بررسی انقراض ها

برای زیست شناسان حرفه ای تردیدی باقی نمانده است كه زمین اكنون با انقراض فزاینده گونه های در خطر تهدید , مواجه شده است كه با پنج انقراض بزرگ زمین شناختی پیشین برابری می كند

برای زیست شناسان حرفه ای تردیدی باقی نمانده است كه زمین اكنون با انقراض فزاینده گونه های در خطر تهدید ، مواجه شده است كه با پنج انقراض بزرگ زمین شناختی پیشین برابری می كند. مدتی پیش در ۱۹۹۳، ادوارد ویلسون، زیست شناس دانشگاه هاروارد، تخمین زد كه سیاره زمین در حال حاضر گونه هایش را با نرخ ۳۰ هزار گونه در سال از دست می دهد كه این میزان حتی رقم دلهره آور سه گونه در هر ساعت را نیز پشت سر می گذارد. برخی از زیست شناسان گمان می كنند كه این بحران تنوع زیستی كه آن را انقراض ششم نامیده اند، حتی شدیدتر و قریب الوقوع تر از آن چیزی است كه ویلسون حدس زده بود.

● انقراض های پیشین

نوشدگی های بیوتا (Biotic turnover انقراض گونه ها در یك ناحیه و جانشین شدن آنها توسط گونه های دیگر. بیوتا مجموعه گیاهان و جانوران و موجودات ذره بینی یك ناحیه- م) در مقیاس جهانی همگی از رویدادهای فیزیكی ناشی شده اند كه در محدوده آشفتگی های عادی اقلیمی و سایر اختلالات فیزیكی كه گونه ها و كل اكوسیستم طعم آن را می چشند و از آن جان سالم به در می برند، نمی گنجد.

● پس علت آنها چیست؟

نخستین انقراض بزرگ ۴۴۰ میلیون سال پیش روی داد. به نظر می رسد كه تغییرات اقلیمی (سرد شدن نسبتاً شدید و ناگهانی اقلیم جهان) به انقراض توده ای پایان دوره اردوویسین انجامید و باعث دگرگونی های شدید در حیات دریایی شد. در آن دوره حیات ناچیز در خشكی وجود داشت و شاید هم هنوز آثار حیات در خشكی پدیدار نشده بود.) در نتیجه این انقراض ۲۵ درصد از كل خانواده های موجود از دست رفتند. هر خانواده (Family) ممكن است دارای گونه های اندك یا هزاران گونه مختلف باشد.

دومین انقراض بزرگ ۳۷۰ میلیون سال پیش و در اواخر دوره دونین رخ داد. علت این انقراض نیز احتمالاً تغییرات اقلیمی در مقیاس جهانی بوده است. شاید هم علت دیگری داشته. در هر صورت در اثر آن ۱۹درصد از خانواده های موجود از بین رفتند.

سومین انقراض بزرگ ۲۴۵ میلیون سال پیش به وقوع پیوست. تمامی سناریوهایی كه دست كم تاكنون در تبیین بزرگترین انقراض توده ای جهان در پایان دوره پرمین ساخته و پرداخته شده است، علت آن را ملغمه ای از تغییرات اقلیمی می دانند كه احتمالاً در جابه جایی های زمین ساخت _ پهنه ای ریشه دارند. با این همه شواهد بسیار تازه ای حاكی از آن است كه شاید همانند انقراض پایان دوره كرتاسه، برخورد یك شهاب سنگ منجر به این انقراض شده باشد كه به نابودی ۵۴ درصد از كل خانواده های موجود انجامید.

چهارمین انقراض بزرگ ۲۱۰ میلیون سال پیش و در اواخر دوره تریاس، درست اندكی پس از آنكه دایناسورها و نخستین پستانداران تكامل یافته بودند، روی داد. از روی بقایای به جا مانده تعیین علت دقیق این واقعه كه طی آن ۲۳ درصد از خانواده ها از بین رفتند، دشوار است.

پنجمین انقراض بزرگ كه مشهورترین و شاید تازه ترین وقایع از این دست باشد، ۶۵ میلیون سال پیش و در پایان دوره كرتاسه روی داد. براساس شواهد سنگواره ای طی این انقراض بازمانده دایناسورهای خشكی زی و آمونیت های دریایی (گروه منقرض شده ای از سرپایان با صدف های مارپیچ- م) و بسیاری از گونه های موجود در كل طیف فیلوژنتیك در تمامی زیستگاه ها نابود شدند. در دهه گذشته نظر اكثریت دانشمندان این بوده كه انقراض مذكور در اثر برخورد یك (شاید چند) شهاب سنگ آسمانی (احتمالاً ستاره دنباله دار) با سیاره زمین رخ داده است.

با وجود این برخی از زمین شناسان یك حادثه آتشفشانی بزرگ را كه تله های دیكن (Deccan Trap) هند را به وجود آورد، بخشی از زنجیره وقایع فیزیكی می دانند كه اكوسیستم های موجود را به اندازه ای متلاشی ساخت كه بسیاری از گونه های خشكی و دریا به سرعت رو به انقراض نهادند. طی این انقراض ۱۷درصد از خانواده ها از بین رفتند. تا بدین جا هر پنج انقراض توده ای بزرگ بر اثر عوامل طبیعی روی داده اند.

● چه چیزی انقراض ششم را از پنج انقراض پیشین متمایز می سازد؟

در نگاه نخست شاید به نظر برسد كه انقراض های پیشین كه تحت تأثیر عوامل فیزیكی روی داده اند چیز زیادی برای گفتن درباره انقراض ششم كه اكنون و آشكارا توسط انسان در حال روی دادن است، ندارند. تردیدی وجود ندارد كه در دنیای مدرن انسان به واسطه فعالیت هایی نظیر تغییر شكل و انهدام زیستگاه های فیزیكی، بهره برداری بی رویه از گونه ها، آلودگی و معرفی گونه های بیگانه عامل بلاواسطه نابودی گونه ها و تخریب اكوسیستم ها شده است و از آنجایی كه Homo sapiens آشكارا یك گونه جانوری است (هر چند كه به لحاظ رفتاری و بوم شناختی حیوان منحصر به فردی است) به نظر می رسد كه انقراض ششم نخستین انقراض جهانی ثبت شده ای است كه به جای عامل فیزیكی دارای علت زیست شناختی است.

براساس شواهد نحوه برخورد انسان با زمین كاملاً شبیه برخورد شهاب سنگ دوران كرتاسه است. ۶۵ میلیون سال پیش كه آن برخورد فرازمینی با تمامی قدرت انفجاریش روی داد، بلافاصله با القای خرده ریزها و توده سنگ های متراكمش به لایه های بالایی اتمسفر منجر به كاهش درجه حرارت جهانی و از همه مهمتر سركوب شدید فرآیند فتوسنتز شد و خسارت های ویرانگری را به سیستم های زنده زمین وارد آورد. این دقیقا همان بلایی است كه انسان اكنون بر سر زمین می آورد. انسان عامل تغییرات فیزیكی گسترده ای بر روی سیاره خاكی است. انسان پس از پیدایش بر روی زمین بی درنگ نابودی محیط زیست را آغاز كرد.

● انقراض ششم چیست؟

انقراض ششم را می توان به دو مرحله جدا از هم تقسیم كرد. مرحله نخست زمانی آغاز شد كه نخستین انسان های كنونی نزدیك به ۱۰۰ هزار سال پیش شروع به پراكنده شدن در نقاط مختلف جهان كردند. مرحله دوم نیز تقریباً از ۱۰ هزار سال پیش و پس از روی آوردن انسان به كشاورزی، آغاز شد.

مرحله نخست اندكی پس از آنكه Homo sapiens در آفریقا تكامل یافت و این انسان به لحاظ آناتومیكی مدرن شروع به مهاجرت به خارج از آفریقا و پراكنش در سرتاسر جهان كرد، آغاز شد. انسان مدرن ۹۰ هزار سال پیش به خاورمیانه رسید و تقریباً ۴۰ هزار سال پیش شروع به مهاجرت به اروپا كرد. نئاندرتال ها كه از مدت ها پیش در اروپا زندگی می كردند كمتر از ۱۰ هزار سال پیش پس از رسیدن ما به اروپا همچنان زنده ماندند، اما پس از آن به طور ناگهانی و غیر منتظره ناپدید شدند.

به اعتقاد بسیاری از دیرین انسان شناسان قربانیان رسیدن ما یا از طریق نبردی تمام عیار از پا درآمدند یا به روشی زیركانه تر، در اثر باختن در رقابتی بوم شناختی كه در قیاس با نبرد رودررو آثار ویرانگر كمتری در پی داشت، برای همیشه از صفحه روزگار محو شدند. در همه جا بسیاری از گونه های بومی (به ویژه گونه های بزرگ جثه تر) اندكی پس از رسیدن انسان مدرن منقرض شدند.

انسان مانند نره گاوی بود كه در یك فروشگاه ظروف چینی رها شده باشد. او اكوسیستم ها را با شكار بیش از اندازه گونه های شكارچی كه تا پیش از آن هیچ تجربه ای از رویارویی با انسان نداشتند، ویران ساخت و با انتشار میكرواورگانیسم های بیماری زا موجب نابودی و انهدام اكوسیستم ها شد. هرجایی كه انسان مدرن پاگذاشت سایر گونه ها منقرض شدند. شواهد سنگواره ای، نابودی اكوسیستم ها توسط انسان را تایید می كند.

---