بازی با آتش

نگاهی به وضعیت مخاطره آمیز روزنامه نگاری در پاکستان

در اواسط سال ۲۰۱۰ روزنامه‌های پاکستانی گزارش دادند که نیروهای طالبان مقیم در وزیرستان شمالی برای آخرین بار به رسانه‌های پاکستانی اخطار داده و آنها را تهدید کرده‌اند. این جریان پس از زمانی اتفاق افتاد که پوشش خبری وقایع مرتبط با جنبش عناصر بنیادگرای اسلامی پاکستان در رسانه‌های پاکستانی، این جنبش را منفی و خطرناک جلوه داد. روزنامه‌های بسیاری اعلام کردند که پیغام‌های تهدیدآمیزی را به صورت ایمیل از سوی محمد عمر سخنگوی رسانه‌ای طالبان دریافت کرده‌اند.

سخنگویان طالبان از شیوه انعکاس اخبار مربوط به جنبش طالبان در شبکه‌های خبری تلویزیونی پاکستان خشمگین و ناراضی بودند. نامه سرگشاده‌ای که به صورت ایمیل برای بسیاری از چهره‌های سرشناس رسانه‌ای پاکستان ارسال شده بود، این پرسش را مطرح می‌کرد: «چرا رسانه‌های پاکستانی تنها دیدگاه‌های ارتش و دولت پاکستان را منتقل می‌کنند؟ آیا این بدین معنا نیست که رسانه‌ها برای دولت و ارتش پاکستان کار می‌کنند؟ آیا آنها مجبور هستند که حقایق را پنهان کنند؟» افراد طالبان به خوبی آگاه هستند که بخش اعظم نبردی که پیش روی آنهاست، همان جنگ رسانه‌ای است. بنابراین همواره کوشیده‌اند تا روابط خود را با رسانه‌های چاپی و رادیو و تلویزیون پاکستان مستحکم کنند.

روابط میان جنبش طالبان و رسانه‌ها در اکثر موارد تیره و تار بوده است؛ اما جالب اینجاست که درک نیروهای طالبان از کارکردهای فضای رسانه‌ای روز به روز بیشتر شده است. طالبان به خوبی از اهمیت پوشش خبری فعالیت‌های خود توسط رسانه‌های خارجی آگاه است و از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی حداکثر استفاده را می‌کند. این گروه DVDهایی تبلیغاتی را آماده کرده است که به صورت رایگان میان مخاطبین محلی و بین‌المللی توزیع می‌شود. علاوه بر این، اکثریت ژورنالیست‌ها، چه داخلی و چه خارجی، دائما با سخنگوی طالبان در تماس هستند.

● فشار طالبان روی رسانه‌ها

با این حال، چنین روابطی از ژورنالیست‌ها در قبال خشم نیروهای پاکستانی هنگام تهیه خبر و گزارش از مناطق قبیله‌نشین پاکستان محافظت نمی‌کند. روزنامه‌نگارانی که در نواحی قبیله‌نشین فعالیت می‌کنند، روز به روز بیشتر تحت فشار جنگ‌طلبان قبایل قرار می‌گیرند. مهم‌ترین خطری که رسانه‌های پاکستانی را در چنین مناطقی تهدید می‌کند، خطر حمله نیروهای منسوب به القاعده و طالبان است که در نواحی مرزی و قبیله‌نشین پاکستان ساکن هستند.

طبق آمار ارائه شده از سوی اتحادیه روزنامه‌نگاران فعال در مناطق قبیله‌نشین پاکستان، از سال ۲۰۰۵ تاکنون ۹ روزنامه‌نگار در مناطق قبیله‌نشین پاکستان کشته شده‌اند. این مسئله نشان می‌دهد که چنین قبایلی تحمل حضور ژورنالیست‌ها را در میان خود ندارند. به همین دلیل است که پنجاه درصد از گزارشگران فعال در نواحی قبیله‌نشین به شهرهای پاکستان و به ویژه شهر پیشاور نقل مکان کرده‌اند.

صفدر حیات سرپرست اتحادیه روزنامه‌نگاران فعال در مناطق قبیله‌نشین پاکستان می‌گوید: «در حال حاضر تعداد زیادی از ژورنالیست‌های فعال در مناطق قبیله‌نشین به پیشاور نقل مکان کرده‌اند.» بنا به گفته حیات، ۲۳۰ ژورنالیست عضو این اتحادیه هستند که حدود ۱۰۰ نفر از آنها اکنون در شهرهای پاکستان ساکن هستند.

● ننوشتن از ترس مقامات محلی

در بسیاری از موارد، فرماندهین محلی، انتشار روزنامه‌ها را در نواحی تحت فرماندهی خود ممنوع کرده‌اند و این مسئله در نتیجه منفی جلوه دادن فعالیت‌های آنها در روزنامه‌های محلی حاصل شده است. یک روزنامه‌نگار کهنه‌کار فعال در مناطق قبیله‌نشین با اشاره به اینکه در این مناطق باید به صورت گمنام فعالیت کرد، عنوان می‌کند: «یکی از رفتارهای مرسوم در مناطق قبیله‌نشین این است که فرماندهین محلی ژورنالیست‌ها را تهدید و ارعاب کرده و آنها را مجبور می‌کنند که در مقالات خود به فعالیت‌های آنان اشاره‌ای نکنند.»

روزنامه‌نگاران فعال در این مناطق می‌گویند که خودسانسوری تنها راه برای در امان ماندن از خشم فرماندهین محلی است. در بسیاری از موارد، گزارشگرانی که حاضر نیستند کارهای خود را سانسور کنند، این مناطق را به خاطر حفظ جان خود ترک می‌کنند و از شهرهای برخوردار از امنیت نسبی همچون پیشاور به گزارش وقایع این مناطق می‌پردازند.

با این حال، نکته قابل توجه، ناتوانی دولت و مسئولین امنیتی در محافظت از ژورنالیست‌ها در مناطق قبیله‌ای است. در بسیاری از موارد، دولت روزنامه‌نگاران را نصیحت می‌کند که برای حفظ جان خود از این مناطق فاصله بگیرند.

● حفاظت از روزنامه‌نگاران توسط بادیگاردها

یک روزنامه‌نگار باسابقه که از نواحی قبیله‌نشین گزارش تهیه می‌کند، می‌گوید: «در اکثر مواقع، وقتی از دولت می‌خواهیم که از ما محافظت کند، مقامات رسمی ما را نصیحت می‌کنند که از مناطق قبیله‌نشین به شهرهای امن‌تر نقل مکان کنیم.»

اواخر ماه ژوئن سال جاری، ژورنالیست‌ها از سراسر پاکستان گردهم آمدند و تظاهراتی را بیرون ساختمان مجلس ترتیب دادند. تقاضای آنها این بود که دولت یک کمیسیون قضایی تشکیل بدهد و به ماجرای مرگ سلیم شهزاد ژورنالیست پاکستانی که مدتی پس از ناپدید شدن، جسد وی در روز ۳۱ می‌پیدا شد، رسیدگی کند. همچنین تقاضا کردند که دولت اقداماتی را در جهت بهبود امنیت ژورنالیست‌ها در نواحی قبیله‌نشین به انجام برساند. با این وجود، دولت پاکستان تاکنون مسئولیتی را در این باره بر عهده نگرفته است.

از پنج سال پیش، وضعیت آشفته نواحی قبیله‌نشین به شهرهای اطراف نیز سرایت کرده است. ژورنالیست‌های فعال در پیشاور خطر را نزدیک گوش خود حس می‌کنند. شمیم شهید مدیر روزنامه پاکستان تودی در پیشاور می‌گوید: «من جدا از جانب آشوبگران احساس خطر می‌کنم و همواره سعی می‌کنم از محافظین و اقدامات پیشگیرانه برای محافظت از خودم استفاده کنم.»

او اضافه می‌کند: «آشوبگران من را به خاطر پوشش خبری اقدامات مسلحانه‌شان نشان کرده‌اند.» هر ملاقات‌کننده‌ای که می‌خواهد وارد دفتر این روزنامه شود، مورد بازجویی بدنی قرار می‌گیرد.

از دیدگاه ژورنالیست‌ها همواره دنبال کردن اخبار در مناطق قبیله‌نشین دشوار بوده است و اقدامات نزاع‌طلبانه اخیر نیز تنها بر سایر خطرهای موجود در این نواحی اضافه شده است. حملات انتحاری و بمب‌گذاری‌ها، پوشش وقایع را برای ژورنالیست‌ها مخاطره‌آمیز کرده است. در ششم دسامبر سال جاری دو ژورنالیست در یکی از حملات طالبان کشته شدند. خشونت‌ها در این نواحی بسیار بالا گرفته است و اکثر ژورنالیست‌ها برای حفظ جان خود فرار را بر قرار ترجیح می‌دهند. چندی پیش تعدادی ژورنالیست که برای تهیه خبر به مناطق تحت فرماندهی طالبان رفته بودند، توسط آنها ربوده شدند. طالبان تنها زمانی حاضر به رها کردن این ژورنالیست‌ها شد که مبلغ هنگفتی را به عنوان خون‌بها دریافت کرد.

در پاکستان به لحاظ قانونی هیچ محافظتی از افرادی که برای انجام ماموریت به مناطق قبیله‌نشین تحت فرماندهی طالبان می‌روند، انجام نمی‌شود و این کشور در رتبه‌بندی جهانی از خطرناک‌ترین کشورها برای روزنامه‌نگاران شناخته شده است. دولت پاکستان نیز حاضر به هیچ گونه همکاری برای حفاظت از جان روزنامه‌نگاران نیست. ژورنالیست‌هایی که با وجود این شرایط در پاکستان به فعالیت خود ادامه می‌دهند، در حال بازی با آتش هستند.

منبع: الشرق‌الاوسط

مریم عربی

محسن غضنفری