برتری نیت مؤمن

▪ اینکه در روایات آمده است که نیت مؤمن از عملش بهتر و نیت کافر از عملش بدتر است، چگونه می توان آن را تفسیر و تبیین نمود؟
ـ در بخش نخست پاسخ به این سؤال چهار وجه از وجوه مختلفی که …

اینکه در روایات آمده است که نیت مؤمن از عملش بهتر و نیت کافر از عملش بدتر است، چگونه می توان آن را تفسیر و تبیین نمود؟

ـ در بخش نخست پاسخ به این سؤال چهار وجه از وجوه مختلفی که در تفسیر این روایت آمده را اشاره کردیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می گیریم.

وجه پنجم- مراد از نیت در این حدیث متأثر شدن دل نزد عمل و انقیاد او به جانب طاعت پروردگار خود و روی آوردن به آخرت و برگشت از دنیا و لذات آن است. و شکی نیست که این معنا هنگامی که اعضا و جوارح نیز مشغول طاعات و عبادات باشند و از مباشرت معاصی و منهیات دوری کنند شدت پیدا کرده و زیاده می شود. زیرا که میان دل و اعضا و جوارح بدن علاقه ای است تام و تمام که منشأ تأثیر ایشان از یکدیگر می شوند.

مرحوم فیض کاشانی می فرماید: برای این حدیث معنای دیگری نیز محتمل است که به نظر می آید از معانی قبلی بهتر است، و آن این است که مؤمن نیت می کند که عبادات خود را بر بهترین وجهی انجام دهد ولی وقتی که شروع می کند برای انجام عمل، در وسط راه کسل می شود و آن حال و ذوق و شوقی که در وقت نیت داشت از او گرفته می شود، و نمی تواند عمل خود را مطابق نیتش انجام دهد. به این جهت گفته اند نیت مؤمن از عملش بهتر است. و یا آن که مؤمن نیت می کند که همیشه طاعات خدا را انجام دهد و از معاصی اجتناب ورزد و یا برای بندگان خدا همیشه کار خیر انجام دهد، ولی در عمل می بیند موفق نمی شود و نمی تواند آن طوری که فکر می کرد اعمالش را انجام دهد. در اینجا به فرموده پیامبر اعظم(ص) خدا ثوابی را که به واسطه نیت مؤمن به وی عطا می کند از عملش بهتر است. همین طور کافر هم می بیند نمی تواند آن طوری که نیت داشت عمل خود را در میان مردم پیاده کند. او نیت دارد که اگر قدرت پیدا کند اکثر مردم را قتل عام کند یا فلان خیانت و جنایت را نیت دارد انجام دهد ولی در عمل می بیند توان اجرای آن را ندارد. لذا پیامبر اعظم(ص) می فرماید: نیت کافر از عملش بدتر است. و خدا مطابق نیتش عذابش می کند نه مطابق اعمالش.

از امام صادق(ع) از معنای این حدیث سؤال شد، امام فرمود: عمل ریا و تظاهر برای مردم در عمل واقع می شود، اما نیت خالص برای خدا واقع می شود از این جهت است که خدا بر نیت عطا می کند آنچه را که بر عمل عطا نمی کند. (محجه البیضاء، ج۸، ص۱۱۰) همچنین آن حضرت فرمود: همانا بنده در روز نیت نماز شب را می کند چون شب فرا می رسد خواب بر او غلبه می کند و او را از نماز شب محروم می سازد، خدا به پاس نیتش نماز شب را در نامه عملش ثبت می کند. و نفسش را تسبیح و خوابش را برایش صدقه قرار می دهد.(همان)

فقها در باب امر به معروف و نهی از منکر گفته اند: اگر شرایط امر به معروف و نهی از منکر فراهم نشد در این صورت در عمل امر به معروف و نهی از منکر واجب نیست چون مفسده دارد و اما انکار و اشتیاق قلبی نسبت به منکر و معروف بر او لازم است زیرا انکار و اشتیاق قلبی از علائم ایمان است بنابراین «نیه المؤمن خیر من عمله».