از رادیـو دو موج تا پادکست

صدایی همراه با موزیک در پس زمینه و صدای مناسبی که قطعه یی از داستان کوتاهی را در گوش هایت زمزمه می کند تو را به یاد روز هایی می اندازد که در کنار پدر بزرگ به صدای آن رادیو دو موج گوش می دادی و خاطرات عصر جمعه با شما

صدایی همراه با موزیک در پس‌زمینه و صدای مناسبی که قطعه‌یی از داستان کوتاهی را در گوش‌هایت زمزمه می‌کند تو را به یاد روز‌هایی می‌اندازد که در کنار پدر بزرگ به صدای آن رادیو دو موج گوش می‌دادی و خاطرات عصر جمعه با شما. اما امروز دیگر مهم نیست که در کدام گوشه شهر ایستاده‌یی یا به امید بارش برف به تنهایی به خیابان زدی تا قدمی بزنی و برای دقایقی از دنیای شلوغ و پر استرس شهری خارج بشوید؟ همین که هدفون و وسیله‌یی برای پخش فایل صوتی به همراه داشته باشید می‌توانید در فصل پاییز هزار رنگ یا تابستان گرم و حتی زمستان سرد به آنچه که دوست دارید گوش بدهید. شاید برای شما هم بار‌ها این سوال پیش آمده است که دیگران در هر سن و شرایطی ممکن است به چه چیزی گوش فرا دهند؟

باید گفت که پادکست از پیشرفته‌ترین و جدیدترین سامانه‌های ارتباطی است و روشی برای انتشار محتوای الکترونیکی به وسیله صدا که کاربران از طریق آن می‌توانند ساخته‌های صوتی و کلامی خود را به شنوندگان، ارائه دهند که از آن به عنوان «وبلاگ صوتی» هم یاد می‌شود و به زبان ساده‌تر تکنولوژی‌ای برای انتشار صوت روی شبکه اینترنت است. پادکست یک فایل چند رسانه‌یی است که با استفاده از فیدهای عمومی برای پخش صدا روی کامپیوترهای شخصی و موبایل، روی اینترنت فرستاده می‌شود

یکی از مواردی که در سال‌های اخیر طرفدار بسیاری را در میان جوانان و قشر وسیعی از گروه سنی میانسال به خود جذب کرده است. پادکست (پادپخش) ‌ها هستند. این پادکست‌ها که روی فضای وب قرار دارند؛ توانسته‌اند طرفداران پروپا قرص و مخصوص خود را جذب کنند. اما معنی واژه پادکست چیست؟ شاید در ابتدا به نظر برسد که این اصطلاح یک واژه فنی برای این نوع فایل‌هاست، اما در واقع پادکست از هم‌‌آمیزی واژه‌های iPod (آی‌ پاد) و broadcasting (پخش) پدید آمده است. هر چند عده‌یی نیز پادکست را سر واژه کلمات (Personal On-Demand Narrowcasting) می دانند که واژه NarrowCasting به معنی ارسال محدود در مقابل broadcasting به معنی ارسال به صورت کلان به کار رفته است.

با اینکه واژه پادکست در ابتدا یک برند تجاری بوده است، اما به دلیل فراگیری سریع این نوع فایل‌های دیجیتال در تمامی کشور‌های دنیا به همین نام شناخته و انتشار می‌یابند. به همین دلیل واژه‌نامه جدید امریکایی آکسفورد واژه پادکست را برترین واژه سال نامیده است. اما سوالی که در این میان به وجود می‌آید، دلیل گرایش افراد به پادکست‌ها به جای رادیو و رادیو‌های اینترنتی است؟

زهرا که یک نویسنده وبلاگ موفق است در جواب به این سوال این گونه پاسخ می‌دهد: «گاهی با گوش دادن به پادکست‌ها چیزای مهمی دستگیرمون می‌شه. اینکه فایل‌های صوتی هم واسه خودشون حرف‌هایی برای گفتن دارن. بعضی اوقات بد نیست چشماتو ببندی و هدفون را بزاری کنار دستت و بزاری یکی دیگه برات حرف بزنه. از همه پادکست‌ها، پادکست‌هایی رو بیشتر دوست دارم که پر از داستان کوتاه باشه و توشون به عنوان زیر صدا موسیقی ملایمی پخش بشه. پادکست‌های قصه و شعر هم خوبن. این کار با باز کردن پیچ رادیو و گوش دادن بهش فرق داره. ما محتوای پادکست‌ها رو براساس علایق شخصی‌مون انتخاب می‌کنیم، اون را دانلود کرده گوش می‌دیم و لذت می‌بریم اما برنامه‌های رادیویی قابلیت انتخاب ندارن و نمی‌شه یه برنامه از چندین برنامه رادیو را تنها برای شنیدن انتخاب کرد یا اونو عقب و جلو کرد و به جایی که دوست داشت رسید. اما در پادکست همه اینها مهیاست. نخستین بار که یه پادکست شنیدم، فهمیدم چه تفاوت بزرگی هست بین وقتی که خودمون چیزی رو می‌خونیم با وقتی که با صدای یه نفر دیگه مطلب مورد علاقمون رو می‌شنویم.»

در واقع باید گفت که پادکست از پیشرفته‌ترین و جدیدترین سامانه‌های ارتباطی است و روشی برای انتشار محتوای الکترونیکی به وسیله صدا که کاربران از طریق آن می‌توانند ساخته‌های صوتی و کلامی خود را به شنوندگان، ارائه دهند که از آن به عنوان «وبلاگ صوتی» هم یاد می‌شود و به زبان ساده‌تر تکنولوژی‌ای برای انتشار صوت روی شبکه اینترنت است. پادکست یک فایل چند رسانه‌یی است که با استفاده از فیدهای عمومی برای پخش صدا روی کامپیوترهای شخصی و موبایل، روی اینترنت فرستاده می‌شود.

از نظر محتوایی می‌توانیم پادکست‌ها را نیز مانند وبلاگ‌ها به موضوعات مختلفی مانند: ورزشی، علمی، تاریخی، طنز، خبری و غیره تقسیم کنیم.

علیرضا که در ایستگاه متروی گلبرگ با کوله‌یی بزرگ منتظر مترو ایستاده است. در حالی که صدای موسیقی در حال پخش‌اش را قطع می‌کند در پاسخ به این سوال که آیا پادکست گوش می‌دهد یا خیر؟ می‌گوید: «چند باری گوش دادم اما زیاد خوشم نیومد. دلیل این حرفم هم این است که فایل‌ها خیلی طولانی هست و زمان زیادی را برای گوش دادن از من می‌گیره. در ضمن حرف تازه‌یی هم برای گفتن این پادکست‌ها ندارند. و ترجیح می‌دهم به قطعات موسیقی کوتاه‌تر گوش بدهم.»و در حالی که به سیل جمیعت داخل مترو می‌پیوندد ادامه می‌دهد: «البته بعضی از دوستان خود من از این پادکست‌ها خیلی گوش می‌دهند.»هیچ استاندارد خاصی در دنیا برای ضبط و پخش پادکست‌ها وجود ندارد. نه استاندارد‌هایی که از نظر زمانی و محتوایی چارچوب مشخصی را نشان بدهند و نه از نظر تکنیک ضبط و پخش این فایل‌های صوتی در دنیای وب، اما پادکست‌ها ویژگی‌های خاص خود را دارا هستند. از سال ۲۰۰۴ که این تکنولوژی جدید دنیای وب، شروع به فراگیری در سطح گسترده‌یی کرد، با توجه به نیاز مخاطبین یکسری ویژگی کلی برای خود ایجاد کرد.

پادکستینگ بر خلاف سایر روش‌های ارائه محتوای صوتی که به روش Push Technology کار می‌کنند، بر اساس روش Pull Technology است. یعنی، در این روش، مصرف‌کننده بر اساس تقاضای مشخص خود، به محتوای وب دسترسی دارد و مانند رادیو، مطالب به او تحویل داده نمی‌شود بلکه او آنها را بر اساس نیاز خود تحویل می‌گیرد.

در این روش، مصرف‌کننده محتوای مورد نظر را توسط دستگاه‌های پخش غیر از کامپیوتر استفاده می‌کند و در زمان استفاده، نیازی به دسترسی به کامپیوتر نیست. معمولا دستگاه‌های استفاده از پادکست‌ها بسیار کوچک و قابل حمل است و کاربر در هر زمان و مکانی قادر به استفاده از محتوای صوتی خواهد بود. از دیگر ویژگی‌های پادکستینگ این است که محتوا پس از دریافت از اینترنت، بدون نیاز به ارتباط با اینترنت، قابل استفاده خواهد بود در حالی که در سایر روش‌ها، نیاز به ارتباط اینترنتی برای استفاده از محتواست. همچنین در این روش، امکان شنیدن هر بخش از محتوا، جلو و عقب بردن آن، شنیدن محدوده خاص از محتوا و سایر کنترل‌ها از طرف کاربر ممکن است. کاربر به هر تعداد بار که بخواهد می‌تواند محتوا را گوش دهد در حالی که در رادیوی اینترنتی، چنین امکانی به خودی خود وجود ندارد.

در چند سال اخیر گرایش جوانان بعد از یک رکود ده ساله به سمت رادیو بیشتر شد و با پیشرفت سرعت و دسترسی به اینترنت پر سرعت در سال‌های اخیر گرایش به رادیو‌های اینترنتی نیز افزوده شد. به همین دلیل نیز رادیو‌های اینترنتی و پادکست‌ها بخش جدایی‌ناپذیر خبرگزاری‌های داخلی و خارجی شده است. باید یادآور بشویم که با توجه به درخواست مخاطبان از دنیای مجازی ابتدا در وبلاگ‌ها فایل‌های صوتی یا همان پادکست‌ها قرار گرفت. و کم‌کم با ورود به دهه ۹۰ گروه‌های مختلف بسیاری به تولید پادکست‌ها در فضای وب روی آوردند که با استقبال خوبی از طرف مردم و به خصوص جوانان روبه‌رو شدند. در یک سال اخیر تعداد زیادی از این پادکست‌ها منتشر شده است که سعی کرده‌اند نظر مخاطبان را با توجه ویژه به نیاز آنها بر آورده سازند.

ایران دخت در پاسخ به اینکه آیا به پادکست‌ها گوش می‌دهد، می‌گوید: «بدون هدفون در خیابان‌ها احساس نا امنی روانی می‌کنم. زمانی که به موسیقی یا پادکست‌ها گوش می‌دهم؛ می‌توانم خودم انتخاب کنم به چه چیزی گوش بدهم و خیلی چیز‌های ناخوشایند را نادیده بگیرم. وقتیکه هدفون توی گوشم است احساس می‌کنم دیواری به دور خود کشیده‌ام و حس امنیت بیشتری را دارم. در مورد گوش دادن به پادکست‌های ایرانی هم باید بگم که «رادیو روغن حبه انگور» آرامش داره، موزیکاش و لحن و تن صدای گوینده هاش را دوست دارم. در ضمن وقتی هم پای لپ تاپم می‌تونم گوشش بده»

برخلاف آنچه که بسیاری فکر می‌کنند پادکست‌ها تنها فایل‌های صوتی نیستند بلکه به سه دسته صوتی، ویدئویی و ارتقاء‌یافته تقسیم می‌شوند.

باید گفت که ساختن پادکست‌های صوتی بسیار ساده است و تنها به یک میکروفن و یک نرم‌افزار ضبط و ویرایش نیازمند است. همچنین این پادکست‌ها نسبت به دیگر انواع پادکست، فضای کمتری را اشغال می‌کنند و این باعث می‌شود که آپلود و دانلود کردن آنها آسان‌تر باشد. به همین دلیل گرایش عمومی بیشتری به این نوع پادکست‌ها وجود دارد. اما در مورد پادکست‌های ویدئویی ماجرا کمی فرق می‌کند. از این پادکست‌ها معمولا با نام وادکست (vodcast) نیز یاد می‌شود و برای اجرای آنها معمولا به نرم‌افزارهای جداگانه‌یی نیاز است. پیچیده‌تر بودن وادکست نسبت به پادکست باعث می‌شود که ساختن این نوع فایل‌ها سخت‌تر و پرهزینه‌تر باشد. همچنین به دلیل حجم بالا آنها برای دانلود تفریحی زیاد مقرون به صرفه نیست و به همین دلیل خواهان کمتری نیز دارند.

در مورد پادکست‌های ارتقا یافته نمی‌توانیم خط مشخصی برای تقسیم آن با پادکست‌های نوع اول مشخص کنیم. زیرا در بسیاری از سایت‌ها که این فایل‌های صوتی قرار می‌گیرند این ویژگی وجود دارد. در واقع پادکست‌های ارتقایافته، دسته‌یی از پادکست‌های صوتی هستند که عملکردهای built-in افزوده‌یی را نیز در اختیار کاربر قرار می‌دهند. برای نمونه تقسیم کردن پادکست به فصل‌های مختلف نوعی عملکرد افزوده است که به کاربر اجازه می‌دهد فصل دلخواه خود را انتخاب کند. و برای همان بخش از فایل نظر بگذارد.

اما با توجه به گستردگی این نوع فایل‌ها و گسترش آنها تنها برای سرگرمی می‌توانیم از آنها استفاده کنیم؟

در پاسخ به این سوال باید بگوییم که هرچند پادکست و پادکست‌‌سازی در ابتدا به عنوان یک تکنولوژی تفریحی مطرح می‌شد و وجوه دیگر آن از جمله کاربردش در آموزش زیاد مورد توجه نبود اما دیری نگذشت که سادگی آن در ساخت و اجرا توجه بخش آموزش را به خود جلب کرد. علاوه بر این، افزایش دسترسی دانش‌آموزان به وسایل اجراکننده‌های پادکست باعث شد که پادکست وارد مدارس و دانشگاه‌ها شود. دانشگاه دوک (Duke) در امریکا یکی از نخستین مراکز آموزشی بود که به قابلیت‌های بالای پادکست‌ها در ارتقای فرآیندهای یادگیری پی برد. این دانشگاه در اکتبر سال ۲۰۰۴ به دانشجویان جدیدالورود آی‌پاد داد و پرسنل آموزشی خود را تشویق کرد تا به کاربردهای پادکست در یادگیری و آموزش بیش از پیش توجه کنند. در سال‌های اخیر در بعضی از مدارس تهران نیز این طرح به گونه دیگری اجرایی شده است، که با استقبال خوبی روبه‌رو مواجه شده است. برای نمونه می‌توانیم از مدرسه ابتدایی آرش که یکی از مدارس پیشرو در این امر است نام ببریم. این مدرسه در دو سال تحصیلی گذشته خود از پادکست و وادکست (vodcast) استفاده کرده است. به گفته مدیر این دبستان پسرانه این طرح در ابتدا به صورت آزمایشی برای کلاس چهارم ابتدایی اجرایی شد. این نوع وسایل کمک آموزشی باعث شد تا سطح معدل دانش‌آموزان ارتقا چشمگیری پیدا کند. ما این پادکست‌ها و فایل‌های ویدیویی را به طور مستمر در سایت مدرسه قرار می‌دهیم. تا دانش‌آموزان و والدین آنها به سادگی به درس‌های ارائه شده دسترسی داشته باشند.

سادگی در تولید پادکست باعث می‌شود که خود دانش‌آموزان نیز بتوانند در نقش تولیدکننده محتوای آموزشی ظاهر شوند و یافته‌ها و دستاوردهای علمی خود را به راحتی در اختیار تعداد زیادی از افراد دیگر قرار دهند. حتی معلمان می‌توانند از دانش‌آموزان خود بخواهند تحقیق کلاسی خود را به صورت پادکست آماده کرده و به کلاس بیاورند. با توجه به همه مباحث بالا باید این نکته را یادآور بشویم که افراد زیادی که اکثر آنان جوان و نوجوان هستند به دور خود دیواری به بلندای صدای پخش شونده از هدفون‌ها کشیده‌اند که در میان این صدا‌ها پادکست‌ها نقش فعالی را بازی می‌کنند.

پادکست‌ها نه‌تنها فایل‌های صوتی هستند که می‌توانیم روی تلفن همراه خود یا لپ‌تاپ گوش بدهیم بلکه بخشی از زندگی تک تک ما را در زندگی پر از تکنولوژی تشکیل می‌دهند و باید در این زمینه تلاش بسیاری بشود که مانند بسیاری از تکنولوژی‌های وارداتی به کشورمان از مسیر اصلی خود خارج نشود. گرچه در این میان تصمیم‌گیرنده اصلی برای بقا یا به حاشیه راندن یک پادکست، شنونده‌های آن هستند. و همین امر باعث می‌شود که سازندگان این پادکست‌ها به نیاز مخاطب نگاه ویژه‌یی داشته باشند.

سهیل خان‌محمدی