مخروط شایعات بر فراز ایران

بررسی علمی پدیده نورانی مشاهده شده در آسمان

پنجشنبه ۱۸ خرداد حدود ساعت ۲۲:۳۰ به وقت تهران، توده‌ای نورانی در آسمان بسیاری از شهرهای ایران و چند کشور خاورمیانه مشاهده شد. شاهدان عینی این را درخشان‌تر از توده نورانی ستاره‌ها توصیف کردند و بعضی می‌گفتند که شیء نورانی هنگام حرکت در آسمان به دور خود می‌چرخید. پس از واکنش‌های مردمی، برخی خبرگزاری‌های داخلی احتمال دادند که پدیده مشاهده‌شده با برگزاری مانور پدافند غیرعامل از پیش اعلام‌نشده در ایران مرتبط است. اما خبری که در خبرگزاری‌های خارجی بیشتر مورد توجه قرار گرفت مربوط به اظهارات مقامات روسیه درباره این توده نورانی بود. روسیه با قطعیت مشاهده این پدیده را به آزمایش پرتاب موفقیت‌آمیز موشک بالستیک قاره‌پیمای توپول-ام‌آراس-۱۲ام مرتبط می‌دانست. اما چنین پدیده‌ای چگونه و براساس کدام منطق علمی در چنین وسعتی دیده شده است. در این گزارش به بررسی علمی این توده نورانی می‌پردازیم.

● آیا این پدیده یک یوفو بود؟

پاسخ روشن است. بله! البته فقط تا زمانی که کارشناسان علمی یا مقامات رسمی در مورد آن اظهارنظری نکرده بودند. یوفو یعنی شیء پرنده ناشناس. پس هنگامی که این شیء پرنده شناسایی شد، دیگر به آن یوفو نمی‌گویند. هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید یوفو یعنی همان بشقاب‌پرنده فضایی که از طرف یک سیاره شناخته‌شده یا ناشناخته آمده و حتما موجودات فضایی سوار بر آن، نیاتی برای هدایت یا نابودی دارند. پس وقتی در جایی می‌شنویم که از یک پدیده نورانی به عنوان یوفو نام می‌برند، تنها به دلیل ناشناخته بودنش است. بررسی‌ها نشان می‌دهد پس از پژوهش‌ها و بررسی‌های دقیق، درصد بسیار بالایی از یوفو‌ها، همان اشیای پرنده معمولی و پدیده‌های طبیعی یا مصنوعی شناخته‌شده هستند. تاکنون در گزارش‌ها و بررسی‌های انجام‌شده، درصد بسیار بالایی از یوفوهای مرموز همان اجرام و اشیای آسمانی (سیارات، ستاره‌های درخشان، شهاب‌سنگ‌ها، فضاپیماهای بازگشتی، ماهواره‌های مصنوعی و ماه)، هواگردها (هواپیماها و موشک‌ها و بالون‌ها)، پدیده‌های نورانی و سایر اشیای جوی (پرنده‌ها، کایت‌ها، ابرهای غیرعادی و نورافکن‌ها)، از آب درآمده‌اند. البته از این به بعد مانور پدافند غیرعامل نیز به عنوان یکی از گزینه‌های مطرح‌شده برای شناسایی یوفوها اضافه می‌شود!

● آیا پدیده نورانی یک جرم آسمانی بود؟

پاسخ این سوال بسیار روشن است. براساس تصاویر و فیلم‌های منتشرشده از این پدیده نورانی، نوع و سرعت حرکت شی به گونه‌ای است که هرگز نمی‌توان آن را یک جرم آسمانی همانند سیاره، ستاره یا شهاب‌سنگ دانست. بررسی‌ها و مشاهدات به وضوح نشان می‌دهد که شیء نورانی ابتدا ارتفاع گرفته و سپس در یک مسیر بالستیک تحت گرانش زمین به حرکت خود ادامه داده است. این یعنی از زمین به آسمان رفتن و دوباره بازگشتن؛ براساس همین استدلال این شیء نورانی نمی‌تواند یک فضاپیمای بازگشتی یا یک ماهواره در حال بازورود به جو زمین باشد.

● آیا پدیده نورانی یک هواگرد بود؟

از نظر علمی و باتوجه به مسیر حرکت شیء نورانی در تصاویر مشاهده‌شده و اظهارات شاهدان عینی، این پدیده نورانی را می‌توان یک هواگرد نامید. البته هرگز دچار این اشتباه نشوید که هواگرد یعنی همان هواپیما. در تعاریف به هر جسم پرنده‌ای که در اتمسفر یک سیاره پرواز کند، هواگرد می‌گویند. یعنی یک موشک را نیز می‌توان هواگرد نامید. براساس مشاهدات، این شیء نورانی تا ارتفاع حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتری رسیده و به همین علت از مکان‌های مختلف در خاورمیانه قابل مشاهده بوده است. پس با این ارتفاع پروازی پدیده نورانی از نظر علمی نمی‌تواند هواپیما باشد. شیء نورانی مشاهده‌شده تا اینجای کار ممکن است یک موشک باشد.

● خبر پرتاب موشک توپول

ساعاتی پس از مشاهده پدیده نورانی، خبرگزاری‌های معتبر خارجی گفتند که «وزارت دفاع روسیه اعلام کرد روسیه در ساعت ۲۲: ۰۹ پنجشنبه ۱۸ خرداد به وقت ایران، موشک بالستیک ‌قاره‌ای جدیدی از سری توپول-ام‌آراس-۱۲ام را از جنوب این کشور شلیک کرد و موشک با موفقیت در هدف موردنظر واقع در خاک قزاقستان فرود آمده است. سر جنگی این موشک هدف خود را که در پایگاه ساری‌شاگان در قزاقستان قرار داشت، نابود کرده است.» با توجه به نزدیکی زمان پرتاب موشک توپول روسی و با توجه به استدلال‌هایی که تاکنون داشته‌ایم، این شیء نورانی به احتمال زیاد همان موشک توپول بوده است. از طرفی مقام‌های روسی به وضوح وجود این پدیده نورانی را به همان پرتاب موشک بالستیک قاره‌پیمای خود نسبت دادند. اما آیا این استدلال‌ها از نظر علمی کافی هستند؟

● موشک بالستیک قاره‌پیما چیست؟

موشک‌های بالستیک به موشک‌هایی می‌گویند که تا ارتفاع بسیار بالایی اوج می‌گیرند (که این قسمت راه با موتور روشن انجام می‌شود) و مابقی راه را با استفاده از نیروی جاذبه زمین به سمت هدف می‌روند که مانند یک سقوط آزاد است، البته با هدایت صحیح. برخی از موشک‌های بالستیک حتی از جو زمین نیز خارج می‌شوند و دوباره به جو زمین بازمی‌گردند. چنین موشک‌هایی معمولا برد بسیار زیادی دارند.

● موشک چندمرحله‌ای

بیشتر موشک‌های دوربرد از دو یا تعداد بیشتری «مرحله» تشکیل شده‌اند که «روی هم» یا «در کنار هم» سوار می‌شوند. مرحله‌ دوم بالای مرحله‌ اول است و به همین ترتیب بقیه‌ مراحل جا داده می‌شوند. مرحله‌ اول، موشک را از سکوی پرتاب بلند می‌کند و گاهی آن را «بوستر» یا «مرحله‌ اصلی» می‌نامند. هنگامی که سوخت‌ مرحله اول تمام می‌شود یا موشک به ارتفاع و سرعت مطلوبی می‌رسد، موتور این مرحله خاموش و این قسمت از بقیه‌ موشک جدا می‌شود تا مرحله‌ بعدی مجبور نباشد یک جرم غیرضروری را حمل کند. به دلیل این کاهش وزن، مراحل بعدی می‌توانند موتور ضعیف‌تری داشته باشند و نیز می‌توانند سوخت کمتری حمل کنند که در نتیجه امکان انتقال محموله‌های سنگین‌‌تری فراهم می‌شود. در موشک‌های بالستیک سه‌مرحله‌ای، بار مفید یا همان سرجنگی که حاوی مواد منفجره است، معمولا در مرحله سوم به مسیر مورد نظر خود رها می‌شود و گاهی به صورت چرخشی به سوی هدف حرکت می‌کند.

● عیب موشک سوخت جامد

در موشک‌های با پیشرانه‌ (سوخت و اکسیدکننده) جامد، کنترل‌کننده‌های موشک به آسانی نمی‌توانند عمل سوزش را متوقف کنند یا دوباره راه بیندازند. این امر کنترل موشک‌های سوخت جامد را مشکل می‌کند. طراحان موشک، اغلب پیشرانه‌های جامد را برای موشک‌هایی انتخاب می‌کنند که در آنها نیاز به انبارداری آسان، حمل‌ونقل ساده و پرتاب سریع وجود داشته باشد. این ویژگی‌ها در موشک‌های نظامی برجسته‌تر است؛ از این رو طراحان نظامی، موشک‌های سوخت جامد را ترجیح می‌دهند زیرا آنها را قادر می‌کند تا موشک‌ها را برای مدتی طولانی انبار و با زحمت کمی برای پرتاب آماده کنند. موتورهای سوخت جامد در موشک‌های بالستیک قاره‌پیما هم استفاده می‌شوند.

● موشک توپول-ام

موشک روسی اس. اس-۲۷ (براساس نامگذاری ناتو) یا توپول-ام، موشکی قاره‌پیماست که از پیشرانه جامد (سوخت و اکسیدکننده جامد) استفاده می‌کند. کلمه توپول در زبان روسی به معانی درخت سپیدار است. این موشک امکان پرتاب از سیلوهای زیرزمینی و جایگاه‌های متحرک را داراست. نسخه متحرک آن آر. اس-۱۲ام۱ نام دارد و نام نسخه قابل پرتاب از سیلو آر. اس-۱۲ام۲ است. توپول-ام، یک موشک بالستیک سه‌مرحله‌ای است و حدود ۴۷ تن وزن دارد. طول آن ۷/۲۲ متر و قطر آن ۲/۱ متر است و می‌تواند محموله‌ای به وزن ۱۲۰۰ کیلوگرم را حمل کند. سرعت آن در مدار زمین به بیش از هفت‌هزار متر بر ثانیه می‌رسد و می‌تواند با دقت ۲۰۰ متر، هدف خود را از ۲۰۰۰ کیلومتری تا ۱۰۵۰۰ کیلومتری نشانه‌گیری کند. مرحله نخست این موشک دارای سه موتور است و هنگام حرکت با شتاب بسیار زیادی پرواز می‌کند.

● نتیجه‌گیری

براساس گزارش یک خبرگزاری آذری، شیء نورانی پرنده در ارتفاع بالا از غرب به شرق حرکت می‌کرد و به مدت سه دقیقه رویت شده است. موشک توپول هم از شمال دریای خزر به قصد هدفی در شرق خود پرتاب شده است. از طرفی زمانی که سوخت مخزن موشکی در فضا نشت می‌کند و وارد جو زمین می‌شود، می‌سوزد و به صورت شیء نورانی مخروطی‌شکل دیده می‌شود. اما در موشک با پیشرانه جامد سوختی نشت نمی‌کند. در این موشک جرقه‌ الکتریکی یک آتشزنه، قسمت کوچکی از خرج را آتش می‌زند و گازهای تولیدی آن بقیه‌ سوخت را می‌سوزاند. پس می‌توان گفت پرواز یک موشک سوخت جامد بالستیک قاره‌پیما می‌تواند در آسمان باعث ایجاد پدیده نورانی شود و بخشی از نور ایجادشده به دلیل خروج این گازها و زاویه تابش نور خواهد بود. موشک توپول نیز همان‌طور که در مورد عیب موشک‌های سوخت جامد گفتیم، نمی‌توانست پس از رسیدن به سرعت لازم، موتورهایش را خاموش کند. از آنجایی که هدف نسبت به برد نهایی موشک خیلی نزدیک بوده موشک شروع به اوج گرفتن کرد و چندصدکیلومتری بالا رفته است. آن لحظه انفجارمانند در تصاویر هم مربوط به گذر موشک از یک لایه غلیظ اتمسفری به یک لایه رقیق‌تر بوده است که باعث انبساط ناگهانی گازهای خروجی شده است. نکته آخر اینکه در بعضی از تصاویر و فیلم‌های منتشرشده، جدا شدن مراحل موشک به وضوح نمایان هستند.

عباس خاراباف