدواج  رجال  ثبت  نشده  است .  البته  این امر تا  زمانی  بود  که  هنوز  از نام  خانوادگی  استفاده  نمی شد و  اغلب  مردان  از  لقب  بهره  می گرفتندد. القاب  کمتر  موروثی  بود ،  به این  جهت روابط خانوادگی  همیشه  واضح نیست،  شاید  اگر  نام زن  و  نام  پدرش  ثبت  می  شد  ، ارتباط  خانوادگی بهتر  مشخص  می شد و کمکی برای  درک بسیاری  از  زد و بند ، دشمنی و دوستی ها  بود که در تاریخ  سیاسی ایران  نقش  بسزایی داشت.  یکی  از  اهداف  این  کتاب  تاکید  بر  همین  نکته است،  یعنی  جلب توجه به  پیوند های خانوادگی از کانال  زنان  می باشد و  زندگانی  ملک  تاج خانم  نجم السلطنه  را  مورد  بررسی قرار  می  دهد  و  در عین  حال  به  تحولات و  رخدادهای دوره قاجار  و  اوایل پهلوی که تاثیر عمیقی بر  زندگانی  زنان  گذاشت  خواهدد  پرداخت.
 مسئله   مالی و به دست  آوردن  پست  و مقام  یکی از  مسائل  بنیادین  وصلت خانوادده های  اغنیا و شاهزادگان  به  شمار می آمد که  در ازدواج نقش  بسیار مهمی را ایفا  می کرد . غالبا ازدواج به شکل  خانوادگی  انجام  می گرفت، بنابراین  خانواده  ها فرزندان خود را از   طفولیت  نامزد  قوم و خویش  خود می کردند.
آنجه اهمیت دارد  اینکه  در ایران نگارش  زندگانی  زنان به  دلیل  درونی  و  خصوصی  بودن  با مشکل مواجه  بوده زیرا بر  این  اعتقاد بودند که  زندگانی  زنانی  که در حول  محور همسر  و مادر  بودن دور می زند  جه  ارزشی  برای  نگارش  دارد.  شاید اگر  ما نیز  مانند  اعتمادالسلطنه به دنبال  زنانی  می گشتیم که علاوه بر  زنیت در " زیر مقنعه کلاهداری  نموده  اند" مشکلمان  تا حدی حل  شده و موضوع  خود  را توجیه  کرده باشیم. در آن صورت بدون  شک  یکی از  آن زنان نجم  السلطنه  است. در  اینجا  بدون اینکه ادعای  ابداع  ساختار جدیدی  برای  نگارش  بیوگرافی  زنان داشته باشیم، سعی  کرده ایم علاوه بر  بررسی  زندگانی این زن  شاخص ، و  قرار دادن آن  در بستر  تاریخی   و تحولات زمان  ،  موفقیت  های  او  را که زنانه محسوب  می شود را  توصیف  کنیم و بر  آن  ها  تاکید  گذاریم  و نشان  دهیم  که در  دنیای زنانه  نیز امکان  موفقیت  وجود داشت، موفقیت  در  اداره  مال  پس  از مرگ  شوهر  ،  اداره  خانه و نظم  داخلی آن  ،  حفظ کانون خانوادگی و تربیت  فرزندان.
زنان در هر  طبقه از لحاظ  اقتصادی دارای آزادی هایی  برای  هر گونه  معامله  بودند،  خرید ، فروش،  اجاره د ادن،  ملک داری،  ارتباط با  مباشر و  وکیل، استقراض و  غیره که نمونه  هایی  از این نوع  معاملات موجود است.  نامه های فروغ الدوله و معاملات محضر شیخ فضل اله  نوری  به  وضوح  آزادی  زنان را در  اداره امور  مالی و  ارتباط  با  مباشرین  نشان می  دهد. اما زنان  در باره  ازدواج ،  طلاق، رابطه  با  شوهر و حق  حضانت فرزند هیچ حقی  نداشتند. مرد به میل   خود زنش را طلاق می داد و زنان دیگری بصورت صیغه و یا عقدی اختیار  می کرد و  در  این شرایط نیز بچه ها کماکان  تحت  سرپرستی مردان  قرار داشتند.  ارث بردن  دختر  از  پدر ،  نصف  ارث پسر  بود، سهم برای ارث زن  از  شوهر فقط از  اموال  نفدی بود، بنابراین  بسیاری  از  زنان  هنگامی  که  در  سنین  بالا  بیوه  می  شدند  ،  شدیدا  در  مضیقه  مالی می افتادند. در اکثر  موارد  سرنوشت زنان بستگی به  سرنوشت شوهرانشان  داشت  که  در  آن  هیچ گونه  دخالتی نداشتند.  شاید  این امر برای  زنان  ثروتمند که  از  خانواده های  متمکن  بودند  کمتر  مشاهده  شود،  زیرا  آنان  از حمایت  خانواده  و یا  از ثروت  شخصی  برخوردار  بودند.  ولی  برای  زنان طبقات   متوسط و فقیر  چنین نبود و  سرنوشتشان  کلا  در اختیار  شوهرانشان بود.
به زنان  تفهیم شده  بود که  نسبت  به  مردان  پست ترند و باید از مردان  تمکین  نمایند.  زنان  عموما  خرافاتی  و  بی سواد  بودند، به  همین  دلیل مهجور  محسوب  می شدند. عموما  با  آنها  رفتار  بچه  گانه ای می شد ، بی  مهری همسر،  طلاق،  نازایی،  یا ز ایمان های پی د ر  پی  و  عدم اختیار در  زندگی  از  عواملی  بود  که غالبا موجب  رفتار  عصبی  غیر  منطقی  و افسرده در زنان  می شد ، به گونه ای  که  این عوامل گاه  به  توطئه ،  دسیسه  کاری و  یا  خودکشی منجر  می  گشت.
این  رفتار  ها باعث می  شد  که کلا  زنان  را  نادان  ،  بچه گونه،  بی شعور و  بی  منطق  فرض کنند که باید  تحت قیمومت  پدر،  شوهر  و یا  برادر  قرار گیرند زندگانی  زنان محدود به دنیایی  بسته و در  رابطه ای  تنگاتنگ  با دیگر  زنان  شوهر  خود  قرار  می  گرفت و می توان تصور  کرد  که  تا چه  حد  این وضع  باعث حسادت  و  افسردگی  می شد.
به  طور کلی به  تحصیلات  زنان  اهمیت داه نمی شد، عموما  تحصیل آنان بسیار  مختصر  بود  و  یا اصلا  مورد  توجه قرار نمی گرفت.  در  هر  حال  با  ازدواج دختران  در  سنین  پایین  فرصت  چندانی  برای  آموختن  سوادآموزی وجود  نداشت. اغلب  تعلیمات  جزیی  به  دختران  آموزش داده می شد تا بتوانند قرآن  بخوانند. به  طور کلی در  جامعه  نوشتن  برای   زنان  زائد  محسوب می گشت، به  خصوص  که تصور  بر  این  بود  که  اخلاق  را  از بین  می  برد  و البته از  نظر بعضی  مردان اساسا  نوشتن برای دختران حرام  بود، چون  ممکن  بود  نامه های  عاشقانه بنویسند. دختران  اغنیا  در  منزل توسط  معلمی  که چندان  معلومات  هم نداشت تعلیم می  دیدند و  غالبا  به میزان کمی عربی، فارسی، شعر،  ادبیات  و  شاید مختصری  حساب می  آموختند. تحصیلات  پسران  طولانی  و جدی تر بود که  تا  بعد  از  سن بلوغ  ادامه می یافت.  اما  تحصیل دختران  با ازدواج  زود هنگام آنان  پایان  می پذیرفت. به همین دلیل   اغلب آنان کم سواد و یا بطور کل بی سواد می شدند.  بنابر این طبیعی بود که زنان یا دختران  را به  علت کم سوادی نادان بپندارند و حتی به  آنان  چنین القا می شد  که  نسبت به مردان  در درجه پست تری قرار داشتند.  
هدف نهایی تربیت دختران  ، آماده کردنشان برای ازدواج بود. بنابراین خانواده  از وقتی که آنان  دختر بچه ای بیش نبودند در فکر یافتن شوهر  مناسبی برایشان  بودند و به آنان تفهیم می شد که خوشبختی آنها  به ازدواج  مناسب  و تبعیت  از  شوهر  بستگی داشت. این  عقیده  از مادر به دختر  می زسید،  حتی  سالها پس از  آن  که زنان آزادی بیشتری یافتند کماکان چنین  عقایدی  به   زنان  القا می شد .  بطور کلی  تربیت  دختران  آنان  را برای پذیرش زندگانی پست تر مهیا می  کرد ، یعنی هدف  اصلی زندگی ازدواج  بی چون  و چرا بود.
ولی از انچه در نامه های نجم  السلطنه فرما نفرما می توان استنباط کردد  به نظر  نمی  رسد  که براین باور   بود  که  از  برادر کمتر می  فهمد  و برعکس  چنان  به نظر  می  رسد که خود را  برابر  برادر می  دانست . البته موقعیت  خانوادگی نجم السلطنه را باید  فراموش نکرد  و باید  این  را  در نظر داشت که احتمالا  به   تربیت  نجم السلطنه توجه خاصی  شده  بود.  شاید هم  زندگانی پز ماجرا  و سخت  او موجب  شد  که زن مقتدر  و کاردانی گردد  واین داستان  زندگانی اوست."