نهضت روحانیت علیه حاكمیت شاه

بنا بر اعلامیه پیشین آیت الله حاج آقا روح الله خمینی امام خمینی, رهبر و بنیانگذار جمهوری اسلامی قدس سره این سال با سوگواری شیعیان در حرم حضرت معصومهع در شهر مذهبی قم آغاز شد

●گزارش سال۱۳۴۲

بنا بر اعلامیه پیشین آیت الله حاج آقا روح الله خمینی امام خمینی، رهبر و بنیانگذار جمهوری اسلامی قدس سره این سال با سوگواری شیعیان در حرم حضرت معصومهع در شهر مذهبی قم آغاز شد. حلول سال نو را مردم سوگوار در حرم در حالی سپری كردند كه اعلامیه های پیشوایان دینی مبنی بر افشاگری از جنایات رژیم و عید نداشتن ملت ایران در صحن مطهر و داخل حرم، مسجد بالاسر و مسجد اعظم، دست به دست می شد. از بامداد ۲ فروردین، ده ها اتوبوس شركت واحد، كماندوها و ماموران انتظامی و امنیتی را در پوشش كارگران و كشاورزان به شهر قم بردند. بعدازظهر همین روز كه مصادف با سالروز شهادت امام صادقع، بود در مدرسه فیضیه مجلس سوگواری با شركت روحانیون و طلبه های دینی و اقشار مختلف مردم برپا بود. در میانه مجلس سوگواری، ناگهان كماندوهای لباس شخصی در آغاز با نزاعی ساختگی و دروغین، جو مجلس را متشنج كردند و سپس به طلاب و روحانیون و مردم یورش بردند.

در این هنگام برخی طلبه های جوان نیز به دفاع از حریم مدرسه، وارد درگیری شدند و زدوخورد خونینی میان آنان و كماندوهای دولتی درگرفت. طلاب در طبقات بالایی مدرسه سنگر گرفتند و با مهر و آجر و چوب به دفاع از مدرسه پرداختند. با ورود نیروهای كمكی، پلیس به طبقات بالایی مدرسه نفوذ كرد و طلاب زخمی را به حیاط مدرسه پرتاب كرد. تعدادی از طلبه ها كشته و زخمی شدند و تعداد زیادی به اسارت نیروهای پلیس در آمدند. هم زمان با این رویداد، مدرسه طالبیه تبریز هم مورد یورش نیروهای پلیس قرار گرفت و در آنجا نیز گروهی كشته و زخمی به جا ماند و تعدادی نیز گرفتار شدند. فردای آن روز باز هم دوباره مدرسه فیضیه مورد هجوم كماندوها قرار گرفت و تعدادی از طلبه ها به سختی مورد ضرب وشتم قرار گرفتند. در همین روز ۳ فروردین ماه سیل تلگراف تسلیت و اظهار همدردی روحانیون سراسر كشور خطاب به آیت الله خمینی صادر شد و رفتار پلیس مورد نكوهش قرار گرفت. آیت الله نیز در پاسخ، تلگرام تندی مخابره كردند و یورش پلیس شاهنشاهی را یادآور خاطرات حمله مغولان دانستند. روز ۶ فروردین ماه، جامعه روحانیت تهران، قم، مشهد، اصفهان، شیراز و برخی شهرستان ها اعلامیه ای صادر و اعلام كردند به منظور همدردی و پشتیبانی از نهضت اسلامی، از رفتن به مساجد و اقامه نماز جماعت از ۶ تا ۱۲ فروردین ماه خودداری می كنند. بلافاصله بازاریان نیز در تهران و شهرستان ها واكنش نشان دادند و به تبعیت از روحانیون، مدت سه روز اعلام اعتصاب كردند. در همین روز ۶ فروردین بازار مشهد در اعتراض به كشتار قم و تبریز تعطیل شد و مردم طاق نصرت هایی را كه دولتیان به منظور استقبال از شاه بسته بودند، به آتش كشیدند و میان تظاهركنندگان مشهدی با پلیس نیز زد و خورد خونینی درگرفت.

در ۱۴ همین ماه آیت الله سیدمحسن حكیم طی تلگرافی خطاب به آیت الله خمینی، رفتار دولتیان با روحانیون را مورد ملامت قرار داد و از همه روحانیون شیعه ایرانی خواست كه مهاجرت دسته جمعی كنند و به عتبات عالیات بروند و یك هفته بعد، آیت الله خمینی در پاسخ به تلگرام آقای حكیم، هجرت روحانیون به عتبات را مصلحت ندانستند و نوشتند كه در چنین شرایطی، مردم ایران در شكنجه و عذاب الیم گرفتار خواهند شد. در نخستین روز از اردیبهشت ماه، دولت در یك رویارویی آشكار با روحانیون، فرمان اعزام طلاب به سربازی را صادر كرد و مامورین شهربانی در كوچه و خیابان های شهر قم ضمن گشتزنی، اقدام به دستگیری و اعزام روحانیون به سربازخانه ها كردند. در همین روز اعلامیه ای از سوی آیت الله خمینی منتشر شد كه در آن از مردم مسلمان ایران خواسته شده بود تا به مناسبت شهادت روحانیون در قم و تبریز، مراسم سوگواری برپا كنند. در ۴ اردیبهشت ماه ژنرال مكسول رئیس ستاد مشترك نیروهای مسلح آمریكا وارد تهران شد و سه روز بعد كمیته نظامی سنتو با شركت روسای ستاد پنج كشور عضو از جمله ایران تشكیل شد. دین راسك وزیر امور خارجه آمریكا نیز در ۸ اردیبهشت ماه به تهران آمد و با شاه، نخست وزیر و برخی وزیران كابینه، پیرامون اوضاع خاورمیانه و روابط سیاسی، نظامی و اقتصادی ایران و آمریكا مذاكره كرد. به مناسبت چهلمین روز شهادت شهدای روحانی و بزرگداشت آنان، روز ۱۱ اردیبهشت ماه مراسم باشكوهی در قم، تبریز، تهران، شیراز و سایر شهرستان ها برگزار شد كه واعظان و خطیبان در این مراسم، بی پرده و آشكارا شاه و اطرافیانش را بر سر منبرها مورد حمله و انتقاد قرار دادند.

تضاد و رقابت در میان كشورهای امپریالیستی برای غارت كشورهای دست نشانده، كار را به جایی رساند كه هنوز ۶ روز از سفر وزیر امور خارجه آمریكا به تهران نگذشته، لرد هیوم وزیر امور خارجه انگلستان نیز به تهران آمد روز ۲۰ اردیبهشت ماه، كارشناسان سازمان ملل متحد پس از یك ماه مطالعه و تحقیق در ایران، طی گزارش نگران كننده ای اعلام كردند نسل جوان ایران در معرض خطر جدی قرار دارد و مجموعا ۴۰۰ هزار نفر معتاد به مواد مخدر در ایران وجود دارد. روز ۲۱ اردیبهشت ماه، آیت الله خمینی به مناسبت نزدیكی ماه محرم اعلامیه ای انتشار دادند و به روحانیون و خطبا و واعظان توصیه كردند:

۱ مصیبت های وارده بر اسلام و مراكز فقه و دیانت و انصار شریعت را یادآور شوند، ۲ خطر اسرائیل و عمال آن را به مردم تذكر دهند و ۳ یادآور شوند خطری كه امروز اسلام را تهدید می كند، كمتر از خطر بنی امیه نیست. در واكنش به اعلامیه های آیت الله خمینی، شاه در ۵ خردادماه طی سخنانی در كرمان گفت: «دو دسته از افراد هستند كه با جریان اصلاحات ارضی مخالفند یكی مرتجعین سیاه و دیگری خائنین سرخ» روز ۱۳ خردادماه به مناسبت عاشورای حسینی، مردم تهران به ویژه كسبه و بازاریان و اعضای هیات های مذهبی دست به راهپیمایی بزرگی زدند و عكس هایی از آیت الله خمینی را بر در و دیوار شهر چسباندند. تظاهركنندگان در برابر كاخ مرمر مدتی توقف كردند و فریاد «مرگ بر دیكتاتور» سر دادند. بعدازظهر همین روز، دانشجویان دانشگاه تهران نیز راهپیمایی بزرگی ترتیب دادند و دیكتاتوری شاه و دربار را به باد انتقاد گرفتند. در شهر مذهبی قم هم مردم تظاهرات گسترده و پرشوری داشتند و آیت الله خمینی در بعدازظهر همین روز در مدرسه فیضیه سخنان تند و آتشین علیه شاه و دربار بیان كردند كه در تاریخ نهضت اسلامی ماندگار شد. ایشان در آغاز گفتند: «الان عصر عاشورا است... گاهی كه وقایع روز عاشورا را از نظر می گذرانم، این سئوال برایم پیش می آید كه اگر بنی امیه و دستگاه یزیدبن معاویه تنها با حسین سر جنگ داشتند، آن رفتار وحشیانه و خلاف انسانی چه بود كه در روز عاشورا نسبت به زن های بی پناه و اطفال بی گناه مرتكب شدند زنان و كودكان چه تقصیر داشتند طفل شش ماهه حسین چه كار كرده بود... همین سئوال اینجا مطرح می شود كه دستگاه جبار ایران با مراجع سر جنگ داشت، با علمای اسلام مخالف بود، به قرآن چه كار داشتند به سید ۱۸ساله ما چه كار داشتند سید ۱۸ساله ما به شاه چه كار كرده بود به دولت چه كرده بود به دستگاه جبار ایران، چه كرده بود»از فردای همین سخنرانی بود كه یورش نیروهای امنیتی برای دستگیری روحانیون مخالف حكومت آغاز شد. بسیاری از روحانیون در قم، تهران، مشهد و سایر شهرها و شهرستان ها، دستگیر و به ساواك تهران منتقل شدند. ساعت ۳ بامداد ۱۵خردادماه، ده ها كماندو، چترباز و نیروی گارد مسلح به سلاح های گرم و سرد، بیت آیت الله خمینی را در قم به محاصره درآوردند و شبانه وارد منزل شدند و به جست وجوی ایشان پرداختند. در این هنگام، ایشان كه در خانه مجاور كه به فرزندشان حاج آقا مصطفی تعلق داشت، خوابیده بودند، بیرون آمدند و خود را به ماموران معرفی كردند. ماموران بی درنگ و شتابان، ایشان را در اتومبیلی نشاندند و یك سره به باشگاه افسران در تهران منتقل كردند. اهالی شهر مذهبی قم، همین كه چشم گشودند و از واقعه آگاه شدند، با تعطیلی بازار و كسب و كار خود، به خیابان ها ریختند و تظاهرات خشمگینانه ای به پا كردند. پلیس و ساواك كه از پیش برای سركوب قیام احتمالی، سازماندهی شده بودند، آتش گشودند و عده ای را به خاك و خون كشیدند. تهرانی ها نیز ساعتی پس از بامداد، همزمان با شنیدن اخبار این رویداد به خیابان ها ریختند و خواهان آزادی فوری آیت الله شدند. طیب حاج رضایی كه سرجنبان یكی از بزرگ ترین و مشهور ترین دسته های عزاداری در تهران بود، از میدان میوه و تره بار تهران، همراه با جوانان جنوب شهر تهران كه مسلح به چوب و آهن و كارد بودند بیرون آمد و به سیل سوگواران و معترضان پیوست. كشاورزان و دهقانان روستاهای پیرامون تهران نیز كفن پوشان از ورامین و كن و جماران و سایر روستاهای پیرامونی با داس و بیل و ابزار آلات كشاورزی به سوی تهران سرازیر شدند. سیل جمعیت در خیابان های مركزی تهران به هم پیوست و پس از آتش زدن و تخریب اداره رادیو و ساختمان های دولتی سر راه و اتوبوس های شركت واحد و قرارگاه های پلیس و سازمان فرهنگی ایران و آمریكا و كارخانه پپسی كولا و باشگاه شعبان جعفری، به سوی كاخ شاه به حركت درآمد. در اینجا بود كه ناگهان سلاح سنگین و تیربارهای كالیبر بالا به كار افتادند و فاجعه ای انسانی را پدید آوردند. آسمان تهران به خون نشست و پایتخت كشور همانند سرزمین بیگانه ای به اشغال نظامیان درآمد. نیروهای نظامی و امنیتی در سر پل باقرآباد، صدها دهقان و كشاورز كفن پوش را كه راهی تهران بودند به مسلسل بستند و كشتزاران را با خون سرخ زحمتكشان سیراب كردند. اكنون در میان دهقانان، به جای تقسیم اراضی، گلوله بود كه قسمت می شد بعدازظهر ۱۵ خرداد در تهران حكومت نظامی اعلام و سپهبد نصیری رئیس شهربانی به سمت فرماندار نظامی منصوب شد. اخبار رویدادهای تهران به هر شهری كه می رسید، فاجعه در پی داشت. در شهر های تبریز، قم، شیراز و قزوین نیز میان مردم خشمگین و پلیس از پیش سازماندهی شده، زد و خورد خونینی درگرفت كه تا ۱۰ هزار نفر كم و بیش، كشته بر جای نهاد. تعداد شهدای تهران را نیز در آن روز بیش از ۵ هزار نفر تخمین زدند. حكومت نظامی در قم و شیراز و برخی شهرستان ها نیز برقرار شد و بی درنگ به تعقیب و دستگیری گسترده روحانیون مخالف پرداخت.

حسن مرسل وند

---